همگرایی فرهنگی سواحل خلیج فارس
دکتر محمد دواری - خلیج فارس با فرهنگ و هویت تاریخی اصیل و مشخص خود در ذهن پژوهشگران به عنوان یک منطقه با تمامی تعاریف ارائه شده برای آن شناخته می‌شود، اما امروزه این منطقه شاهد واگرایی در میان کشورهای ساحلی است. این در حالی است که بررسی‌های تاریخی این منطقه، تا پیش از عصر استعمار، نشان از نوعی وحدت رویه و همگرایی در میان قدرت‌های ساحلی دارد.
طی دو قرن اخیر، منطقه خلیج‌فارس شاهد مداخلات سیاسی و اقتصادی قدرت‌های فرامنطقه‌ایی و استعمارگر بوده که نوعی شکاف و واگرایی هویتی و فرهنگی را در منطقه ایجاد، و از آن به نفع خود بهره برده‌اند. امروزه با وجود آگاهی روزافزون نسبت به ماهیت تلاش‌های غرب، گذر زمان موجب رفع واگرایی فرهنگی در این منطقه نشده است به گونه‌ای که شکاف عمیقی میان عناصر ایرانی و عرب در این منطقه بروز یافته که موجب فراموشی فرهنگ اصیل و پیوستگی‌های تاریخی ساحل‌نشینان این منطقه شده است. این مقاله سعی بر آن دارد تا مولفه‌های مشترک فرهنگی سواحل و جزایر خلیج فارس را بر شمارد. چه بسا تاکید بر این اشترکات می‌تواند موجبات بروز امنیت و آسایش هر چه بیشتر مردم و کشورهای حاشیه این آبراه حیاتی جهان شود.
الف) لباس و پوشش
چند ده سال قبل چنانچه در دو سوی خلیج فارس قدم می‌زدید، تفاوت محسوسی را در نوع لباس مردمان دو کرانه مشاهده نمی‌کردید. مردان اکثرا کندوره یا دشداشه به تن داشتند و یا فانیله (نوعی تیشرت نازک) و لنگوته (لنگ). زنان هم همگی یا اکثرینشان شیله و عبایه را به عنوان پوشش بر روی لباس خود می‌انداختند. با توجه به نوع اقلیم و آب و هوا پوشش پا عمدتا نعلین یا نعال بود. این همگرایی متاثر از اقلیم و جغرافیا، فرهنگ و آداب و رسوم و سنن دینی مردم می‌باشد و تا سالیان درازی این همگرایی ادامه داشته است، هر چند که در سال‌های اخیر به دلیل گسترش رسانه‌ها و نفوذ فرهنگ غربی در هر دو سوی خلیج فارس کمی واگرایی در این مقوله دیده می‌شود.
ب) موسیقی
اگر به موسیقی بدون کلام یا کارائوکه (karaoke) یک آهنگ مربوط به کرانه‌های خلیج فارس گوش بدهید، احتمالاً متوجه نخواهید شد که این آهنگ مربوط به ناصر عبداللهی و رضا صادقی هرمزگانی است با ميحد حمد اماراتی و یا علی عبدالستار قطری. علت آن هم این است که آهنگ‌ها و نغمه و همه شبیه هم و متاثر از یک وحدت فرهنگی هستند حال آنکه با توجه به تفاوت زبان‌ها در دو کرانه، در کرانه شمالی واژگان فارسی و بندری سوار بر آهنگ می‌شوند در کرانه‌های جنوبی واژگان عربی. یکی دیگر از خصیصه‌های موسیقی سواحل خلیج فارس تاثیر گرفتن آن از موسیقی افریقایی به واسطه داد و ستد و مسافرت‌های فراوان مردمان خلیج فارس به سواحل آفریقا و برده‌داری قدیم در این سواحل بوده که باعث شده است آفریقایی تباران زیادی در در دو سوی خلیج فارس زندگی کنند و موسیقی خودشان را به همراه خودشان بیاورند. موسیقی نی انبان یا هبان به همراه طبل یا دهل و کَسِر (کاسِر) موسیقی پر طرفدار این سواحل است که عمدتاً در شادی‌ها و مراسم عروسی از آن‌ها استفاده می‌شود. افرادی چون خماس جزایری، مقامی، خلفان خیری، بَرو (ابراهیم)، احمد جزایری و سعدون جزایری ایرانیان آفریقایی تباری هستند که در هر دو سوی خلیج فارس دارای معروفیت و محبوبیت زیادی هستند و در نواختن نی‌انبان مهارتی وصف ناشدنی دارند.
ج-معماری
بار دیگر جغرافیا و اقلیم تاثیر خود را بر یکی دیگر از جنبه‌های مختلف زندگی مردم این ناحیه گذاشته است. خانه‌های دو کرانه خلیج فارس عمدتاً شبیه هم بودند. خانه‌های افراد دارای تمکن مالی عمدتاً با بادگیرهای‌شان متمایز بودند. لیوان یا ایوان در جلوی اتاق‌ها شکل معمول اکثر خانه‌ها بود. در درون اتاق‌ها پارتیشنی وجود داشت که قطعیه (گطیعه) یا حمام را تشکیل می‌داد. به دلیل آداب و رسوم و سنن موجود در منطقه، مجلس یا مهمان‌خانه در ابتدای در ورودی حیاط قرار داشت به طوری که بعضی از مجلس‌ها یک در به بیرون حیاط و در دیگری به داخل حیاط داشت. شکل و فرم پنجره‌ها برای گردش هوا طراحی شده بود. در هر دو سوی خلیج فارس اتاق‌ها معمولاً دارای چند پنجره بزرگ در پایین بودند و در بالای دیوار اتاق‌ها نزدیک به سقف در زیر هر پنجره بزرگی، پنجره‌ها یا دریچه‌های کوچکی وجود داشت که اجازه خروج هوای گرم، گردش هوا و تهویه آن اتاق را به بهترین شکل می‌داد.
مصالح ساختمانی شامل مصالح موجود در آن منطقه بود که عبارتند از سنگ و گل یا خشت. سقف خانه‌ها عمدتاً چوبی بود که از چوب چندل همراه با شاخ و برگ درخت نخل که به طرز ماهرانه‌ای کنار هم بافته می‌شد و بر روی آن ملات گل و کاه بهن می‌شد تا هم نقش حفاظتی در برابر یاران را داشته باشد و هم نقش علیق حرارتی در برابر گرمای منطقه را به بهترین وجه ایفا کند. در دهه‌های اخیر به واسطه ظهور ماشین آلات، استفاده از چوب مربع و تخته‌های چوب یا پلیوت وارداتی مرسوم شد.
محله بستکیه دبی از جمله محله‌هایی است که تاثیر سواحل شمالی خلیج فارس را بر سواحل جنوبی نشان می‌دهند، جایی که بستگی‌های مهاجر از کرانه‌های شمالی خلیج فارس ساکن شدند و خانه‌های خود را به همان طراز خانه‌های کرانه‌های شمالی ساختند و معمار کرانه‌های جنوبی را ارتقا دادند.
در شماره آتی به سایر جنبه‌های شباهت‌های دو کرانه خلیج فارس از جمله غذا، هنرهای مردمی، اعیاد و مناسبت‌ها، افسانه‌ها، زبان و دریانوردی در دو کرانه خلیج فارس پرداخته خواهد شد.