نگاهی به مراسم عروسی در بندرکنگ قدیم و رسوم مربوط به آن
دکتر محمد حسن نیا- مراسم عروسی در بندر کنگ از گذشته تاکنون تغییرات زیادی به خود داشته است. با وجود این هنوز هم بسیاری از ارکان عروسی نظیر حجله عروس و غیره در بندر کنگ پا برجا است. اگر چه به دلیل تغییر وضعیت اقتصادی، برخی از عادات و آداب و روسی قدیم کم شده اما هنوز پایبندی به سنت ها در آن مشهود است و این نشان از قدمت شادی و نقش آن در روحیه مردم در بندر کنگ دارد.
یکی از مواردی که زمان زیادی از خانواده‌ها برای اجرای مراسم ازدواج در بندر کنگ در گذشته می گرفت، تهیه لباس عروس بود که چون لباس سنتی بوده و تعداد آن هم زیاد بوده است، برای آماده شدن آنها وقت زیادی لازم بود. اما در حال حاضر لباس عروس و به صورت آماده شده تهیه نموده و لباسهای محلی نیز به صورت دوخته شده در بازار فراهم است. برخی از دختران خودشان در خانه خوش دوزی و غیره انجام داده و لباس های محلی و زری بافی را می توانند انجام دهند. در نوشتار بعدی تلاش می گردد به گوشه‌های دیگری از مراسم سنتی عروسی در بندر تاریخی کنگ پرداخته شود. مراسم ازدواج در بندر کنگ در بستر زمان تغییرات داشته است. اما این تغییر نتیجه تدریجی بوده و تحت تاثیر مدرنیته، مسائل اقتصادی و فرهنگی، مسائل اجتماعی و غیره بوده است. ارتباطات، مدارس، دانشگاه، مراسمات متعدد، رسانه‌های جمعی و غیره بر شیوه ازدواج و آداب و سنن آنها تاثیرگذار بوده است. بندرکنگ هم همانند بسیاری از مناطق جنوب ایران دارای رسوم متعدد برای ازدواج، مراسم نامزدی مراسم عقد است. ازدواج ها در بندر کنگ در گذشته در بسیاری از موارد فامیلی و درون شهری بوده است. با توجه به شناختی که خانواده‌ها از همدیگر داشتند، در بسیار تلاش می‌کردند تا فرزندان خود را ترغیب به ازدواج نموده و همسر از اقوام و نزدیکان برای او برگزینند. بر طبق فرهنگ بندر کنگ در گذشته رسم بر این بوده است که پس از انتخاب عروس آینده، بعد از مراسمات مربوط به خواستگاری و نشان نمودن عروس و به قولی نامزدی، دختر و پسر چند روز قبل از ازدواج به عقد یکدیگر در می‌آمدند و ماندن در دوران عقد را خلاف عرف جامعه می دانستند، چون که دختر و پسر حتی تا قبل از ازدواج کمتر همدیگر را می دیدند و همانند بسیاری از مناطق جنوبی ایران تصمیم‌گیرنده بزرگتر ها بودند.
در بندر کنگ قدیم اجرای مراسم عقد بدین صورت است که پدر داماد از برادران خود و از آقایان اقوام آشنا و دوستان دعوت بعمل می آوردند تا در مراسمی که در یکی از آن شب های آتی، به این مناسبت تعیین گردیده و در منزل پدر داماد برگزار می‌شد، حضور یابند و از طرفی پدر عروس همچنین از آقایان اقوام و آشنایان برای حضور در این شب در مجلس عقد دعوت بعمل می آورد تا به این ترتیب مراسمی مردانه را تدارک ببینند. در قدیم انجمن شهر و کدخدا هم همیشه در مراسم ها عضو بودند و به منظور احترام بیشتر از آنها دعوت به عمل می‌آمد. پدر داماد از شیخ شهر که به عنوان عاقد هم در مجلس حضور می‌یافت دعوت می نمود و در واقع وقت این روز را با وقت عاقد تنظیم نموده و از مدتی قبل با ایشان هماهنگ می کرد. و به دعوت مهمان ها و به قولی شاهدان می پردازد. پیش از مراسم حضور شیخ حضورا یا با ولی عروس خانم صحبت می‌نمود و موافقت وی را برای ازدواج و اجرای مراسم عقد از زبان خودش می شنید و پس از اطمینان از وضعیت عروس، در مراسم و مجلس مردانه حضور می‌یافت. با حضور شیخ در مجلس بلافاصله مراسم آغاز می‌شد به این صورت که شیخ از داماد میخواست رو به پدر عروس که در کنار شیخ و آقایان دیگر بر پشتی تکیه داده است دو زانو بنشیند و دست در دست پدر زن آینده خویش گفته‌ها و تعهداتی را که شیخ ذکر می نماید، تکرار نماید. لازم به ذکر است که در خواندن صیغه عقد، از جملات عربی استفاده می‌شد و در آن میزان مهریه تعیین شده توسط پدر عروسی صورت وفات پدر مادر سفر بودن او توسط برادر بزرگ عروس ذکر می‌گردید و داماد آن را قبول و تایید می نمود و به قولی تسلیم مندرجات ذکر شده در خطبه عقد می شد. میزان مهریه در بندر کنگ قدیم کم بوده و در حال حاضر هم بسیاری از خانواده‌ها مهریه را زیاد تعیین نمیکنند و در صورت بالا بودن مهریه بر این اعتقادند که به آن مهریه زکات تعلق میگیرد و داماد موظف است هر ساله زکات مهریه را پرداخت نماید. در غیر این صورت و پرداختن ننمودن زکات مهریه بنیان آن زندگی را سست می دانند. همین نگاه در برخی از مناطق جنوب وجود دارد و مهریه ها معمولاً کم بوده و بیشتر مخارج عروسی با داماد بوده و جهیزیه شکیل و زیاد را عروس به خانه داماد نمی برد. در حال حاضر برخی از خانواده‌ها در بندر کنگ مهریه را به صورت سکه انتخاب نموده و با توجه به مهاجرت های زیادی که به بندر کنگ صورت گرفته است، افراد مهاجر بنا به سلیقه خود مراسم عروسی برگزار نموده و میزان مهریه را هم در بر طبق عرف خود انجام می دهند. به هر صورت در بندر کنگ قدیم پس از خواندن خطبه عقد، داماد ابتدا با شیخ و پدرزن و پدر خویش دست می‌داد و ایشان به وی تبریک می گفتند. داماد موظف بود با تک تک افراد حاضر در مجلس دست داده و حاضران نیز به وی تبریک می‌گفتند. برگه تنظیم شده توسط عاقد، توسط پدر زن و داماد و پدر داماد و بزرگان حاضر در مجلس (شاهدان) امضا می گردید. پس از اتمام تمامی تشریفات بلافاصله سفره مفصلی پهن می گردید که از انواع میوه و شیرینی ها و دسرهای خانگی بر این سر این سفره بود و در حال حاضر حلیم، نخود، شوریا و آش هم به جمع مخلفات بالا اضافه گردیده و در بسیاری از موارد به حاضران در عقد غذا هم داده میشود. نوشیدن قهوه و چرخاندن قهوه در بین حضار نیز در گذشته و اکنون در مراسم عقد رایج است. در حال حاضر مراسم ساده نیز با حضور دختر و پسر در بخش زنان گرفته شده و مادر عروس و خانواده او به داماد و عروس تبریک می‌گویند و تمامی اعضای خانواده عروس و داماد در آن مراسم حاضر هستند. پس از صرف میوه و شیرینی مدعوین مجلس را ترک می‌گویند و به این ترتیب ضیافت از پایان می پذیرد. در بندر کنگ قدیم مراسم عقد به صورت خیلی ساده و بدون تشریفات زیاد برگزار می‌گردید و مهمترین بخش مراسم و دعوت عمومی را برای مراسم عروسی که با آن تماشا می گفتند و همگان دعوت بودند، میگذاشتند. عروس و دوماد دوران عقد طولانی ندارند و خانواده تلاش داشتند مدت زمان کوتاهی بعد از عقد مراسم عروسی برگزار گردد. مراسم حلقه بعد از عقد رسمی برگزار می شد و در صورتی که قرار بود بعد از مراسم عقد به نزد عروسش برود این مراسم اجرا می گردید که البته از قبل در این مورد بحث و برنامه‌ریزی انجام شده بود. چمدانی محتوی یک دست لباس شلوار و چادر و دمپایی و مقداری طلا با توجه به توان خانواده داماد آماده می نمودند. خانواده عروس مقدمات لازم را تدارک دیده و عروس خانم را با آرایش و لباس مخصوص آماده مراسم می نمودند و همچنین اتاق و جایگاهی را برای نشستن عروس و داماد تعیین و تزئینات جزئی و جالبی را در پشت جایگاه آنان انجام می‌دادند.بعد از مراسم عقد داماد به همراه مادر و معمولا اقوام درجه اول و مهمانانی که جمعیت آنها زیاد نبود مقداری از میوه و شیرینی مراسم را به همراه خودش به منزل عروس می‌آوردند و داماد در کنار عروس بر روی صندلی قرار میگیرد. سپس رسم بر این بود که خانمی که با داماد محرم بوده و ممکن بود خواهر یا خاله یا عمه وی باشد. پس از دعوت عروس و داماد به نشستن طبق عرف و سنت آهسته و در سه مرحله، سر عروس و داماد را به هم می‌زند و سپس عروس و داماد حلقه های یکدیگر را می پوشاندند و ممکن بود بنا به وسع داماد زیورآلات دیگری هم تهیه شده و توسط وی در اختیار عروس قرار گیرد و به دنبال آن صدای هلهله و دست زن بلند میشود و خانم ها یکی پس از دیگری برای تبریک به نزد آنان می آمدند و بر سر آنان پول می ریزند و برای ایشان آرزوی خوشبختی می نمودند. هنوز هم توجه به افراد کهنسال در مراسم عقد در بندرکنگ همانند سایر مناطق جنوب وجود دارد و تلاش دارند تا بزرگان خانواده در صدر مجلس قرار گیرند. در نوشتار عادی تلاش می گردد تا به جنبه‌های دیگری از مراسم عروسی در بندر کنگ و تاثیر و تاثر آن از زمان پرداخت شود.
یکی از مواردی که زمان زیادی از خانواده‌ها برای اجرای مراسم ازدواج در بندر کنگ در گذشته می گرفت، تهیه لباس عروس بود که چون لباس سنتی بوده و تعداد آن هم زیاد بوده است، برای آماده شدن آنها وقت زیادی لازم بود. اما در حال حاضر لباس عروس و به صورت آماده شده تهیه نموده و لباسهای محلی نیز به صورت دوخته شده در بازار فراهم است. برخی از دختران خودشان در خانه خوش دوزی و غیره انجام داده و لباس های محلی و زری بافی را می توانند انجام دهند. در نوشتار بعدی تلاش می گردد به گوشه‌های دیگری از مراسم سنتی عروسی در بندر تاریخی کنگ پرداخته شود. مراسم ازدواج در بندر کنگ در بستر زمان تغییرات داشته است. اما این تغییر نتیجه تدریجی بوده و تحت تاثیر مدرنیته، مسائل اقتصادی و فرهنگی، مسائل اجتماعی و غیره بوده است. ارتباطات، مدارس، دانشگاه، مراسمات متعدد، رسانه‌های جمعی و غیره بر شیوه ازدواج و آداب و سنن آنها تاثیرگذار بوده است. بندرکنگ هم همانند بسیاری از مناطق جنوب ایران دارای رسوم متعدد برای ازدواج، مراسم نامزدی مراسم عقد است. ازدواج ها در بندر کنگ در گذشته در بسیاری از موارد فامیلی و درون شهری بوده است. با توجه به شناختی که خانواده‌ها از همدیگر داشتند، در بسیار تلاش می‌کردند تا فرزندان خود را ترغیب به ازدواج نموده و همسر از اقوام و نزدیکان برای او برگزینند. بر طبق فرهنگ بندر کنگ در گذشته رسم بر این بوده است که پس از انتخاب عروس آینده، بعد از مراسمات مربوط به خواستگاری و نشان نمودن عروس و به قولی نامزدی، دختر و پسر چند روز قبل از ازدواج به عقد یکدیگر در می‌آمدند و ماندن در دوران عقد را خلاف عرف جامعه می دانستند، چون که دختر و پسر حتی تا قبل از ازدواج کمتر همدیگر را می دیدند و همانند بسیاری از مناطق جنوبی ایران تصمیم‌گیرنده بزرگتر ها بودند.
در بندر کنگ قدیم اجرای مراسم عقد بدین صورت است که پدر داماد از برادران خود و از آقایان اقوام آشنا و دوستان دعوت بعمل می آوردند تا در مراسمی که در یکی از آن شب های آتی، به این مناسبت تعیین گردیده و در منزل پدر داماد برگزار می‌شد، حضور یابند و از طرفی پدر عروس همچنین از آقایان اقوام و آشنایان برای حضور در این شب در مجلس عقد دعوت بعمل می آورد تا به این ترتیب مراسمی مردانه را تدارک ببینند. در قدیم انجمن شهر و کدخدا هم همیشه در مراسم ها عضو بودند و به منظور احترام بیشتر از آنها دعوت به عمل می‌آمد. پدر داماد از شیخ شهر که به عنوان عاقد هم در مجلس حضور می‌یافت دعوت می نمود و در واقع وقت این روز را با وقت عاقد تنظیم نموده و از مدتی قبل با ایشان هماهنگ می کرد. و به دعوت مهمان ها و به قولی شاهدان می پردازد. پیش از مراسم حضور شیخ حضورا یا با ولی عروس خانم صحبت می‌نمود و موافقت وی را برای ازدواج و اجرای مراسم عقد از زبان خودش می شنید و پس از اطمینان از وضعیت عروس، در مراسم و مجلس مردانه حضور می‌یافت. با حضور شیخ در مجلس بلافاصله مراسم آغاز می‌شد به این صورت که شیخ از داماد میخواست رو به پدر عروس که در کنار شیخ و آقایان دیگر بر پشتی تکیه داده است دو زانو بنشیند و دست در دست پدر زن آینده خویش گفته‌ها و تعهداتی را که شیخ ذکر می نماید، تکرار نماید. لازم به ذکر است که در خواندن صیغه عقد، از جملات عربی استفاده می‌شد و در آن میزان مهریه تعیین شده توسط پدر عروسی صورت وفات پدر مادر سفر بودن او توسط برادر بزرگ عروس ذکر می‌گردید و داماد آن را قبول و تایید می نمود و به قولی تسلیم مندرجات ذکر شده در خطبه عقد می شد. میزان مهریه در بندر کنگ قدیم کم بوده و در حال حاضر هم بسیاری از خانواده‌ها مهریه را زیاد تعیین نمیکنند و در صورت بالا بودن مهریه بر این اعتقادند که به آن مهریه زکات تعلق میگیرد و داماد موظف است هر ساله زکات مهریه را پرداخت نماید. در غیر این صورت و پرداختن ننمودن زکات مهریه بنیان آن زندگی را سست می دانند. همین نگاه در برخی از مناطق جنوب وجود دارد و مهریه ها معمولاً کم بوده و بیشتر مخارج عروسی با داماد بوده و جهیزیه شکیل و زیاد را عروس به خانه داماد نمی برد. در حال حاضر برخی از خانواده‌ها در بندر کنگ مهریه را به صورت سکه انتخاب نموده و با توجه به مهاجرت های زیادی که به بندر کنگ صورت گرفته است، افراد مهاجر بنا به سلیقه خود مراسم عروسی برگزار نموده و میزان مهریه را هم در بر طبق عرف خود انجام می دهند. به هر صورت در بندر کنگ قدیم پس از خواندن خطبه عقد، داماد ابتدا با شیخ و پدرزن و پدر خویش دست می‌داد و ایشان به وی تبریک می گفتند. داماد موظف بود با تک تک افراد حاضر در مجلس دست داده و حاضران نیز به وی تبریک می‌گفتند. برگه تنظیم شده توسط عاقد، توسط پدر زن و داماد و پدر داماد و بزرگان حاضر در مجلس (شاهدان) امضا می گردید. پس از اتمام تمامی تشریفات بلافاصله سفره مفصلی پهن می گردید که از انواع میوه و شیرینی ها و دسرهای خانگی بر این سر این سفره بود و در حال حاضر حلیم، نخود، شوریا و آش هم به جمع مخلفات بالا اضافه گردیده و در بسیاری از موارد به حاضران در عقد غذا هم داده میشود. نوشیدن قهوه و چرخاندن قهوه در بین حضار نیز در گذشته و اکنون در مراسم عقد رایج است. در حال حاضر مراسم ساده نیز با حضور دختر و پسر در بخش زنان گرفته شده و مادر عروس و خانواده او به داماد و عروس تبریک می‌گویند و تمامی اعضای خانواده عروس و داماد در آن مراسم حاضر هستند. پس از صرف میوه و شیرینی مدعوین مجلس را ترک می‌گویند و به این ترتیب ضیافت از پایان می پذیرد. در بندر کنگ قدیم مراسم عقد به صورت خیلی ساده و بدون تشریفات زیاد برگزار می‌گردید و مهمترین بخش مراسم و دعوت عمومی را برای مراسم عروسی که با آن تماشا می گفتند و همگان دعوت بودند، میگذاشتند. عروس و دوماد دوران عقد طولانی ندارند و خانواده تلاش داشتند مدت زمان کوتاهی بعد از عقد مراسم عروسی برگزار گردد. مراسم حلقه بعد از عقد رسمی برگزار می شد و در صورتی که قرار بود بعد از مراسم عقد به نزد عروسش برود این مراسم اجرا می گردید که البته از قبل در این مورد بحث و برنامه‌ریزی انجام شده بود. چمدانی محتوی یک دست لباس شلوار و چادر و دمپایی و مقداری طلا با توجه به توان خانواده داماد آماده می نمودند. خانواده عروس مقدمات لازم را تدارک دیده و عروس خانم را با آرایش و لباس مخصوص آماده مراسم می نمودند و همچنین اتاق و جایگاهی را برای نشستن عروس و داماد تعیین و تزئینات جزئی و جالبی را در پشت جایگاه آنان انجام می‌دادند.بعد از مراسم عقد داماد به همراه مادر و معمولا اقوام درجه اول و مهمانانی که جمعیت آنها زیاد نبود مقداری از میوه و شیرینی مراسم را به همراه خودش به منزل عروس می‌آوردند و داماد در کنار عروس بر روی صندلی قرار میگیرد. سپس رسم بر این بود که خانمی که با داماد محرم بوده و ممکن بود خواهر یا خاله یا عمه وی باشد. پس از دعوت عروس و داماد به نشستن طبق عرف و سنت آهسته و در سه مرحله، سر عروس و داماد را به هم می‌زند و سپس عروس و داماد حلقه های یکدیگر را می پوشاندند و ممکن بود بنا به وسع داماد زیورآلات دیگری هم تهیه شده و توسط وی در اختیار عروس قرار گیرد و به دنبال آن صدای هلهله و دست زن بلند میشود و خانم ها یکی پس از دیگری برای تبریک به نزد آنان می آمدند و بر سر آنان پول می ریزند و برای ایشان آرزوی خوشبختی می نمودند. هنوز هم توجه به افراد کهنسال در مراسم عقد در بندرکنگ همانند سایر مناطق جنوب وجود دارد و تلاش دارند تا بزرگان خانواده در صدر مجلس قرار گیرند. در نوشتار عادی تلاش می گردد تا به جنبه‌های دیگری از مراسم عروسی در بندر کنگ و تاثیر و تاثر آن از زمان پرداخت شود.