حفظ هویت و خاطره ی جمعی بندر تاریخی کنگ
نویسندگان دکتر سید مجید هاشمی طغرالجردی - فرشاد ظریف - متین رستمی - اساسی ترین لایه و زیرسازساخت یک جامعه، فرهنگ میباشد و از مهمترین مولفه های هویت بخش آن جامعه، معماری و شهرسازی میباشد.
نوع و مدل این پژوهش، کاربردی توسعه‌ای می باشد که با توجه به هدف اصلی پژوهش که «کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره‌ی جمعی ساکنان شهر بندرکنگ» می باشد، تلاش شده است فرایند باززنده سازی بافت تاریخی بندرکنگ با استفاده از رفتارها، روش ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده در شهر تاریخی بندرکنگ به حد کمال برسد.
بر اساس ماهیت تحقیق، پژوهش از نوع پژوهش عالی است که به دنبال کشف و تاثیرات و علت‌های بروز یک رویداد و پدیده‌ی مورد نظر «تاثیر هویت و خاطره‌ی جمعی مردم شهر بندرکنگ بر باززنده سازی بافت تاریخی می باشد.
از آنجا که قصد و هدف تحقیق کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره‌ی جمعی ساکنان شهر بندرکنگ است و داده ها بیشتر از جنس معانی و مفاهیم هستند تا آمار و ارقام و بدان جهت که با دید ژرف انگارانه به بررسی موضوع پرداخته شده و شناخت مسئله هدف اصلی بوده؛ بنابراین روش این تحقیق، تحقیق کیفی و بر اساس راهبردهای تحقیق کیفی می باشد.
روش گردآوری اطلاعات
گردآوری اطلاعات از طریق اطلاعات اسنادی – کتابخانه‌ای و با مراجعه به اسناد فرادست (طرح تفصیلی)، مقالات، پایان نامه ها، کتب مرتبط با موضوع و پایگاه اینترنتی شهرداری بندر کنگ می باشد.
سوال های پژوهش
چگونه می توان از هویت و خاطره جمعی برای باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندرکنگ بهره گرفت؟
به منظور بهره‌مندی از خاطرات جمعی در راستای باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندر گنگ چه مولفه هایی در نظر گرفته شود؟
شاخص ها
روش بررسی شاخص هایی که در معیارهای کالبدی - فضایی (ارتقای کیفیت کالبدی بناها و فضاهای شهری، ایجاد فضاهای تعاملی)، زیستی محیطی (تلاش برای پاکیزه نگهداشتن محیط، تلاش برای حفظ از محیط زیست، حفاظت از محیط زیست محل سکونت به کمک گروه ها و انجمن های محلی) قرار دارند. از طریق پارامترهای مربوط به خود و به واسطه گزارش های متنی و آماری و تصویری که شهرداری بندر کنگ ارائه داده، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. شاخص‌های این دو معیار نقش بسیار مهمی در خصوص بیان محیط های فیزیکی بافت تاریخی (از قبیل طبیعی و مصنوعی) دارند.
در بررسی شاخص های با معماری اقتصادی (ایجاد تمایل به سرمایه‌گذاری) از طریق پارامترهای آن، به بررسی آگاهی های فراخوان مناقصه و مزایده شهرداری پرداخته شده، تا هم میزان تمایل سرمایه‌گذاران و هم موارد و سرفصلهای مورد واگذاری شهرداری مورد بررسی قرار گیرد تا از طریق آن جمع بندی مناسبی درباره بحث سرمایه‌گذاری محلی و حتی منطقه‌ای ارائه گردد.
در شاخص شناسایی پتانسیل‌های اقتصادی، به بررسی و شناسایی فعالیت های موثر و کارآمد اقتصادی - محلی که پیشینه‌ای دارند و در گذشته رخ داده‌اند و هم اکنون مغفول مانده‌اند، پرداخته شده است و همچنین به فعالیت‌هایی اشاره شده است که با احیای آن می توان به اقتصاد محلی کمک کرد.
پیشینه و پژوهش
به دنبال رشد و تحولات شتابان اجتماعی - اقتصادی سالهای پس از انقلاب صنعتی که دوره تکوین بافت میانی شهرها بوده است و عدم هم پایی و همزمانی تحولات کالبدی این بافتها با تحولات اخیر که منجر به ناکارآمدی و عدم پاسخگویی به نیازها و شیوه‌ی جدید زندگی شهری گردید، به تدریج ساکنان بومی محلات بافت قدیمی و میانی آن را ترک نموده و در مناطق توسعه یافته‌ی جدید که منطبق با نیازهای زندگی مدرن شهری شکل گرفته بودند، ساکن شدند.
از این رو با کاهش منزلت اجتماعی و به دنبال آن کاهش ارزش زمین و ساختمان در این بافتها، مهاجران و اقشار کم درآمد در آن ساکن شدند. ورود ساکن جدید به بافت‌های قدیمی و میانی که از گروه‌های اجتماعی و قومی مختلف و فاقد حس تعلق مکانی می باشند، منجر به گسیختگی و فرسودگی بافت اجتماعی و از آنجا تشدید چرخه فرسودگی بافت کالبدی گردید. فرسودگی کالبدی عاملی است که باعث کاهش کیفیت محیط زیست شهری، عدم جذابیت فضایی برای تداوم حضور ساکنین، زدودن خاطرات جمعی و مرگ حیات شهری می گردد.
هادوی و همکاران، طرح و برنامه متکی بر جنبه های اجتماعی و فرهنگی درون محله را مهمترین راهبرد و احیای بافت تاریخی می دانند.
حسینی و ستوده، استفاده از هنرهای همگانی و انجام مراسم آیینی را موجب یادآوری خاطرات جمعی و تمایل شهروندان در حفظ و باززنده سازی بافت تاریخی می دانند. در این میان عناصری که به بافت تاریخی هویت داده را میتوان، خاطرات جمعی مشترک و حس تعلق خاطره دیرینه نامید و در راستای تداومبخشی به حیات تاریخی شهر، رشد مجدد باید از درون آن صورت پذیرد. با ارتقای کیفیت های محیطی، کنترل تراکم در جهت ایجاد سیمای شهری زیباتر، نظیر تراکم، نظام کاربردی، ارتفاع و حجم در کنار ارتقاء سیمای محله، موجب پویایی و حفظ منظر محلات شده و با ایجاد مسیرهای دسترسی مناسبت به سمت عناصر شاخص همانند کلیه‌ی تکایا و مدارس موجود در بافت که در بازخوانی تصور ذهنی ساکنین نقش مهمی داشته و مرجع ذهنی در خاطره‌ی بصری محسوب می‌شوند، محلهای سرزنده و خوانا ایجاد می گردد.
مبانی نظری
نظریات، آرا و تعاریف در خصوص فرهنگ گسترده است و به عنوان مثال: فرهنگ به مثابه دستاورد و هویت جمعی تمدن، دانش، دین، هنر، اخلاق و هنجارهای اجتماعی، شامل آداب و قابلیت های مکتب انسانی؛ عامل موجودیت اجتماعی انسان و غیره است. اما در تعریف اسلامی، فرهنگ به مثابه روح جامعه است و اسلام از آنجا که قائل به فطرت یگانه میباشد، فرهنگ را نیز یگانه تعریف می‌کند و در آن، فرهنگ دارای دو بعد بینش و عمل می باشد و تحولات و توسعه فرهنگی در بعد کالبدی آن بهینه سازی شرایط مادی در زمان و مکان و در بعد ذاتی آن تنها پالایش همیشگی اذهان و غبارروبی از این حقیقت یگانه در طول زمان می باشد. در این میان آنچه موجب شناسایی مکان باشد، هویتش را تشکیل می دهد. با توجه به اینکه هویت در طول زمان شکل می گیرد نقش تاریخ در ساختار هویت مهم می باشد. علاوه بر تاریخ، زبان و طبیعت مکانی دارای اهمیت می باشد.
اگر فرهنگ را به عنوان یک لایه عمیق ساختاری در نظر داشته باشیم بی‌گمان معماری و شهرسازی به خصوص در بافت های سنتی و تاریخی یک عنصر مهم کالبدی و نماینده‌ی هویت جمعی یک محله و شهر می باشد.
روشن است که احیای بافت‌های کهن صرفاً از طریق تهیه و تصویب یک طرح امکان پذیر نیست. بلکه برای دستیابی به اهداف مورد نظر بایستی در زمینه های مختلف اعم از نحوه تأمین منابع مالی، سازماندهی و مدیریت توسعه، پایش عملیات و نظارت بر اجرا و بسیاری از زمینه‌های دیگر به طور هم آهنگ اقدام نمود.
به منظور حفظ هویت و خاطرات جمعی «آلدورسی» ایجاد فضاهای تعاملی را از شاخص‌های ارتقاء کالبدی بناها و فضاهای شهری معرفی می نماید؛ این در حالی است که «یی فوتوان» ایجاد تمایل به سرمایه‌گذاری را از عوامل توسعه اقتصادی در باززنده سازی بافت های تاریخی می داند؛ و در نهایت «هال بواکس»، تقویت حیات اجتماعی و جذب توریسم را موجب انسجام اجتماعی در فضاهای شهری می داند.
نوع و مدل این پژوهش، کاربردی توسعه‌ای می باشد که با توجه به هدف اصلی پژوهش که «کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره‌ی جمعی ساکنان شهر بندرکنگ» می باشد، تلاش شده است فرایند باززنده سازی بافت تاریخی بندرکنگ با استفاده از رفتارها، روش ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده در شهر تاریخی بندرکنگ به حد کمال برسد.
بر اساس ماهیت تحقیق، پژوهش از نوع پژوهش عالی است که به دنبال کشف و تاثیرات و علت‌های بروز یک رویداد و پدیده‌ی مورد نظر «تاثیر هویت و خاطره‌ی جمعی مردم شهر بندرکنگ بر باززنده سازی بافت تاریخی می باشد.
از آنجا که قصد و هدف تحقیق کشف و شناسایی عوامل و مولفه های تاثیرگذار به منظور تداعی کردن هویت و خاطره‌ی جمعی ساکنان شهر بندرکنگ است و داده ها بیشتر از جنس معانی و مفاهیم هستند تا آمار و ارقام و بدان جهت که با دید ژرف انگارانه به بررسی موضوع پرداخته شده و شناخت مسئله هدف اصلی بوده؛ بنابراین روش این تحقیق، تحقیق کیفی و بر اساس راهبردهای تحقیق کیفی می باشد.
روش گردآوری اطلاعات
گردآوری اطلاعات از طریق اطلاعات اسنادی – کتابخانه‌ای و با مراجعه به اسناد فرادست (طرح تفصیلی)، مقالات، پایان نامه ها، کتب مرتبط با موضوع و پایگاه اینترنتی شهرداری بندر کنگ می باشد.
سوال های پژوهش
چگونه می توان از هویت و خاطره جمعی برای باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندرکنگ بهره گرفت؟
به منظور بهره‌مندی از خاطرات جمعی در راستای باززنده سازی بافت تاریخی شهر بندر گنگ چه مولفه هایی در نظر گرفته شود؟
شاخص ها
روش بررسی شاخص هایی که در معیارهای کالبدی - فضایی (ارتقای کیفیت کالبدی بناها و فضاهای شهری، ایجاد فضاهای تعاملی)، زیستی محیطی (تلاش برای پاکیزه نگهداشتن محیط، تلاش برای حفظ از محیط زیست، حفاظت از محیط زیست محل سکونت به کمک گروه ها و انجمن های محلی) قرار دارند. از طریق پارامترهای مربوط به خود و به واسطه گزارش های متنی و آماری و تصویری که شهرداری بندر کنگ ارائه داده، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. شاخص‌های این دو معیار نقش بسیار مهمی در خصوص بیان محیط های فیزیکی بافت تاریخی (از قبیل طبیعی و مصنوعی) دارند.
در بررسی شاخص های با معماری اقتصادی (ایجاد تمایل به سرمایه‌گذاری) از طریق پارامترهای آن، به بررسی آگاهی های فراخوان مناقصه و مزایده شهرداری پرداخته شده، تا هم میزان تمایل سرمایه‌گذاران و هم موارد و سرفصلهای مورد واگذاری شهرداری مورد بررسی قرار گیرد تا از طریق آن جمع بندی مناسبی درباره بحث سرمایه‌گذاری محلی و حتی منطقه‌ای ارائه گردد.
در شاخص شناسایی پتانسیل‌های اقتصادی، به بررسی و شناسایی فعالیت های موثر و کارآمد اقتصادی - محلی که پیشینه‌ای دارند و در گذشته رخ داده‌اند و هم اکنون مغفول مانده‌اند، پرداخته شده است و همچنین به فعالیت‌هایی اشاره شده است که با احیای آن می توان به اقتصاد محلی کمک کرد.
پیشینه و پژوهش
به دنبال رشد و تحولات شتابان اجتماعی - اقتصادی سالهای پس از انقلاب صنعتی که دوره تکوین بافت میانی شهرها بوده است و عدم هم پایی و همزمانی تحولات کالبدی این بافتها با تحولات اخیر که منجر به ناکارآمدی و عدم پاسخگویی به نیازها و شیوه‌ی جدید زندگی شهری گردید، به تدریج ساکنان بومی محلات بافت قدیمی و میانی آن را ترک نموده و در مناطق توسعه یافته‌ی جدید که منطبق با نیازهای زندگی مدرن شهری شکل گرفته بودند، ساکن شدند.
از این رو با کاهش منزلت اجتماعی و به دنبال آن کاهش ارزش زمین و ساختمان در این بافتها، مهاجران و اقشار کم درآمد در آن ساکن شدند. ورود ساکن جدید به بافت‌های قدیمی و میانی که از گروه‌های اجتماعی و قومی مختلف و فاقد حس تعلق مکانی می باشند، منجر به گسیختگی و فرسودگی بافت اجتماعی و از آنجا تشدید چرخه فرسودگی بافت کالبدی گردید. فرسودگی کالبدی عاملی است که باعث کاهش کیفیت محیط زیست شهری، عدم جذابیت فضایی برای تداوم حضور ساکنین، زدودن خاطرات جمعی و مرگ حیات شهری می گردد.
هادوی و همکاران، طرح و برنامه متکی بر جنبه های اجتماعی و فرهنگی درون محله را مهمترین راهبرد و احیای بافت تاریخی می دانند.
حسینی و ستوده، استفاده از هنرهای همگانی و انجام مراسم آیینی را موجب یادآوری خاطرات جمعی و تمایل شهروندان در حفظ و باززنده سازی بافت تاریخی می دانند. در این میان عناصری که به بافت تاریخی هویت داده را میتوان، خاطرات جمعی مشترک و حس تعلق خاطره دیرینه نامید و در راستای تداومبخشی به حیات تاریخی شهر، رشد مجدد باید از درون آن صورت پذیرد. با ارتقای کیفیت های محیطی، کنترل تراکم در جهت ایجاد سیمای شهری زیباتر، نظیر تراکم، نظام کاربردی، ارتفاع و حجم در کنار ارتقاء سیمای محله، موجب پویایی و حفظ منظر محلات شده و با ایجاد مسیرهای دسترسی مناسبت به سمت عناصر شاخص همانند کلیه‌ی تکایا و مدارس موجود در بافت که در بازخوانی تصور ذهنی ساکنین نقش مهمی داشته و مرجع ذهنی در خاطره‌ی بصری محسوب می‌شوند، محلهای سرزنده و خوانا ایجاد می گردد.
مبانی نظری
نظریات، آرا و تعاریف در خصوص فرهنگ گسترده است و به عنوان مثال: فرهنگ به مثابه دستاورد و هویت جمعی تمدن، دانش، دین، هنر، اخلاق و هنجارهای اجتماعی، شامل آداب و قابلیت های مکتب انسانی؛ عامل موجودیت اجتماعی انسان و غیره است. اما در تعریف اسلامی، فرهنگ به مثابه روح جامعه است و اسلام از آنجا که قائل به فطرت یگانه میباشد، فرهنگ را نیز یگانه تعریف می‌کند و در آن، فرهنگ دارای دو بعد بینش و عمل می باشد و تحولات و توسعه فرهنگی در بعد کالبدی آن بهینه سازی شرایط مادی در زمان و مکان و در بعد ذاتی آن تنها پالایش همیشگی اذهان و غبارروبی از این حقیقت یگانه در طول زمان می باشد. در این میان آنچه موجب شناسایی مکان باشد، هویتش را تشکیل می دهد. با توجه به اینکه هویت در طول زمان شکل می گیرد نقش تاریخ در ساختار هویت مهم می باشد. علاوه بر تاریخ، زبان و طبیعت مکانی دارای اهمیت می باشد.
اگر فرهنگ را به عنوان یک لایه عمیق ساختاری در نظر داشته باشیم بی‌گمان معماری و شهرسازی به خصوص در بافت های سنتی و تاریخی یک عنصر مهم کالبدی و نماینده‌ی هویت جمعی یک محله و شهر می باشد.
روشن است که احیای بافت‌های کهن صرفاً از طریق تهیه و تصویب یک طرح امکان پذیر نیست. بلکه برای دستیابی به اهداف مورد نظر بایستی در زمینه های مختلف اعم از نحوه تأمین منابع مالی، سازماندهی و مدیریت توسعه، پایش عملیات و نظارت بر اجرا و بسیاری از زمینه‌های دیگر به طور هم آهنگ اقدام نمود.
به منظور حفظ هویت و خاطرات جمعی «آلدورسی» ایجاد فضاهای تعاملی را از شاخص‌های ارتقاء کالبدی بناها و فضاهای شهری معرفی می نماید؛ این در حالی است که «یی فوتوان» ایجاد تمایل به سرمایه‌گذاری را از عوامل توسعه اقتصادی در باززنده سازی بافت های تاریخی می داند؛ و در نهایت «هال بواکس»، تقویت حیات اجتماعی و جذب توریسم را موجب انسجام اجتماعی در فضاهای شهری می داند.