یارانه انرژی؛ قرارداد نانوشته بین دولت و ملت
مسئله دیگری که در این زمینه حائز اهمیت است، دشواری و پیچیدگی در تعریف و اندازهگیری یارانههای انرژی است. متاسفانه تعریف دقیقی وجود ندارد که نشان دهد چه عواملی در یارانه انرژی دخیل هستند. این مسئله به عدم توانایی سازمانهای بینالمللی نظیر بانک جهانی و اوپک در توافق برای ارائه تعریف روشن و مشترک باز میگردد. در واقع هر سیاست و اقدامی که مستقیما یا به طور غیرمستقیم قیمتها را برای مصرفکنندگان پایینتر از قیمت بازار و برای تولیدکنندگان بالاتر از قیمت بازار نگهدارد و به نوعی هزینههای مصرف و هزینههای تولید را کاهش دهد به عنوان حمایت و یارانه شناخته میشود.
این گستره وسیع و مبهم در تعریف، برآورد حجم یارانهها را نیز با مشکل مواجه میکند. در سال گذشته، دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه برآوردی از میزان یارانههای پنهان و آشکار در کشور منتشر کرد. این گزارش مجموع یارانههای پنهان انرژی، اعم از بنزین، نفت سفید، گازوییل، نفت کوره، گاز مایع، سوخت هوایی و سوخت جت، گاز طبیعی و برق را با مبنای ارز ۸۰۰۰ تومانی، نزدیک به ۵۹۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ برآورد کرده است.
باید توجه داشت که بخش اعظم یارانههای انرژی توسط گروههای پُردرآمد و صنایع انرژیبر و با بهرهوری پایین جذب میشود. در حالی که این منابع میتوانند صرف کالاهای عمومیِ با کیفیت نظیر بهداشت و آموزش عمومی، بهبود زیرساختها و یا حمایت از کسب و کارها و صنایع متوسط و کوچک شود. در حالی که سرکوب قیمت انرژی از یک سو انگیزه کنترل و بهینهسازی مصرف و تولید را کاهش میدهد و از سوی دیگر به دلیل اختلاف قیمت داخل و خارج انگیزه جدی برای قاچاق انرژی ایجاد میکند.
قیمت پایین انرژی همچنین میتواند عواقب ناخواسته بزرگ دیگری در پی داشته باشد. به عنوان مثال سرکوب قیمت اسمی انرژی در شرایط تورمی باعث کاهش قیمت حقیقی انرژی میشود که به نوبه خود باعث معوج شدن نقشهی اقتصاد کشور شده و اقتصاد را به سمت انرژیبری بیشتر و بهرهوری کمتر هدایت میکند.
با وجود معایب آشکار یارانه انرژی هرگونه اصلاح نظام یارانهها در کشورهای در حال توسعه نیازمند عزم و مهارت جدی در سیاست گذاری است. همچنین، تجربههای کشورهای مختلف در اصلاح نظام یارانههای انرژی نشان میدهد بدون برنامههای جبرانی مناسب و بدون ایجاد ظرفیت موثر برای ایجاد کالاهای عمومی مانند شبکه حمل و نقل عمومی و برنامههای رفاه اجتماعی برای طبقه آسیبپذیر اینگونه اصلاحات با مقاومت و اعتراض اجتماعی روبرو خواهد بود. خصوصاً اینکه تبانی و ائتلاف گروههای ذینفع از نظام یارانهای موجود که در طول سالها شکل گرفته مانع جدی بر سر راه اینگونه اصلاحات خواهد بود.
در کشور ما با وجود تجربههای متعدد و ارزشمند در زمینه معقولسازی (Rationalisation) قیمت حاملهای انرژی، همچنان این مسئله جزء مسائل اصلی کشور است و روی میز سیاستگذار قرار دارد. متاسفانه در تجربیات گذشته، روشهای پایدار و ماندگار، که یک بار برای همیشه مسئله را حل کند، طراحی و یا اجرا نشده است.
به همین دلیل، پس از گذشت چندین و چند تجربه دشوار و پُرهیاهو، همچنان اصلاح قیمت انرژی در کشور به صورت اسمی و مقطعی انجام میشود، قیمتهای داخلی کاملا مستقل از قیمتهای بینالمللی و نوسانات آنها هستند، جالبتر آنکه قیمت اغلب حاملهای انرژی در سراسر کشور یکسان است و همچنین شبکه حملونقل و لجستیک سوخت در انحصار دولت قرار دارد. در صورتی که هر سیاست و برنامهای برای اصلاح قیمت انرژی پیشنهاد شود، لازم است در خصوص چند موضوع کلیدی شفاف باشد، وگرنه محکوم به شکست خواهد بود.
استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
این گستره وسیع و مبهم در تعریف، برآورد حجم یارانهها را نیز با مشکل مواجه میکند. در سال گذشته، دفتر اقتصاد کلان سازمان برنامه و بودجه برآوردی از میزان یارانههای پنهان و آشکار در کشور منتشر کرد. این گزارش مجموع یارانههای پنهان انرژی، اعم از بنزین، نفت سفید، گازوییل، نفت کوره، گاز مایع، سوخت هوایی و سوخت جت، گاز طبیعی و برق را با مبنای ارز ۸۰۰۰ تومانی، نزدیک به ۵۹۰ هزارمیلیارد تومان در سال ۹۸ برآورد کرده است.
باید توجه داشت که بخش اعظم یارانههای انرژی توسط گروههای پُردرآمد و صنایع انرژیبر و با بهرهوری پایین جذب میشود. در حالی که این منابع میتوانند صرف کالاهای عمومیِ با کیفیت نظیر بهداشت و آموزش عمومی، بهبود زیرساختها و یا حمایت از کسب و کارها و صنایع متوسط و کوچک شود. در حالی که سرکوب قیمت انرژی از یک سو انگیزه کنترل و بهینهسازی مصرف و تولید را کاهش میدهد و از سوی دیگر به دلیل اختلاف قیمت داخل و خارج انگیزه جدی برای قاچاق انرژی ایجاد میکند.
قیمت پایین انرژی همچنین میتواند عواقب ناخواسته بزرگ دیگری در پی داشته باشد. به عنوان مثال سرکوب قیمت اسمی انرژی در شرایط تورمی باعث کاهش قیمت حقیقی انرژی میشود که به نوبه خود باعث معوج شدن نقشهی اقتصاد کشور شده و اقتصاد را به سمت انرژیبری بیشتر و بهرهوری کمتر هدایت میکند.
با وجود معایب آشکار یارانه انرژی هرگونه اصلاح نظام یارانهها در کشورهای در حال توسعه نیازمند عزم و مهارت جدی در سیاست گذاری است. همچنین، تجربههای کشورهای مختلف در اصلاح نظام یارانههای انرژی نشان میدهد بدون برنامههای جبرانی مناسب و بدون ایجاد ظرفیت موثر برای ایجاد کالاهای عمومی مانند شبکه حمل و نقل عمومی و برنامههای رفاه اجتماعی برای طبقه آسیبپذیر اینگونه اصلاحات با مقاومت و اعتراض اجتماعی روبرو خواهد بود. خصوصاً اینکه تبانی و ائتلاف گروههای ذینفع از نظام یارانهای موجود که در طول سالها شکل گرفته مانع جدی بر سر راه اینگونه اصلاحات خواهد بود.
در کشور ما با وجود تجربههای متعدد و ارزشمند در زمینه معقولسازی (Rationalisation) قیمت حاملهای انرژی، همچنان این مسئله جزء مسائل اصلی کشور است و روی میز سیاستگذار قرار دارد. متاسفانه در تجربیات گذشته، روشهای پایدار و ماندگار، که یک بار برای همیشه مسئله را حل کند، طراحی و یا اجرا نشده است.
به همین دلیل، پس از گذشت چندین و چند تجربه دشوار و پُرهیاهو، همچنان اصلاح قیمت انرژی در کشور به صورت اسمی و مقطعی انجام میشود، قیمتهای داخلی کاملا مستقل از قیمتهای بینالمللی و نوسانات آنها هستند، جالبتر آنکه قیمت اغلب حاملهای انرژی در سراسر کشور یکسان است و همچنین شبکه حملونقل و لجستیک سوخت در انحصار دولت قرار دارد. در صورتی که هر سیاست و برنامهای برای اصلاح قیمت انرژی پیشنهاد شود، لازم است در خصوص چند موضوع کلیدی شفاف باشد، وگرنه محکوم به شکست خواهد بود.
استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
ارسال دیدگاه
عناوین این صفحه
-
دلایل افت بهای ارز در روزهای اخیر
-
تولیدکننده کاغذ، ارز برای واردات می گیرد!
-
اجارهبها با مشوق مالیاتی کم نمیشود
-
هرگز یک ایرانی را تهدید نکن
-
یارانه انرژی؛ قرارداد نانوشته بین دولت و ملت
-
دلار وارد کانال ۱۳ هزار تومان شد
-
طرح تشکیل سازمان نظام روزنامهنگاری روی میز کمیسیون فرهنگی مجلس
-
لزوم واگذاری پروژههای نیمه تمام به بخشهای غیردولتی و خصوصی
-
تورم کالاهای وارداتی به ۱۱۰ درصد رسید
اخبار روز
-
توضیحات سازمان تأمیناجتماعی پیرامون ادعای کذب استخدام خارج از چارچوب نیروهای قراردادی
-
دوره های جامع آموزش ادمینی و طراحی سایت همراه با استخدام و معرفی به بازار کار رایگان
-
صدا و سیما باید اخبار را امانتدارانه به مخاطب منتقل کند تا اعتماد مخاطب را جلب کند
-
شانزدهمین همایش ملی و نمایشگاه قیر، آسفالت و ماشینآلات در مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی برگزار میشود
-
آغاز مراحل فنی طرح تعیین حریم گسل های شهر دماوند
-
انجام ۸۰ هزار خدمت تخصصی در حوزه دهان و دندان در قالب با لبخند با برکت
-
۳۰۰ هزار نفر در صف وام ازدواج هستند؛ مقررات تغییر نکرده است
-
اراده دولت چهاردهم برای اصلاح شرایط سخت اقتصادی
-
آلن بدرود، آقای خاص سینمای فرانسه
-
انتخاب وزیر زن در راستای استفاده از ظرفیتهای قانون اساسی است
-
حمایت انجمن اسلامی وزارت نیرو از دکتر علی آبادی وزیر پیشنهادی نیرو
-
معابر محلات چیذر و حکمت بهسازی شد
-
پیرامون بوستان نیاوران، نفسی تازه گرفت
-
اجرای ۶ هزار متر مکعب دیوار حائل در منطقه یک تهران
-
دروازه فرهنگی محور گردشگری دربند به سازه رسید
-
ارسال ۷ هزار وسیله سرمایشی به سراسر کشور در قالب پویش نسیم برکت
-
غلامرضا نوری قزلجه گزینه نهایی پزشکیان برای وزارت جهاد کشاورزی
-
داروت اولین پلتفرم داروخانه بلاکچینی کشور تاسیس شد
-
واریز 745 میلیارد تومان سود به حساب اعضای بازنشسته صندوق ذخیره فرهنگیان
-
رونمایی از کتاب "الشام" و "عشق چرا ندارد" در فرهنگسرای عطار نیشابوری