حفظ هویت و خاطره ی جمعی بندر تاریخی کنگ
نویسندگان دکتر سید مجید هاشمی طغرالجردی - فرشاد ظریف - متین رستمی - اساسی ترین لایه و زیرسازساخت یک جامعه، فرهنگ میباشد و از مهمترین مولفه های هویت بخش آن جامعه، معماری و شهرسازی میباشد. از آنجایی که گروه‌های انسانی از عوامل طبیعی پیرامون خود متاثر می‌شوند، تمدن یک ناحیه نمایانگر ساختار هویت جمعی بوده و در بافت های تاریخی و عناصر معماری شاخص نمود کالبدی می‌یابد. برای حفظ و احیاء بافتهای تاریخی، طرح و برنامه متکی برجنبه‌های اجتماعی و فرهنگی درون محله های اهمیت دارد. بندر تاریخی کنگ به عنوان یکی از شهرهای ساحلی ایران و همانند شهر یزد، هویت تاریخی و بافت سنتی خود را حفظ نموده و در آستانه ثبت جهانی قرار گرفته است، سوال مهم مقاله این است که چگونه می‌توان با باززنده سازی بافت تاریخی این شهر، هویت و خاطرات جمعی را به عنوان ظرفیت حیاتبخشی به شهر پدیدار نمود؟ این مقاله با گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و با روش توصیفی - تحلیلی نشان می دهد جهت باززنده سازی بافت ضرورت دارد ارتقاء هویت محله ای در کنار ارتقای منزلت اجتماعی موجب محله ای مملو از «حیات و سرزندگی» گردد و مواردی چون ساخت اکوکمپ، ایجاد پیاده راه، توجه به بستر اجتماعی فرهنگی اقتصادی و تغییر کاربری خانه‌ای تاریخی واجد ارزش به عناصر فرهنگی با کارکردهای جدید، قرار داده شود. همچنین عناصری که به بافت تاریخی هویت داده و موجب خاطرات جمعی مشترک و تعلق خاطر دیرینه است از بادگیر تا مسجد و میدان های محلهای، جهت ارتقا کیفیت فضاهای شهری با عناصری چون دریا، نخل و غیره در ساخت منظر شهری امروزی در کنار هم جمع گردد.
سرزمین ایران از کهن‌ترین مراکز شهرنشینی در جهان و از خواستگاه‌های آن به شمار می‌رود. قدمت شماری از شهرهای تاریخی ایران به بیش از ۵ هزار سال میرسد. از همین رو حفظ و مرمت بافت تاریخی شهرهای ایران اهمیت بسیار دارد و ضرورتی جدی در مدیریت شهری است. اهمیت مرمت و احیای بافت تاریخی شهرها هنگامی آشکار می‌شود که بافت های تاریخی را به عنوان پیری با کوله باری از تجربه و اصالت قبول کنیم. بافت تاریخی شهرها استاد با تجربه‌ای است که می‌تواند ارزش های نهفته در خود را بازگو نماید. این بافت انعکاسی از جامعه است که مفهوم و معنی دار «بودن» را به معنی صحیح کلمه دارد. مفاهیمی همچون هویت، خوانایی، نمایانی، سازگاری و بسیاری از مفاهیم دیگر از ویژگی‌های این بافت به شمار می‌رود.
«کوین لینچ» ماندگاری را میزان مقاومت عناصر یک شهر در برابر فرسودگی و زوال و دارا بودن توانایی فعالیت طی دوره طولانی تعریف می‌کند.
تا چندی پیش بناهای شکل گرفته در بافتهای شهر علیرغم تفاوت در سبک و زمان با قرابتی صمیمانه در کنار یکدیگر استقرار میافتند. اما امروزه مداخلات در بافت های تاریخی شهر در جهت ناهمگونی و همچنین عدم آگاهی از روایات نهفته در شهر و آنچه موجب تعلق به مکان میگردد؛ تنها با فراهم آوردن نیازهای زیرساختی، دستاوردی جز خاطره زدایی و نابودی هویت شهرها را نداشته است.
در ایران این پدیده، پس از توسعه های جدید در جهت فراهم سازی نیازهای فیزیکی شهر در ۱۳00ه.ش خیابان کشی ها، ورود مصالح جدید، ورود معماران تحصیل کرده غرب و تغییر سبک زندگی پس از دهه ۴۰ ه.ش سرعت گرفت و باعث رها شدگی بافت های تاریخی در قلب شهرها گردید. میدان‌های قدیمی شهر که مکانی برای گردهمایی شهروندان، رویارویی و تولید خاطرات و هویت شهری بودند؛ جای خود را به پارکینگ ها دادند و بدین ترتیب وحدت و همشکل این نظام خانه سازی در بافت ارگانیک و متوازن شهرهای تاریخی تضعیف گشت.
با این همه، نگرش جهانی در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ تغییرات مثبتی به این امر داشته است؛ به طوری که در گزارشی تحت عنوان «کیفیت شهر و منطقه» یکی از سوالات کلیدی این بود که چگونه می توان به طرحی جدید دست یافت که همه ویژگی های محلی را در برگیرد و هم احساس تعلق به جامعه را تقویت کند. در پی دغدغه های مطرح شده، ضوابط محیطی مختلفی در نحوه توسعه‌های جدید ارائه شد. با این همه، شیوه ساخت و ساز و سبک طراحی های جدید همواره تحت تاثیر عوامل مختلف شکلی زمینه و در بیشتر موارد متاثر از گرایش‌های معماران بوده است که گاه موفق و ناموفق در بافت های تاریخی عمل کرده‌اند. رویکردهای مختلف به معماری در بافت از طراحی همسان با معماری بافت تا تضاد و بی‌تفاوتی به زمینه، گسترش دارد و در این طیف نیز رویکردهای مختلفی به این امر وجود دارد.
احیای مناطق تاریخی تنها یکبار برای همیشه رخ نمی دهد بلکه امری است مداوم که در نهایت بایستی به سیستمی خود به خودی تبدیل شود که این امر تنها با حضور تمام عیار ساکنان و شاغلان بافت امکان‌پذیر می‌شود.
مسئله تدوین روش برای باززنده سازی فضاهای شهری کهن که درون شهر گسترش یافته و محصور مانده و موجودیت خود را تا این سال ها حفظ کرده‌اند نیاز به شناخت دقیق ویژگی های محلی همه عواملی دارد که خصایص منحصر به فردی را به شهر می بخشد و آن را طبق صورت مسئله ای معین در تقابل و یا تضاد با لحظه‌ی تاریخی ما مطرح می‌کند.
هدفی که جهت باززنده سازی یک بافت در نظر گرفته می‌شود باید خدمت به جریان زندگی را مد نظر داشته باشد؛ در این صورت است که مفهوم دار می شود. بایستی تداوم گذشته و حال را مورد توجه داشت و به شهر به عنوان یک مجموعه و نه عناصر منفک و مجزای تاریخی – شهری، بلکه به عنوان بافت تاریخی و یک ارگانیزم زنده و پویا نگاه کرد.
این پژوهش با تمرکز براهمیت و لزوم توجه به شهر تاریخی بندرکنگ یکی از کهن‌ترین شهرهای تاریخی ایران میباشد تدوین گردیده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
براساس متون تاریخی و روایت‌های شفاهی بزرگان، شهر کنگ دارای قدمتی بالغ بر 3000هزار سال است و بارها ویران و مجدداً بنا شده است. همین امر باعث شده است که مسئولان ذیربط به دنبال ثبت بافت تاریخی این شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو باشند. اهمیت و ضرورت این تحقیق آنجا نمود پیدا می‌کند که به دنبال پیدا کردن روش هایی برای احیا و باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندرکنگ است تا بتواند قدم‌های هرچند کوچک در راه ثبت جهانی این شهر کهن و ارزشمند بردارد.
اهداف پژوهش
مهمترین و برجسته‌ترین هدف این پژوهش را می‌توان کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ عنوان کرد تا بتوان به واسطه‌ی آنها به احیا و باززنده سازی بافت تاریخی شهر پرداخت و از بافت تاریخی شهرها زیر سیستم هایی از سیستم شهری متشکل از عناصر کالبدی، موقعیتی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی با کارکردهای مشخص‌اند؛ از تعامل آنها هویت محلهای شکل می گیرد. هدف هایی نظیر کشف و شناسایی مولفه های اقتصادی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ، کشف و شناسایی مولفه های اجتماعی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ، کشف و شناسایی مولفه های محیطی - کالبدی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ را نیز به دنباله‌ی آن می توان عنوان کرد.
سرزمین ایران از کهن‌ترین مراکز شهرنشینی در جهان و از خواستگاه‌های آن به شمار می‌رود. قدمت شماری از شهرهای تاریخی ایران به بیش از ۵ هزار سال میرسد. از همین رو حفظ و مرمت بافت تاریخی شهرهای ایران اهمیت بسیار دارد و ضرورتی جدی در مدیریت شهری است. اهمیت مرمت و احیای بافت تاریخی شهرها هنگامی آشکار می‌شود که بافت های تاریخی را به عنوان پیری با کوله باری از تجربه و اصالت قبول کنیم. بافت تاریخی شهرها استاد با تجربه‌ای است که می‌تواند ارزش های نهفته در خود را بازگو نماید. این بافت انعکاسی از جامعه است که مفهوم و معنی دار «بودن» را به معنی صحیح کلمه دارد. مفاهیمی همچون هویت، خوانایی، نمایانی، سازگاری و بسیاری از مفاهیم دیگر از ویژگی‌های این بافت به شمار می‌رود.
«کوین لینچ» ماندگاری را میزان مقاومت عناصر یک شهر در برابر فرسودگی و زوال و دارا بودن توانایی فعالیت طی دوره طولانی تعریف می‌کند.
تا چندی پیش بناهای شکل گرفته در بافتهای شهر علیرغم تفاوت در سبک و زمان با قرابتی صمیمانه در کنار یکدیگر استقرار میافتند. اما امروزه مداخلات در بافت های تاریخی شهر در جهت ناهمگونی و همچنین عدم آگاهی از روایات نهفته در شهر و آنچه موجب تعلق به مکان میگردد؛ تنها با فراهم آوردن نیازهای زیرساختی، دستاوردی جز خاطره زدایی و نابودی هویت شهرها را نداشته است.
در ایران این پدیده، پس از توسعه های جدید در جهت فراهم سازی نیازهای فیزیکی شهر در ۱۳00ه.ش خیابان کشی ها، ورود مصالح جدید، ورود معماران تحصیل کرده غرب و تغییر سبک زندگی پس از دهه ۴۰ ه.ش سرعت گرفت و باعث رها شدگی بافت های تاریخی در قلب شهرها گردید. میدان‌های قدیمی شهر که مکانی برای گردهمایی شهروندان، رویارویی و تولید خاطرات و هویت شهری بودند؛ جای خود را به پارکینگ ها دادند و بدین ترتیب وحدت و همشکل این نظام خانه سازی در بافت ارگانیک و متوازن شهرهای تاریخی تضعیف گشت.
با این همه، نگرش جهانی در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ تغییرات مثبتی به این امر داشته است؛ به طوری که در گزارشی تحت عنوان «کیفیت شهر و منطقه» یکی از سوالات کلیدی این بود که چگونه می توان به طرحی جدید دست یافت که همه ویژگی های محلی را در برگیرد و هم احساس تعلق به جامعه را تقویت کند. در پی دغدغه های مطرح شده، ضوابط محیطی مختلفی در نحوه توسعه‌های جدید ارائه شد. با این همه، شیوه ساخت و ساز و سبک طراحی های جدید همواره تحت تاثیر عوامل مختلف شکلی زمینه و در بیشتر موارد متاثر از گرایش‌های معماران بوده است که گاه موفق و ناموفق در بافت های تاریخی عمل کرده‌اند. رویکردهای مختلف به معماری در بافت از طراحی همسان با معماری بافت تا تضاد و بی‌تفاوتی به زمینه، گسترش دارد و در این طیف نیز رویکردهای مختلفی به این امر وجود دارد.
احیای مناطق تاریخی تنها یکبار برای همیشه رخ نمی دهد بلکه امری است مداوم که در نهایت بایستی به سیستمی خود به خودی تبدیل شود که این امر تنها با حضور تمام عیار ساکنان و شاغلان بافت امکان‌پذیر می‌شود.
مسئله تدوین روش برای باززنده سازی فضاهای شهری کهن که درون شهر گسترش یافته و محصور مانده و موجودیت خود را تا این سال ها حفظ کرده‌اند نیاز به شناخت دقیق ویژگی های محلی همه عواملی دارد که خصایص منحصر به فردی را به شهر می بخشد و آن را طبق صورت مسئله ای معین در تقابل و یا تضاد با لحظه‌ی تاریخی ما مطرح می‌کند.
هدفی که جهت باززنده سازی یک بافت در نظر گرفته می‌شود باید خدمت به جریان زندگی را مد نظر داشته باشد؛ در این صورت است که مفهوم دار می شود. بایستی تداوم گذشته و حال را مورد توجه داشت و به شهر به عنوان یک مجموعه و نه عناصر منفک و مجزای تاریخی – شهری، بلکه به عنوان بافت تاریخی و یک ارگانیزم زنده و پویا نگاه کرد.
این پژوهش با تمرکز براهمیت و لزوم توجه به شهر تاریخی بندرکنگ یکی از کهن‌ترین شهرهای تاریخی ایران میباشد تدوین گردیده است.
اهمیت و ضرورت تحقیق
براساس متون تاریخی و روایت‌های شفاهی بزرگان، شهر کنگ دارای قدمتی بالغ بر 3000هزار سال است و بارها ویران و مجدداً بنا شده است. همین امر باعث شده است که مسئولان ذیربط به دنبال ثبت بافت تاریخی این شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو باشند. اهمیت و ضرورت این تحقیق آنجا نمود پیدا می‌کند که به دنبال پیدا کردن روش هایی برای احیا و باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندرکنگ است تا بتواند قدم‌های هرچند کوچک در راه ثبت جهانی این شهر کهن و ارزشمند بردارد.
اهداف پژوهش
مهمترین و برجسته‌ترین هدف این پژوهش را می‌توان کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ عنوان کرد تا بتوان به واسطه‌ی آنها به احیا و باززنده سازی بافت تاریخی شهر پرداخت و از بافت تاریخی شهرها زیر سیستم هایی از سیستم شهری متشکل از عناصر کالبدی، موقعیتی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی با کارکردهای مشخص‌اند؛ از تعامل آنها هویت محلهای شکل می گیرد. هدف هایی نظیر کشف و شناسایی مولفه های اقتصادی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ، کشف و شناسایی مولفه های اجتماعی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ، کشف و شناسایی مولفه های محیطی - کالبدی تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره جمعی ساکنان شهر بندرکنگ را نیز به دنباله‌ی آن می توان عنوان کرد.