ارزیابی کالبدی بندر کنگ در استان هرمزگان
هفتمین سمپوزیوم معماری و شهرسازی پایدار توسعه کالبدی پایدار در بنادر جنوب ایران
نویسندگان: مهتاب جاودان، معصومه حجتی، محمد حسین پور شاهرودی، آزیتا کهریزی
چکیده
ایران دارای تمدنی ریشه دار است که از قرون پیش از تاریخ تا کنون برجای مانده است. معماری بومی ایران سابقهای کهن دارد و در هر گوشه از آن بناهایی با معماریهای متفاوت چشم می‌خورد. شرایط اقلیمی مختلف ایران باعث شده تا در هر منطقه، معماری متناسب با آن اقلیم را داشته باشید و معماری که در مناطق سردسیری انجام میشود با معماری اقلیم گرمسیری تفاوت باشد و بتواند خود را سازگار با محیط خویش کند و در این میان روستاها که جلوهی بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شوند توانسته‌اند با فاکتورهای اقلیمی از جمله تابش آفتاب، باد، پوشش گیاهی و مصالح بوم آورد به بهترین نوع خود را با محیط خود سازگار کنند. معماری روستایی ایران دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که با توجه به مسائل زیباشناختی پاسخگوی نیازهای اقلیمی هر منطقه است که پیروی از این اصول باعث صرفه جویی در انرژی، حفاظت از محیطزیست و همچنین حفظ منابع فسیل شده است ولی متاسفانه امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ورود به مصالح جدید به روستاها و نبود مهارت کافی معماران محلی در استفاده از این مصالح، هویت روستاها از بین رفته و دیگران سادگی، زیبایی، بی پیرایگی و انطباق با محیط طبیعی در میان نیست و رفته رفته روستاها در حال از بین رفتن هستند.
در برخی از قسمتهای شهر اضالع هر بنا در چهار طرف و در قسمت‌هایی حداقل از دو طرف آزادند. ترکیب عمومی بافت دارای یک نوع دانه بندی منفک است که در قسمتهای مختلف شهر بر حسب بافت قدیم و جدید، اندازهی قطعات بافت متفاوت میشود. بناها پشت سرهم ولی بدون ردیف بندی کاملا منظم قرار گرفته و مجموعا هرچند ساختمان یک بلوک طویلی به سوی دریا قطار شدهاند را تشکیل میدهند. از دو قسمت غربی و شرق این قطعات کوچههای دراز و باریک در جهت شمالی- جنوبی از کنار بلوک ها میگذرد. اغلب این بلوکها در عرض به وسیله راهروهای باریکی از هم جدا میشوندکه از اتصال آنها به هم یک رشته معابر کم عرض و مضرش به وجود میآید.
این بافت تاریخی منسجم و یکپارچه و پویا، با عناصر شاخصی مانند بادگیرهای قدیمی و کوچه های باریک و سایه انداز که یادآور شهرهای سنتی ایرانی و به عبارت بهتر نمونهای از یک، ایران شهر است، علاوه بر ارزشهای فرهنگی که در سیمای کلی خود دارد و نیز سرزندگی و شادابی که در آن دیده می شود، دربرگیرنده دانه های معماری ارزشمندی است که هر یک راوی داستانی از تاریخ و سرگذشت این مرز و بوم است. نتایج مطالعات میدانی در خصوص معماری این بندر تاریخی نشان می‌دهد که تعداد بیش از ۲۸۰ خانه تاریخی در این بافت وجود دارد که در این میان بالغ بر ۷۰ خانه ارزش ثبت اثر در فهرست آثار تاریخی کشور را دارند. این موضوع در نوع خود نشان از بی نظیر بودن شرایط کالبدی این بافت تاریخی دارد که می تواند تصویری حقیقی از الگوی شهرسازی ایرانی و معماری خانههای نواحی جنوبی کشور ایران ارائه نماید. علاوه بر این موضوع بالغ بر ۳۰۰ بادگیر در این شهر تاریخی هنوز سالم و پابرجا باقی مانده -اند که باعث تمایز و منحصر به فرد بودن این بافت نسبت به سایر شهرهای تاریخی کوچک شده است.
این فضاهای باریک در ابتدا به قصد کوچه ساخته نشدهاند بلکه در واقع فضاها یا راهروهایی برای جریان یافتن هوا در اطراف بنا می باشد. در بافت قدیمی شهر بر اثر تفکیک خانههای گسترده پدرسالاری قدیمی واحدهای همجوار اغلب به هم چسبیدهاند. لذا بافت شهر در بخش قدیمی فشردهتر و متراکمتر از بافت جدید به نظر می‌رسد. این وضع در نواحی توسعههای جدید کاملاً به پراکندگی میگراید و این راهروها و کوچههای چهار طرف بلوکها یا واحدهای ساختمانی در بافت جدید شهر با وضوح بیشتری مینمایانند. خانهها چون نواری از سنگ و چوب و سیمان پای در دریا و سر به آسمان نظاره‌گر پاره ابری که شاید لختی در رنگ کند و بامهای تشنه را سیراب کند. ایجاد بلوکهای طویل به وسیله چند ساختمان پیوسته و کوچههای طویل و باریکی از کنار بلوک ها میگذرد.
همه موارد شکلگیری یک بنا با یکدیگر به نحوی در ارتباطند و از نظر کارایی و عملکرد بر یکدیگر تطابق داشته و قابل تفکیک به طور کامل نیستند و تقسیم بندی ذکر شده فقط جهت سهولت در مطالعه بخشهای مختلف است.
الف) پلان:
خصوصیات بارز پلان در اینگونه ساختمانها به شرح زیر است:
* باز بودن و گستردگی پلان
* وجود فضاهای بسته و نیمه باز و باز
* وجود فضاهای نیمه باز (سرپوشیده) ایوان
* قابلیت گسترش پلان در شرایط ویژه فرهنگی
* وسعت پلان در مقایسه با معماری جدید
* رعایت اندرونی و بیرونی اهمیت محرمیت
ب) مصالح
* منظور از مصالح، جنس و کیفیت استفاده از مصالح به کار برده شده در بنا است.
* استفاده از مصالح بومی محلی، هماهنگ برای ظرفیت حرارتی بالا
* عدم استفاده از زیر زمین به علت مرجانی بودن بستر بنا و بالا بودن آب‌های سطحی
* وجود کرسی چینی (ایجاد سکو) به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت
* پوشش سقفها با چوب چندل و الیاف نخل خرما و خاک رس و کاهگل (عایق حرارتی و رطوبتی)
پ) تهویه:
چون اقلیم مورد مطالعه گرم و مرطوب می باشد بدین جهت مسائل مربوط به تهویه از اهمیت ویژه برخوردار است که با اتخاذ تدابیر زیر گرما را می‌توان تا حدودی تعدیل نمود.
* فضاهای بسته با ارتفاع زیاد به منزله انرژی حرارتی جذب شده از طریق بام
* استفاده از دست اندازهای بلند به دلیل ایجاد سایه پذیری بیشتر و کاهش دما
* استفاده از رنگ های روشن
* حیاط مرکزی به طوری که کف حیاط پایین تر از کف خانه میباشد
* استفاده از فضاهای سبز به صورت باغچه در حیاط مرکزی
* استفاده از ضخامت دیوارها به منظور جلوگیری از نفوذ حرارت شدید به داخل
* استفاده از پنجرهها و روزنهایی در مقابل هم برای ایجاد کوران
* نحوه استقرار بنا به طوری که از حداقل تابش و حداکثر کوران و تهویه طبیعی استفاده نماید .
چکیده
ایران دارای تمدنی ریشه دار است که از قرون پیش از تاریخ تا کنون برجای مانده است. معماری بومی ایران سابقهای کهن دارد و در هر گوشه از آن بناهایی با معماریهای متفاوت چشم می‌خورد. شرایط اقلیمی مختلف ایران باعث شده تا در هر منطقه، معماری متناسب با آن اقلیم را داشته باشید و معماری که در مناطق سردسیری انجام میشود با معماری اقلیم گرمسیری تفاوت باشد و بتواند خود را سازگار با محیط خویش کند و در این میان روستاها که جلوهی بارزی از حیات اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شوند توانسته‌اند با فاکتورهای اقلیمی از جمله تابش آفتاب، باد، پوشش گیاهی و مصالح بوم آورد به بهترین نوع خود را با محیط خود سازگار کنند. معماری روستایی ایران دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که با توجه به مسائل زیباشناختی پاسخگوی نیازهای اقلیمی هر منطقه است که پیروی از این اصول باعث صرفه جویی در انرژی، حفاظت از محیطزیست و همچنین حفظ منابع فسیل شده است ولی متاسفانه امروزه با پیشرفت تکنولوژی و ورود به مصالح جدید به روستاها و نبود مهارت کافی معماران محلی در استفاده از این مصالح، هویت روستاها از بین رفته و دیگران سادگی، زیبایی، بی پیرایگی و انطباق با محیط طبیعی در میان نیست و رفته رفته روستاها در حال از بین رفتن هستند.
در برخی از قسمتهای شهر اضالع هر بنا در چهار طرف و در قسمت‌هایی حداقل از دو طرف آزادند. ترکیب عمومی بافت دارای یک نوع دانه بندی منفک است که در قسمتهای مختلف شهر بر حسب بافت قدیم و جدید، اندازهی قطعات بافت متفاوت میشود. بناها پشت سرهم ولی بدون ردیف بندی کاملا منظم قرار گرفته و مجموعا هرچند ساختمان یک بلوک طویلی به سوی دریا قطار شدهاند را تشکیل میدهند. از دو قسمت غربی و شرق این قطعات کوچههای دراز و باریک در جهت شمالی- جنوبی از کنار بلوک ها میگذرد. اغلب این بلوکها در عرض به وسیله راهروهای باریکی از هم جدا میشوندکه از اتصال آنها به هم یک رشته معابر کم عرض و مضرش به وجود میآید.
این بافت تاریخی منسجم و یکپارچه و پویا، با عناصر شاخصی مانند بادگیرهای قدیمی و کوچه های باریک و سایه انداز که یادآور شهرهای سنتی ایرانی و به عبارت بهتر نمونهای از یک، ایران شهر است، علاوه بر ارزشهای فرهنگی که در سیمای کلی خود دارد و نیز سرزندگی و شادابی که در آن دیده می شود، دربرگیرنده دانه های معماری ارزشمندی است که هر یک راوی داستانی از تاریخ و سرگذشت این مرز و بوم است. نتایج مطالعات میدانی در خصوص معماری این بندر تاریخی نشان می‌دهد که تعداد بیش از ۲۸۰ خانه تاریخی در این بافت وجود دارد که در این میان بالغ بر ۷۰ خانه ارزش ثبت اثر در فهرست آثار تاریخی کشور را دارند. این موضوع در نوع خود نشان از بی نظیر بودن شرایط کالبدی این بافت تاریخی دارد که می تواند تصویری حقیقی از الگوی شهرسازی ایرانی و معماری خانههای نواحی جنوبی کشور ایران ارائه نماید. علاوه بر این موضوع بالغ بر ۳۰۰ بادگیر در این شهر تاریخی هنوز سالم و پابرجا باقی مانده -اند که باعث تمایز و منحصر به فرد بودن این بافت نسبت به سایر شهرهای تاریخی کوچک شده است.
این فضاهای باریک در ابتدا به قصد کوچه ساخته نشدهاند بلکه در واقع فضاها یا راهروهایی برای جریان یافتن هوا در اطراف بنا می باشد. در بافت قدیمی شهر بر اثر تفکیک خانههای گسترده پدرسالاری قدیمی واحدهای همجوار اغلب به هم چسبیدهاند. لذا بافت شهر در بخش قدیمی فشردهتر و متراکمتر از بافت جدید به نظر می‌رسد. این وضع در نواحی توسعههای جدید کاملاً به پراکندگی میگراید و این راهروها و کوچههای چهار طرف بلوکها یا واحدهای ساختمانی در بافت جدید شهر با وضوح بیشتری مینمایانند. خانهها چون نواری از سنگ و چوب و سیمان پای در دریا و سر به آسمان نظاره‌گر پاره ابری که شاید لختی در رنگ کند و بامهای تشنه را سیراب کند. ایجاد بلوکهای طویل به وسیله چند ساختمان پیوسته و کوچههای طویل و باریکی از کنار بلوک ها میگذرد.
همه موارد شکلگیری یک بنا با یکدیگر به نحوی در ارتباطند و از نظر کارایی و عملکرد بر یکدیگر تطابق داشته و قابل تفکیک به طور کامل نیستند و تقسیم بندی ذکر شده فقط جهت سهولت در مطالعه بخشهای مختلف است.
الف) پلان:
خصوصیات بارز پلان در اینگونه ساختمانها به شرح زیر است:
* باز بودن و گستردگی پلان
* وجود فضاهای بسته و نیمه باز و باز
* وجود فضاهای نیمه باز (سرپوشیده) ایوان
* قابلیت گسترش پلان در شرایط ویژه فرهنگی
* وسعت پلان در مقایسه با معماری جدید
* رعایت اندرونی و بیرونی اهمیت محرمیت
ب) مصالح
* منظور از مصالح، جنس و کیفیت استفاده از مصالح به کار برده شده در بنا است.
* استفاده از مصالح بومی محلی، هماهنگ برای ظرفیت حرارتی بالا
* عدم استفاده از زیر زمین به علت مرجانی بودن بستر بنا و بالا بودن آب‌های سطحی
* وجود کرسی چینی (ایجاد سکو) به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت
* پوشش سقفها با چوب چندل و الیاف نخل خرما و خاک رس و کاهگل (عایق حرارتی و رطوبتی)
پ) تهویه:
چون اقلیم مورد مطالعه گرم و مرطوب می باشد بدین جهت مسائل مربوط به تهویه از اهمیت ویژه برخوردار است که با اتخاذ تدابیر زیر گرما را می‌توان تا حدودی تعدیل نمود.
* فضاهای بسته با ارتفاع زیاد به منزله انرژی حرارتی جذب شده از طریق بام
* استفاده از دست اندازهای بلند به دلیل ایجاد سایه پذیری بیشتر و کاهش دما
* استفاده از رنگ های روشن
* حیاط مرکزی به طوری که کف حیاط پایین تر از کف خانه میباشد
* استفاده از فضاهای سبز به صورت باغچه در حیاط مرکزی
* استفاده از ضخامت دیوارها به منظور جلوگیری از نفوذ حرارت شدید به داخل
* استفاده از پنجرهها و روزنهایی در مقابل هم برای ایجاد کوران
* نحوه استقرار بنا به طوری که از حداقل تابش و حداکثر کوران و تهویه طبیعی استفاده نماید .