«اقتصادسرآمد» روند تغییرات در شورای نگهبان را بررسی می کند؛
«نگهبان» قانون اساسی
گروه سیاسی- انتخابات این رکن رکین دموکراسی، اساس و پایه همه نظام های سیاسی دموکراتیک محسوب می شود. نظام های پارلمانی نمادی از مردم سالاری است که مردم به صورت مستقیم در تعیین سرنوشت خود سهمی و دخیل هستند. مجلس بر اساس ذات خود وظیفه نظارت و تقننین قوانی را دارد از این جهت شاید به جرات بتوان گفت بیش از سایر قوا در جریان سازی و جهت گیری نظام سیاسی موثر است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین حکومت با مصداق مردم سالاری دینی با انتخاب نمایندگان توسط مردم نمادی قدرتمند از دموکراسی دینی محسوب می شود.اندکی به انتخابات یازدهم مجلس شورای اسلامی باقی مانده است. انتخابات مجلس از آن جهت حائز اهمیت است که معمار کبیر انقلاب در خصوص مجلس فرمود:« کشور بدون دولت می تواند اما بدون مجلس نه».نمایندگان مجلس با رای مستقیم مردم انتخاب می شوند. در این میان شورای نگهبان قانون اساسی به عنوان نهادی بالا دستی در قانون اساسی تعریف شده که علاوه بر نظارت برحسن اجرای قوانین به مردم برای انتخاب دقیق تر و احسن تر کمک می کند.
شورای نگهبان دارای ترکیب دوگانهای است. این نهاد، مجموعاً 12 عضو دارد که برای یک دوره شش ساله انتخاب میشوند. نیمی از اعضای آن فقیه و نیمی دیگر حقوقدان هستند. در قسمتی از اصل 91 قانون اساسی آمده است: به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان با ترکیب زیر تشکیل میشود: 1_ شش نفر از فقهای عادل و آگاه به مقتضیات زمان و مسائل روز که انتخاب این عده با مقام معظم رهبری است. 2_ شش نفرحقوقدان، در رشتههای مختلف حقوقی که از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضائیه به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند.
به موجب این اصل، «فقاهت»، «عدالت» و «آگاهی به مقتضیات زمان و مسائل روز»، شرایط عضویت در شورای نگهبان است. فقه در لغت به معنای «فهمیدن» است و فقیه اصطلاحاً به کسی گفته میشود که توانایی استنباط و استخراج احکام شرعی از منابع فقهی (کتاب خدا، سنت، عقل و اجماع) را داشته باشد. با توجه به اسلامی بودن نظام جمهوری اسلامی و ضرورت انطباق کلیه مصوبات با احکام شرعی و نیز مرجعیت فقها در بیان احکام شرعی، شرط فقاهت منطقی است.
در بخش دیگری از اصل 91، در مورد شرایط عضویت حقوقدانان در شورای نگهبان چنین آمده است: « شش نفر حقوقدان در رشتههای مختلف حقوقی، از میان حقوقدانان مسلمانی که به وسیله رئیس قوه قضاییه به مجلس شورای اسلامی معرفی میشوند و با رأی مجلس انتخاب میگردند.» در این عبارت نیز به شرایط نیمی دیگر از اعضای شورای نگهبان و نحوه تعیین آنان اشاره شده است و تأکید دارد که این گروه باید «حقوقدان» باشند. حقوقدانان شورای نگهبان باید مسلمان باشند. اسلام، اعتراف به وحدانیت خدا، رسالت حضرت محمد (ص) و معاد بوده و از لوازم آن، پایبندی عملی به احکام اسلام است.
حقوقدان های شورای نگهبان به این روش انتخاب می شوند:
1. معرفی از سوی رئیس قوه قضاییه: در مرحله اول، رئیس قوه قضاییه تعدادی از حقوقدانان واجد شرایط را به مجلس معرفی خواهد کرد و از آنجا که قوه قضاییه بیشترین ارتباط و شناخت را نسبت به جامعه حقوقی کشور دارد، واگذاری این مسئولیت به رئیس دستگاه قضایی، منطقی به نظر میرسد.
2. انتخاب توسط مجلس شورای اسلامی: از متن اصل 91 قانون اساسی در این مورد چنین بر میآید که تعداد حقوقدانانی که رئیس قوه قضاییه به مجلس معرفی میکند، باید بیش از تعداد افراد مورد نیاز باشند. عبارت «از میان حقوقدانان» و نیز عبارت «انتخاب میشوند»، همین مطلب را میرساند. به عبارت دیگر، اگر تعداد افراد معرفی شده برابر با تعداد افراد مورد نیاز باشند، دیگر عمل مجلس، انتخاب از میان اشخاص معرفی شده نخواهد بود. گفتنی است قانون اساسی در مورد تعداد افراد معرفی شده، عدد خاصی را ذکر نکرده است.اکنون در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی شورای نگهبان با تغییراتی همراه است. از سوی آیتالله رئیسی رئیس قوه قضائیه، آقایان هادی طحاننظیف، محمد دهقان، علی غلامی، محمدحسن صادقی مقدم و عبدالحمید مرتضوی برای عضویت به عنوان حقوقدان شورای نگهبان به مجلس معرفی شدهاند. از این 5 نفر 3 نفر به رای نمایندگان مجلس به عنوان حقوقدان شورای نگهبان انتخاب میشوند.