واکاوی سهم ایران از صنعت گردشگری دریایی اقتصادسرآمد بررسی می کند
از مزیت ها و معضلات تا چهارپاره گردشگری ساحلی ایران
گروه گردشگری دریایی - ناخدا امیرحسین مزینی فر - «گردشگری» صنعت مهم و ارزآوری است که برخی از کشورها روی آن حساب یک صنعت کامل و اقتصاد پردرآمد باز کرده اند و از آورده های آن استفاده شایان می کنند.
چهارپاره گردشگری ساحلی
گردشگری و تفرج در نواحی ساحلی، دارای جایگاهی است كه در چهار زیرمنطقه موازی با ساحل قرار دارد: منطقه آب‌های ساحلی: این منطقه دریایی اكولوژیكی نزدیك ساحل، از فلات قاره شروع می‌شود و تا ساحل ادامه دارد. این منطقه غنی‌ترین منطقه برای ماهیگیری است و غالبا شامل صخره‌ها و ستون‌های سنگی جالب توجه است. این قسمت برای سفر به جزایر نزدیك نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. منطقه ساحل: هم محدوده‌ای از دریا و هم محدوده‌ای از خشكی را دربرمی‌گیرد. به‌خصوص اگر گسترده و شنی باشد، بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌های آبی گروهی را پوشش می دهد. منطقه پهنه کرانه‌ای: این منطقه به ناحیه پشت منطقه ساحل اطلاق می‌شود و بسیاری از تفریحات دریایی را حمایت می‌كند. مانند چادر زدن، پیك‌نیك و گردش بیرون شهر. در برخی مكان‌ها این منطقه متل‌ها و برخی مشاغل را دربرمی‌گیرد. چشم‌انداز مهم این منطقه منظره دریاست. منطقه پس کرانه: اراضی پشت مناطق ساحلی عموما شامل مناطقی است كه خدماتی را برای فعالیت‌های تفریحی دربرمی‌گیرد. منظره ساحلی توسط پستی‌ها و بلندی‌ها و پوشش گیاهی شكل گرفته است.
گردشگری دریایی ایران: مزیت ها و معضلات
حال که گردشگری دریایی را تعریف کردیم، به مزیت ها و معضلات آن در ایران عزیز بپردازیم :گردشگری دریایی در ایران چه معنایی دارد؟ این تعریف چه تفاوتی با کشورهای توسعه یافته آی مانند چین، ژاپن، امریکا و ترکیه دارد. آن ها از حداقل ظرفیت های موجود در حوزه دریا استفاده حداکثری را می برند تا در زمینه های مختلف اقتصادی اعم از گردشگری، استحصال انرژی و حمل و نقل ارزان استفاده مطلوب را داشته باشند. باید توجه داشت که میزان جابه جایی مسافر بین جزایر و بنادر مختلف نمی تواند معیار و شاخص مناسبی برای تعریف از این صنعت باشد.با توجه به ابن که گردشگری آن هم در زمینه دریا امری چند وجهی و دارای تعریف های متفاوت است و از بازی بچه ها با شن و ماسه شروع می شود و تا کشتی های کروز و هتل های دریایی می تواند ادامه داشته باشد، متاسفانه در کشور ما ساده ترین امکانات حتی برای تماشای دریا وجود ندارد و برنامه ای برای آن، تعریف نشده است. ایران با دارا بودن 7 استان دریایی در شمال و جنوب کشور و موقعیت جغرافیایی مناسب می تواند از طریق ایجاد پوشش انسانی در این نواحی بستر ایجاد اشتغال را در این نواحی فراهم کند، در این ارتباط گردشگری دریایی می تواند یکی از ارکان قابل توجه در توسعه این نواحی باشد.
گردشگری دریایی و اشتغال
ایجاد یک شغل در حوزه دریا منجر به ایجاد چهار شغل جانبی می شود؛ بر این اساس است که لزوم توجه به این بخش مهم از کشور و اقتصاد دریامحور و توجه به حوزه گردشگری دریایی که یکی از زیرشاخه های مهم گردشگری است را ضروری می نماید . ایران با دارا بودن 5800 کیلومتر طول نوار ساحلی، دارای مزیت مطلق است. جاذبه‌های گردشگری ایران در دنیا منحصر به‌فرد، بی‌نظیر و زبانزد خاص و عام است. درحوزه گردشگری دریایی نیز کشور دارای فرصت های بی بدیلی است که بسیاری از کشور های جهان در حسرت آن هستند.
مزیت های شمالی
سواحل متنوع، بنادر تاریخی، در کنار زیست گاه پرندگان خاص و چشم اندازهای بکر مانند آن چه در جزایر خلیج پارسی می بینیم، کوچک ترین بخش از توان مندی های کشور در عرصه دریا به شمار می رود .در حوزه دریای کاسپین جزیره آشورا ده بندر ترکمن، وجود تالاب های بین المللی انزلی و میان کاله و خلیج گرگان و شادگان و خور آذینی و ...، مناظر بسیار زیبا در سواحل چابهار، شهرهای توریستی رامسر، محمودآباد و بابلسر و ....
کشورهای ساحلی حوزه کاسپین از طریق گردشگری دریایی می توانند روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خود را گسترش دهند و به همین خاطر، گردشگری دریایی در مناطق شمالی، فرصتی بی نظیر به شمار می رود.
مزیت های جنوبی
در جنوب نیز هزاران کیلومتر ساحل وجود دارد که از طریق آن می توان به کشور های مهم خاورمیانه از جمله امارات متحده عربی، قطر و عمان دسترسی داشت. گسترش بیش از پیش روابط اقتصادی و فرهنگی میان ایران با کشورهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان، فرصتی استراتژیک است که گردشگری دریایی در اختیار شهروندان قرار می دهد. جزایر قشم، کیش، هرمز و ... با جاذبه های دریایی متنوع آن ها و سایت های تخم گذاری لاک پشت های دریایی، بازار ماهی فروشان بندر عباس، قلعه های پرتغالی در سواحل جنوب، شهر دریانوردان کنگ با موزه های دریایی قدیمی اش، بندر باستانی سیراف و موزه دکتر وایت هوس، بوشهر و موزه مردم شناسی و غذاهای دریایی اش، بندر کنگان با ساختار معماری دریایی اش، کارگاه های ساخت لنج های سنتی در سواحل جنوب، هنگام و هندورابی با ماهیان آکواریومی و دلفین های دریایی زیبای شان، صنایع دستی دریایی، جشن های دریایی مانند نوروز صیاد در ساحل سلخ قشم، جنگل های حرا در سواحل جنوب، سایت تخم گذاری پرندگان دریایی در جزیره شیدور، غواصی علمی و بوم شناسی، تورهای تفریحی کشتی و انواع ورزش های دریایی و ... آب‌های بسیار تمیز و سواحل طولانی دریای عمان، به عنوان بهترین و بیشترین پتانسیل سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری در اختیارکشورمان قرار گرفته است که می‌توان با کمی دقت و مدیریت در جهت آماده‌سازی زیرساخت‌های گردشگری از هر متر مربع آن درآمد کسب کرد و بازار اشتغال منطقه را رونقی دو چندان داد. اما متاسفانه سهم اقتصادی صنعت گردشگری ایران که طولانی‌ترین سواحل را به خود اختصاص داده بسیار کمتر از دیگر همسایگان جنوبی خود که هرکدام شاید کوچک تر از یک استان ایران باشند، بوده است.
مزیت سواحل مکُران
سواحل مکران و به خصوص، بخشی که در سواحل سیستان و بلوچستان واقع شده است دارای بیشترین جاذبه‌های گردشگری طبیعی است. با توجه به این که یکی از دغدغه‌های اصلی دولت همواره بحث اشتغال زایی، به خصوص در استان‌های کمتر توسعه یافته مانند سیستان و بلوچستان می باشد و نظر به وجود نیروی کار در منطقه می‌توان با هدایت و مدیریت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری دریایی ، ظرفیت های بالقوه منطقه را به فعل تبدیل کرد و زمینه اشتغال هزاران نفر در حاشیه سواحل استان را مهیا کرد.
سهم گردشگری دریایی
هم اکنون سهم صنعت گردشگری ایران از تولید ناخالص داخلی کمتر 120میلیون دلار، معادل 4/2 درصد است. همچنین قبل از پاندمی کووید 475 هزار ایرانی در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن اشتغال داشتند که این میزان 2/1 درصد کل میزان نیروی کار فعال در ایران است که بر اساس برنامه های دولت این رقم در سال 2022 می بایست به 2/3 درصد افزایش یابد.
با توجه به جمعیت جوان رو به گسترش کشورمان، نرخ بالای بیکاری، لزوم افزایش درآمد ارزی و سرمایه گذاری خارجی، توجه بیش از پیش در حوزه گردشگری می تواند زمینه رسیدن به اشتغال کامل، افزایش درآمد ارزی، معرفی تمدن و فرهنگ ایرانی به جهانیان، تعامل گسترده و سازنده با کشورهای دنیا و درهم شکستن مرزهای قومی و اقلیتی را فراهم کند.که البته به نظر این جانب سهم اشتغال در بخش گردشگری با توسعه گردشگری دریایی می تواند به 10 درصد افزایش یابد .
معضلات گردشگری دریایی
مهم‌ترین معضلات گردشگری دریایی ایران را می‌توان این گونه تعریف کرد : 1- نبود سند ملی که در آن مولفه های اصلی شامل تعریف گردشگری دریایی، اهداف، ابزار و وسایل و ابعاد گردشگری دریایی ( ابعاد اجتماعی سیاسی اقتصادی فرهنگی و.. ) در ان مشخص گردیده باشد. 2- تعدد دستگاه های ذی مدخل در بخش بهره برداری از دریا خصوصا گردشگری دریایی و مشخص نبودن متولی و سازمان حاکمیتی در حوزه دریا و تعدد نهادهای تاثیر گذار یعنی نهادهای مختلف مانند سازمان بنادر، محیط زیست، نهادهای نظامی و انتطامی وزارت کشور شهرداری ها شیلات منابع طبیعی و ... 3- وجود نگاه امنیتی و انتظامی به دریا در حوزه استراتژیک کشور 4- نبود زیرساخت های لازم در گردشگری دریایی 5- تعدد قوانین ومقررات در حوزه بهره برداری از دریا و موازی بودن قوانین و مقررات و تناقض ان ها و تدوین قوانین جدید مغایر و در پایان تاثیرات منفی این صنعت بر مناطق ساحلی، شهری شدن افقی، تولید زباله و از بین رفتن هویت‌ها و ارزش‌های فرهنگی را می توان از معضلات دیگر این صنعت دانست و به نظر می‌رسد تنها راهکار مدیریت آنها، حل تضاد میان منافع اقتصادی گردشگری و تاثیرات آن بر محیط زیست و جامعه است.
چهارپاره گردشگری ساحلی
گردشگری و تفرج در نواحی ساحلی، دارای جایگاهی است كه در چهار زیرمنطقه موازی با ساحل قرار دارد: منطقه آب‌های ساحلی: این منطقه دریایی اكولوژیكی نزدیك ساحل، از فلات قاره شروع می‌شود و تا ساحل ادامه دارد. این منطقه غنی‌ترین منطقه برای ماهیگیری است و غالبا شامل صخره‌ها و ستون‌های سنگی جالب توجه است. این قسمت برای سفر به جزایر نزدیك نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. منطقه ساحل: هم محدوده‌ای از دریا و هم محدوده‌ای از خشكی را دربرمی‌گیرد. به‌خصوص اگر گسترده و شنی باشد، بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌های آبی گروهی را پوشش می دهد. منطقه پهنه کرانه‌ای: این منطقه به ناحیه پشت منطقه ساحل اطلاق می‌شود و بسیاری از تفریحات دریایی را حمایت می‌كند. مانند چادر زدن، پیك‌نیك و گردش بیرون شهر. در برخی مكان‌ها این منطقه متل‌ها و برخی مشاغل را دربرمی‌گیرد. چشم‌انداز مهم این منطقه منظره دریاست. منطقه پس کرانه: اراضی پشت مناطق ساحلی عموما شامل مناطقی است كه خدماتی را برای فعالیت‌های تفریحی دربرمی‌گیرد. منظره ساحلی توسط پستی‌ها و بلندی‌ها و پوشش گیاهی شكل گرفته است.
گردشگری دریایی ایران: مزیت ها و معضلات
حال که گردشگری دریایی را تعریف کردیم، به مزیت ها و معضلات آن در ایران عزیز بپردازیم :گردشگری دریایی در ایران چه معنایی دارد؟ این تعریف چه تفاوتی با کشورهای توسعه یافته آی مانند چین، ژاپن، امریکا و ترکیه دارد. آن ها از حداقل ظرفیت های موجود در حوزه دریا استفاده حداکثری را می برند تا در زمینه های مختلف اقتصادی اعم از گردشگری، استحصال انرژی و حمل و نقل ارزان استفاده مطلوب را داشته باشند. باید توجه داشت که میزان جابه جایی مسافر بین جزایر و بنادر مختلف نمی تواند معیار و شاخص مناسبی برای تعریف از این صنعت باشد.با توجه به ابن که گردشگری آن هم در زمینه دریا امری چند وجهی و دارای تعریف های متفاوت است و از بازی بچه ها با شن و ماسه شروع می شود و تا کشتی های کروز و هتل های دریایی می تواند ادامه داشته باشد، متاسفانه در کشور ما ساده ترین امکانات حتی برای تماشای دریا وجود ندارد و برنامه ای برای آن، تعریف نشده است. ایران با دارا بودن 7 استان دریایی در شمال و جنوب کشور و موقعیت جغرافیایی مناسب می تواند از طریق ایجاد پوشش انسانی در این نواحی بستر ایجاد اشتغال را در این نواحی فراهم کند، در این ارتباط گردشگری دریایی می تواند یکی از ارکان قابل توجه در توسعه این نواحی باشد.
گردشگری دریایی و اشتغال
ایجاد یک شغل در حوزه دریا منجر به ایجاد چهار شغل جانبی می شود؛ بر این اساس است که لزوم توجه به این بخش مهم از کشور و اقتصاد دریامحور و توجه به حوزه گردشگری دریایی که یکی از زیرشاخه های مهم گردشگری است را ضروری می نماید . ایران با دارا بودن 5800 کیلومتر طول نوار ساحلی، دارای مزیت مطلق است. جاذبه‌های گردشگری ایران در دنیا منحصر به‌فرد، بی‌نظیر و زبانزد خاص و عام است. درحوزه گردشگری دریایی نیز کشور دارای فرصت های بی بدیلی است که بسیاری از کشور های جهان در حسرت آن هستند.
مزیت های شمالی
سواحل متنوع، بنادر تاریخی، در کنار زیست گاه پرندگان خاص و چشم اندازهای بکر مانند آن چه در جزایر خلیج پارسی می بینیم، کوچک ترین بخش از توان مندی های کشور در عرصه دریا به شمار می رود .در حوزه دریای کاسپین جزیره آشورا ده بندر ترکمن، وجود تالاب های بین المللی انزلی و میان کاله و خلیج گرگان و شادگان و خور آذینی و ...، مناظر بسیار زیبا در سواحل چابهار، شهرهای توریستی رامسر، محمودآباد و بابلسر و ....
کشورهای ساحلی حوزه کاسپین از طریق گردشگری دریایی می توانند روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خود را گسترش دهند و به همین خاطر، گردشگری دریایی در مناطق شمالی، فرصتی بی نظیر به شمار می رود.
مزیت های جنوبی
در جنوب نیز هزاران کیلومتر ساحل وجود دارد که از طریق آن می توان به کشور های مهم خاورمیانه از جمله امارات متحده عربی، قطر و عمان دسترسی داشت. گسترش بیش از پیش روابط اقتصادی و فرهنگی میان ایران با کشورهای ساحلی خلیج فارس و دریای عمان، فرصتی استراتژیک است که گردشگری دریایی در اختیار شهروندان قرار می دهد. جزایر قشم، کیش، هرمز و ... با جاذبه های دریایی متنوع آن ها و سایت های تخم گذاری لاک پشت های دریایی، بازار ماهی فروشان بندر عباس، قلعه های پرتغالی در سواحل جنوب، شهر دریانوردان کنگ با موزه های دریایی قدیمی اش، بندر باستانی سیراف و موزه دکتر وایت هوس، بوشهر و موزه مردم شناسی و غذاهای دریایی اش، بندر کنگان با ساختار معماری دریایی اش، کارگاه های ساخت لنج های سنتی در سواحل جنوب، هنگام و هندورابی با ماهیان آکواریومی و دلفین های دریایی زیبای شان، صنایع دستی دریایی، جشن های دریایی مانند نوروز صیاد در ساحل سلخ قشم، جنگل های حرا در سواحل جنوب، سایت تخم گذاری پرندگان دریایی در جزیره شیدور، غواصی علمی و بوم شناسی، تورهای تفریحی کشتی و انواع ورزش های دریایی و ... آب‌های بسیار تمیز و سواحل طولانی دریای عمان، به عنوان بهترین و بیشترین پتانسیل سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری در اختیارکشورمان قرار گرفته است که می‌توان با کمی دقت و مدیریت در جهت آماده‌سازی زیرساخت‌های گردشگری از هر متر مربع آن درآمد کسب کرد و بازار اشتغال منطقه را رونقی دو چندان داد. اما متاسفانه سهم اقتصادی صنعت گردشگری ایران که طولانی‌ترین سواحل را به خود اختصاص داده بسیار کمتر از دیگر همسایگان جنوبی خود که هرکدام شاید کوچک تر از یک استان ایران باشند، بوده است.
مزیت سواحل مکُران
سواحل مکران و به خصوص، بخشی که در سواحل سیستان و بلوچستان واقع شده است دارای بیشترین جاذبه‌های گردشگری طبیعی است. با توجه به این که یکی از دغدغه‌های اصلی دولت همواره بحث اشتغال زایی، به خصوص در استان‌های کمتر توسعه یافته مانند سیستان و بلوچستان می باشد و نظر به وجود نیروی کار در منطقه می‌توان با هدایت و مدیریت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری دریایی ، ظرفیت های بالقوه منطقه را به فعل تبدیل کرد و زمینه اشتغال هزاران نفر در حاشیه سواحل استان را مهیا کرد.
سهم گردشگری دریایی
هم اکنون سهم صنعت گردشگری ایران از تولید ناخالص داخلی کمتر 120میلیون دلار، معادل 4/2 درصد است. همچنین قبل از پاندمی کووید 475 هزار ایرانی در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن اشتغال داشتند که این میزان 2/1 درصد کل میزان نیروی کار فعال در ایران است که بر اساس برنامه های دولت این رقم در سال 2022 می بایست به 2/3 درصد افزایش یابد.
با توجه به جمعیت جوان رو به گسترش کشورمان، نرخ بالای بیکاری، لزوم افزایش درآمد ارزی و سرمایه گذاری خارجی، توجه بیش از پیش در حوزه گردشگری می تواند زمینه رسیدن به اشتغال کامل، افزایش درآمد ارزی، معرفی تمدن و فرهنگ ایرانی به جهانیان، تعامل گسترده و سازنده با کشورهای دنیا و درهم شکستن مرزهای قومی و اقلیتی را فراهم کند.که البته به نظر این جانب سهم اشتغال در بخش گردشگری با توسعه گردشگری دریایی می تواند به 10 درصد افزایش یابد .
معضلات گردشگری دریایی
مهم‌ترین معضلات گردشگری دریایی ایران را می‌توان این گونه تعریف کرد : 1- نبود سند ملی که در آن مولفه های اصلی شامل تعریف گردشگری دریایی، اهداف، ابزار و وسایل و ابعاد گردشگری دریایی ( ابعاد اجتماعی سیاسی اقتصادی فرهنگی و.. ) در ان مشخص گردیده باشد. 2- تعدد دستگاه های ذی مدخل در بخش بهره برداری از دریا خصوصا گردشگری دریایی و مشخص نبودن متولی و سازمان حاکمیتی در حوزه دریا و تعدد نهادهای تاثیر گذار یعنی نهادهای مختلف مانند سازمان بنادر، محیط زیست، نهادهای نظامی و انتطامی وزارت کشور شهرداری ها شیلات منابع طبیعی و ... 3- وجود نگاه امنیتی و انتظامی به دریا در حوزه استراتژیک کشور 4- نبود زیرساخت های لازم در گردشگری دریایی 5- تعدد قوانین ومقررات در حوزه بهره برداری از دریا و موازی بودن قوانین و مقررات و تناقض ان ها و تدوین قوانین جدید مغایر و در پایان تاثیرات منفی این صنعت بر مناطق ساحلی، شهری شدن افقی، تولید زباله و از بین رفتن هویت‌ها و ارزش‌های فرهنگی را می توان از معضلات دیگر این صنعت دانست و به نظر می‌رسد تنها راهکار مدیریت آنها، حل تضاد میان منافع اقتصادی گردشگری و تاثیرات آن بر محیط زیست و جامعه است.