فرافکنی تروئیکای اروپا چیزی از تعهدات برجامی
ایران امیدوار است که بقیه طرفین برجام و نیز جامعه بین‌المللی این قطار از ریل خارج شده را با اقدام از طریق برداشتن گام‌های عملی معتبر برای بهبود اعتماد و بازگرداندن تعادل از دست رفته در این توافق، به مسیر درست برگردانند. آنچه که در حال حاضر از سوی کارگزاران سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حال پیگیری و تدبیر است، دوگانه سازی بین تحریم های آمریکایی و عدم التزام سایر دولت ها برای پیروی از آن هاست.از این حیث وزارت امور خارجه ایران در ابتدا با محکوم نمودن تحریم‌های یکجانه آمریکا توجه جامعه ی بین المللی را به ابعاد حقوق بشری و غیر انسانی تحریم های ثانویه و ظالمانه آمریکا جلب نموده و سپس با پیشبرد سیاست های تقابلی در نهادهای بین المللی همچون اجلاس عدم تعهد غیر الزام آور بودن تحریم‌های ثانویه آمریکا را خاطر نشان ساخته و افکار دولت ها را متوجه استبداد حقوقی آمریکا نموده است.جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای بازگرداندن تمامی گام‌های جبرانی که در راستای بندهای ۲۶ و ۳۶ این توافق برداشته شده را اعلام کرده است که تحقق این امر، نیازمند بسیج عملی ظرفیت‌ها در طرف‌های باقیمانده برای انجام تعهداتشان است. گام‌های برداشته شده توسط ایران، مزایای عدم اشاعه‌ای ذیل این توافق را کاهش داده است. موضوع صرفا اتخاذ برخی اقدامات جبرانی از سوی ایران برای اعاده تعادل مفقوده در برجام است. این توافق بر مبنای اعتماد بین طرفین ایجاد نشد، بلکه قرار بود که اعتماد به عنوان نتیجه ی اجرای تعهدات طرفین باشد. بنابراین، با نگاه به چهار سال تجربه در اجرا و پیگیری این توافق، میتوان پی به این حقیقت برد که یک چیزی در این میان مشکل دارد که با نگاه محاسباتی تطبیق نمی‌کند.با این وجود به نظر می‌رسد یکی از توقعات ایران از توافق هسته ای، افزایش رشد اقتصادی و توسعه تجارت جهانی بود. جمهوری اسلامی ایران در ازای محدودیت در برنامه هسته ای خود انتظار داشت که تحریم ها برچیده شوند؛ اما با اعمال مجدد تحریم ها و خروج شرکت های خارجی از ایران، کشورهای امضا کننده توافق هسته ای نتوانستند به این توقعات پاسخ مناسب دهند.در واقع پس از سالها انتظار که ایران امیدوار به تجدید تجارت جهانی بود، سرمایه گذاری ها و رشد تولید ناخالص داخلی کاهش یافت. این در حالی است که سه کشور اروپایی عضو برجام بار دیگر در اقدامی فرافکنانه طی بیانیه ای، تهران را به پایبندی کامل بر تعهدات خود در قالب این توافقنامه فراخوانده اند. این سه کشور همچنین تصریح کرده اند که برای ادامه و تسهیل فعالیت‌های قانونی تجاری و همچنین فعالسازی مکانیزم اینستکس با ایران فراتر از تعهدات خود تلاش می‌کنند.در این بیانیه ضمن نگرانی از عدم اجرای تعهدات ایران در قبال برجام آمده است که این وضعیت به طوری جدی به پیمان منع گسترش جنگ‌افزارهای هسته‌ای لطمه می‌زند. سه کشور اروپایی همچنین از اقدام ایران برای نصب سانتریفیوژها پیشرفته در کارخانه غنی‌سازی سوخت نطنز و همچنین افزایش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده به ده برابر بیشتر حد معین در برجام ابراز نگرانی کردند. تمام این توقعات در حالی انجام میپذیرد که پاسخ اروپا در نزدیک به سه سال گذشته، صرفا حرکات نمادین و اظهار حمایت بوده است.آنها بیشتر همسویی عملی با آمریکا و هم ذات پنداری کلامی با ایران داشته اند. بر همین اساس اروپا، اینستکس را برای تسهیل تجارت با ایران طراحی کرد، اما این سازوکار با گذشت حدود یک سال و نیم هنوز وارد فرایند معاملاتی محسوسی نشده است. از دیگر سو موضوعات دفاعی و امنیتی، اروپا را قانع ساخته که برای دفاع از خود وابسته به آمریکا باشد. در مجموع می توان گفت اتحادیه اروپا از انسجام لازم برای مقابله با بزرگترین متحد خود ناتوان است.این ارزیابی ها تهران را از ادامه همکاری با اروپا مایوس نموده است. وقتی ایران به این نتیجه رسید که سونامی تحریم های آمریکا شدیدتر از همیشه و در برخی موارد رو به تزاید است و اروپا غیر از بی عملی و شعار درمانی، کار دیگری بلد نیست، تصمیم گرفت که تعهداتش را وفق سازوکارهای تعبیه شده در خود سند برجام تقلیل دهد.در همین خصوص دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان با توجه به تحریم های مجدد ایالات متحده آمریکا در واکنشی اظهار داشت: "در حالی که شهروندان ما در حال جان باختن بر اثر کرونا هستند، دونالد ترامپ به شکل شریرانه‌ای در حال تشدید تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده با هدف از بین بردن منابع مورد نیاز ایران برای مبارزه با این ویروس است.
* کارشناس روابط بین‌الملل
* کارشناس روابط بین‌الملل