درس هایی از معماری بومی بندرلنگه
مهسا پیشداد، دکتر عبدالکریم قاندی - بنادر لنگه و کنگ از بنادر تاریخی و با هویت کناره های سواحل خلیج فارس بوده و بافت و سیمای شاخص این بنادر لزوم توجه به علل و شرایط شکل‌گیری و تغییراتشان را در طول تاریخ ایجاب کرده است. به جز تغییراتی که در خیابان کشی ها و بدنه های اصلی به خصوص بعد از طرح جامع 1345 (به عنوان اولین طرح جامع در ایران) و طرحهای توسعه بندی در حوزه بلافصل خیابان ها ایجاد شده، تغییرات محسوس در محله های قدیمی بندر لنگه پدید نیامده و این محلات الگوی بومی و هویتی خویش را حفظ کرده اند. به طور کلی می توان بافت شهری فعلی بندر لنگه و بندر کنگ را «خیابان های نو در بافتی تاریخی» نامید. در پس از خیابانها که مانند خیابانهای سایر شهرهای کشور است بافتی بسیار شاخص و با هویت بر جای مانده که لزوم توجه به الگوی هایش را مورد توجه قرار می دهد. هدف از این مقاله پوششی بر تبیین و شناسایی بافت شهری، محلات عرفی، معماری بومی، المان ها و جزئیات شاخص در بنادر کنگ و لنگه است. از آنجا که عوامل فرهنگی و اجتماعی از عوامل فیزیکی و کالبدی شهر جدا نبوده و تاثیری مستقیم بر بافت و سیمای شهر دارد، در این مقاله با استفاده از روش مروری بر تغییرات و تحولات تاریخی و عوامل اجتماعی و فرهنگی در منابع کتابخانه‌ای به تحلیل و بررسی چهره امروزین بندرلنگه و بندر کنگ پرداخته شده است. یکی از یافته های مهم مقاله این است که این بنادر دارای هویت ویژه ای هستند که از رهگذر بررسی‌های تاریخی می توان به آن دست یافت. روش دیگر بازدیدهای میدانی است و بر اساس آن، این یافته حاصل شد که بسیاری از ویژگیهای بومی این بنادر، در گذر تاریخ حفظ شده است و لزوم توجه بیشتر در حفاظت و ارتقاء آنها وجود دارد. در انتها نیز در بر این مبنا، تعدادی از راهکارهای کاربردی طراحی شهری در زمینه حفاظت از هویت بومی و تاریخی آنها پیشنهاد می گردد.
بندرلنگه در کنار خلیج فارس یکی از شهرستای استان هرمزگان به شمار می رود. شهر کنگ از توابع شهرستان بندرلنگه می باشد که بافت تاریخی آن همانند دیگر شهرهای طبیعی- تاریخی ایران دارای ساختاری پیوسته و منسجم است. تشکیل بافت دیم متاثر از تمامی عوامل جغرافیایی و اقلیمی و فرهنگی و اعتقادی اقتصادی و سیاسی است. مهمترین عنصر طبیعی موثر در شکل گیری شهر درپاست به نحوی که همه کوچه ها و گذرها روبه دریا شکل گرفتند تا بتوانند کریدوری برای عبور جریان هوای خنک کننده از دریا به خشکی و از خشکی به دریا را شکل بخشد. سایه اندازی در گذر‌های رو به دریا عامل مهمی در تعیین عرض این گذرها بوده است.
با وجود پیشینه تاریخی بسیار کهن استان هرمزگان، هنوز بررسی معماری کافی در این منطقه صورت نگرفته است و با وجود توجه به افزایش بی رویه جمعیت شهرها، مخصوصاً شهرهای بندری استان هرمزگان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، فرسوده بودن بافت های قدیمی که اکثراً ساختمان های سنتی را در بر می گیرد و عدم توجه شهرداری ها به مرمت و احیای این بافت‌ها و پرداختن به عمران و آبادی بافت های جدید که در اثر آماده سازی و واگذاری اراضی شهری توسط مسکن و شهرسازی انجام شده و از یکسو و تجاری شدن اکثر مراکز تاریخی این شهرها بواسطهی متصل بودن به مراکز اقتصادی از سوی دیگر متاسفانه در اکثر شهرهای بندری مخصوص بندرعباس و بندرلنگه کلیه ی ساختمان های سنتی و قدیمی تخریب و از بین رفته اند. لذا برای آنکه شکل ترکیب و عملکرد فضاهای این ساختمان ها برای نسل‌های آینده الگوبرداری کرده باشیم. این شش ساختمان به عنوان نمونه موردی که بر اساس این منطقه طراحی و اجرا شده‌اند مورد بررسی قرار داده ایم. در این پژوهش به شناسایی انواع فضاهای مسکونی به لحاظ ساختار و نوع کارکرد با توجه ویژگی های اقلیمی محلی استان هرمزگان پرداخته شده است. برای این منظور به ارزیابی خصوصیات مورد نظر، در نمونه هایی پرداخته شده که پس از بررسی و مطالعه، انتخاب شده‌اند و معرفی معماری بومی آن منطقه میباشند.
تحقیق حاضر در راستای شناخت نکات بومی و اقلیمی اجرا شده در معماری بومی خانه های مسکونی بندرکنگ میباشد. ساختار کلی پژوهش شامل سه بخش می باشد که در قسمت اول در مورد شرایط اقلیمی بحث شده و در قسمت دوم تحقیق، خانه هایی از شهرستان بندرلنگه انتخاب شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند و در قسمت پایانی نیز نتایج بر پایه تجزیه و تحلیل های صورت گرفته که به تفصیل بیان می شود. نمونه ها خانه ی گلستان و خانه یونسی واقع در بندر کنگ و خانه فاروق در بندرلنگه میباشند که اکنون جز آثار تاریخی شناخته شده اند. در این مقاله سعی شده که به ویژگیهای اقلیمی این بناهای بومی هرمزگان که باعث منحصر به فرد بودن بناهای این اقلیم شده است پرداخته شود. از جمله ایوان های وسیع و بادگیرهای چهار طرفه که خاص اقلیم گرم و مرطوب است و پنجره های مشبک و فضاهای نیمه‌باز جهت کوران هوا و غیره.
بندرلنگه در کنار خلیج فارس یکی از شهرستای استان هرمزگان به شمار می رود. شهر کنگ از توابع شهرستان بندرلنگه می باشد که بافت تاریخی آن همانند دیگر شهرهای طبیعی- تاریخی ایران دارای ساختاری پیوسته و منسجم است. تشکیل بافت دیم متاثر از تمامی عوامل جغرافیایی و اقلیمی و فرهنگی و اعتقادی اقتصادی و سیاسی است. مهمترین عنصر طبیعی موثر در شکل گیری شهر درپاست به نحوی که همه کوچه ها و گذرها روبه دریا شکل گرفتند تا بتوانند کریدوری برای عبور جریان هوای خنک کننده از دریا به خشکی و از خشکی به دریا را شکل بخشد. سایه اندازی در گذر‌های رو به دریا عامل مهمی در تعیین عرض این گذرها بوده است.
با وجود پیشینه تاریخی بسیار کهن استان هرمزگان، هنوز بررسی معماری کافی در این منطقه صورت نگرفته است و با وجود توجه به افزایش بی رویه جمعیت شهرها، مخصوصاً شهرهای بندری استان هرمزگان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، فرسوده بودن بافت های قدیمی که اکثراً ساختمان های سنتی را در بر می گیرد و عدم توجه شهرداری ها به مرمت و احیای این بافت‌ها و پرداختن به عمران و آبادی بافت های جدید که در اثر آماده سازی و واگذاری اراضی شهری توسط مسکن و شهرسازی انجام شده و از یکسو و تجاری شدن اکثر مراکز تاریخی این شهرها بواسطهی متصل بودن به مراکز اقتصادی از سوی دیگر متاسفانه در اکثر شهرهای بندری مخصوص بندرعباس و بندرلنگه کلیه ی ساختمان های سنتی و قدیمی تخریب و از بین رفته اند. لذا برای آنکه شکل ترکیب و عملکرد فضاهای این ساختمان ها برای نسل‌های آینده الگوبرداری کرده باشیم. این شش ساختمان به عنوان نمونه موردی که بر اساس این منطقه طراحی و اجرا شده‌اند مورد بررسی قرار داده ایم. در این پژوهش به شناسایی انواع فضاهای مسکونی به لحاظ ساختار و نوع کارکرد با توجه ویژگی های اقلیمی محلی استان هرمزگان پرداخته شده است. برای این منظور به ارزیابی خصوصیات مورد نظر، در نمونه هایی پرداخته شده که پس از بررسی و مطالعه، انتخاب شده‌اند و معرفی معماری بومی آن منطقه میباشند.
تحقیق حاضر در راستای شناخت نکات بومی و اقلیمی اجرا شده در معماری بومی خانه های مسکونی بندرکنگ میباشد. ساختار کلی پژوهش شامل سه بخش می باشد که در قسمت اول در مورد شرایط اقلیمی بحث شده و در قسمت دوم تحقیق، خانه هایی از شهرستان بندرلنگه انتخاب شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند و در قسمت پایانی نیز نتایج بر پایه تجزیه و تحلیل های صورت گرفته که به تفصیل بیان می شود. نمونه ها خانه ی گلستان و خانه یونسی واقع در بندر کنگ و خانه فاروق در بندرلنگه میباشند که اکنون جز آثار تاریخی شناخته شده اند. در این مقاله سعی شده که به ویژگیهای اقلیمی این بناهای بومی هرمزگان که باعث منحصر به فرد بودن بناهای این اقلیم شده است پرداخته شود. از جمله ایوان های وسیع و بادگیرهای چهار طرفه که خاص اقلیم گرم و مرطوب است و پنجره های مشبک و فضاهای نیمه‌باز جهت کوران هوا و غیره.