«حلقه مفقوده زنان» در زنجیره توسعه پایدار و گردشگری ساحلی دریایی؛ اقتصادسرآمد بررسي مي كند
سکان اقتصاد مَکُران به سمت روستا و دریا
گروه گردشگري دريا - مهدی ده دار، پژوهشگر توسعه دریاپايه - اقیانوس ها، دریاها و رودخانه های بزرگ و به طور کلی، مناطق ساحلی از عهد باستان تاکنون نقش کلیدی در پیدایش تمدن های بشری، ساختن شهرهای باشکوه، استمرار مدنیت و ظهور امپراتوری های بزرگ جهانی ایفا کرده اند؛ برهمین اساس، بیشتر تاریخ نگاران معتقدند که رودخانه و دریا و به طول کلی مناطق آبخیز، بنیادساز تمدن بوده اند. اما شوربختانه بر خلاف سنت و تجربه هشت هزار سال دریاگرایی در حکمرانی های محدوده فلات ایران، توسعه سرزمینی در کشور بحران زده ما طی سده های اخیر به‌صورت پشت به دریا بوده و آثار و پیامدهای این مدل توسعه بر چهره پریشان آمایش سرزمینی کنونی این سرزمین هویداست؛ به گونه ای که نه تنها عرض و طول و محتوای سفره معیشت خانوارهای ایرانی هر سال کوچک و کوچکتر شده بلکه به لبه پرتگاه ورشکستگی آبی و مرز هشدار نسبت به احتمال بحران قریب القوع جنگ آبی با کشورهای همسایه، جدال های آب محور در پهنه عطشناک استان های مرکزی و حتی کوهستانی زاگرس و احتمال تنش های مردمی و جنگ داخلی نیز سقوط کرده ایم؛ به گونه ای که زنگ های هشدار این بحران طی یک دهه اخیر در جلگه میناب ( منطقه ای حاصلخیز برای کشاورزی درگیر تنش آبی در ۱۰۰کیلومتری شرق بندرعباس) به صدا درآمده است!
نتایج برخی پژوهش ها روایتگر این مدعاست که برخلاف میانگین جهانی که دوسوم از جمعیت ۸ میلیارد نفری جامعه بشری در فاصله ۶۰ کیلومتری سواحل مستقر هستند، تنها کمتر از ۱۰ درصد از جمعیت کشور ایران در این قلمروهای دریایی (سه استان شمالی و چهار استان جنوبی) استقرار دارند. این در حالی است که ایران به سبب برخورداری از افزون بر ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و ۳۰ جزیره پرکنده شده در کرانه تا کران جغرافیای خلیج فارس، همجواری دریایی با ۱۲ کشور همسایه، عبور پنج کریدور و راهگذر بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران از موقعیت بسیار برجسته‌ای برای توسعه دریامحور بهره‌مند بوده و این غفلت تاریخی از توسعه و آبادانی قلمروهای دریایی و رونق‌بخشی به اقتصاد آبی کشور، از یکسو سبب هدررفت بسیاری از فرصت‌های ناب رشد و جهش اقتصاد ملی و از سوی دیگر قدرت یافتن رقبای منطقه‌ای و کسب درآمدهای سرشار توسط آنان شده است.
«رقابت» از جمله مفاهیم تحول آفرینی است که سالیان طولانی در فضای کسب و کار، بر ذهن بسیاری از مدیران کشورهای جهان حکمرانی کرده است. بسیاری از مدیران و رهبران ملت ها تنها راه پیروزی و موفقیت کشور خود را در پیشی گرفتن از رقبا و گرفتن سهم بیشتر از بازار تقاضای موجود می دانند. این در حالی است که با در نظر گرفتن شتاب ذاتی دنیای امروز و تغییر مداوم متغیرهای محیطی، بسیاری از داده های تحلیلی را دیگر نمی توان منجمد کرد و بر اساس آن ها دست به برنامه ریزی های بلند مدت برای آینده زد. به همین دلیل طی چند سال اخیر جنبشی در حوزه نوآوری و خلاقیت در استراتژی کسب و کارها به راه افتاده است که یکی از مهمترین نتایج آن را می توان «استراتژی اقیانوس آبی» نام برد. نامگذاری استراتژی اقیانوس آبی بر اساس تشبیهی دو وجهی صورت گرفته است که فضای کسب و کار را به دو اقیانوس آبی و قرمز تقسیم می کند. شناخت این دو فضا و تفکر مسلط بر هر یک، به کسب و کارها و مدیران و گردانندگان آن ها کمک می کند خود را محصور در فضای تارعنکبوتی رقابت های سخت و بعضاً مرگباری که در این زیست بوم پدید می آیند، نبینند. آینده اقتصادهای جهانی لزوماً محکوم به دوراهی «رقابت یا فنا» نیست. خلق بازاری تازه با بهره گیری از نوآوری ارزش آفرین و رشد مطمئن درون بازارهای جدید ناشی از غیبت رقبا نیز گزینه دیگری است که پیش روی بنگاه ها و رهبران اقتصادی کشورها قرار دارد.
در هندسه ذهنی، تمام حوزه های کاری و خدماتی جهان را می توان به دو نوع اقیانوس تشبیه کرد: یکی اقیانوس آبی، و دومی اقیانوس قرمز. اقیانوس‌های قرمز معرف تمامی صنایع و بازارهای شناخته شده ای هستند که امروزه در جهان وجود دارند. در اقیانوس های قرمز، محدودیت ها و حد و مرزهای صنایع و اقتصادها تعریف شده و مورد پذیرش قرار گرفته اند و قواعد بازی رقابت در آنها مشخص است. در اقیانوس‌های قرمز، سازمان ها و کسب و‌کارها سعی می کنند نسبت به رقبا عملکرد بهتری از خود نشان دهند تا به این ترتیب سهم بیشتری از تقاضای موجود در بازار را از آن خود کنند. اقیانوس های قرمز به واسطه آنکه بازیگران متعددی را در خود جای داده اند و در نتیجه رقابت شدیدی بر فضایشان حاکم است، احتمال سودآوری و رشد کمی دارند. نام اقیانوس قرمز به واسطه رقابت سخت و کشنده میان سازمان ها و محیط خون آلود ناشی از این رقابت سرسختانه انتخاب شده است.
از سوی دیگر اقیانوس‌های آبی، تمامی صنایع و بازارهایی را زیرچتر خود قرار می دهد که در حال حاضر وجود ندارند. از اقیانوس‌های آبی تاکنون هیچ بهره برداری صورت نگرفته است و هیچ رقیبی در آن ها وجود ندارد، بنابراین پتانسیل بالایی برای رشد و سودآوری در آنها وجود دارد. خالق این اقیانوس، خود می تواند قوانین بازی و حد و مرز های صنعت را مشخص نماید. گرچه عبارت «اقیانوس آبی» اصطلاح جدیدی محسوب می شود، موجودیت آن به قدمت عمر تمامی کسب و کارهایی است که تا کنون به وجود آمده اند. به عنوان نمونه اگر به قبل از شروع سده اخیر، بازگردیم خواهیم دید بسیاری از صنایع پایه همانند خودرو، پتروشیمی، مخابرات و فناوری اطلاعات و انرژی های تجدیدپذیر در آن زمان یا کاملاً ناشناخته و یا تازه در حال پیدایش بوده اند. در شرایط فعلی، برخی از صنایع پیشرفته وابسته به دریا برای کشوری دریایی همچون ایران می تواند بسان اقیانوس آبی در قیاس با اقیانوس قرمز مبتنی بر صنعت نفت و انرژی های فسیلی باشد.
یافته های تسهیلگران و کنشگران صنعت تحول آفرین توریسم حتی در دوره رکود جهانی کرونا اثبات کرد که گردشگری ابزاری مناسب برای متنوع‌سازی اقتصادی و موتور اصلی اشتغال آفرینی با تأثیر چندبرابری بر سایر بخش های پازل چرخه اقتصادی گسترده ای است که در زمینه شتاب بخشی به توسعه روستایی، نقش آفرینی می‌کنند. گردشگری در مناطق روستایی به ویژه مناطق ساحلی و دریایی شرق استان هرمزگان موسوم به « سواحل مَکُران» می‌تواند از گروه‌های محروم مانند زنان، حمایت ویژه ای انجام دهد. زیرا طبق آمارهای جهانی در بخش گردشگری، ۵۴ درصد از نیروی انسانی شاغل را جامعه بانوان تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم برای کل اقتصاد جهانی، ۳۹ درصد است.
علاوه بر این، در شرایط پساکرونایی تاثیر این بیماری همه‌گیر بر رفتار انسان ها، باعث افزایش علاقه گردشگران نسبت به انجام تجربیات جدید شده که مبتنی بر مناطق طبیعی و روستایی در هوای آزاد و دور از اماکن شلوغ و مراکز شهری متراکم است. این گزاره، همراه با تقاضای رو به افزایش برای تجربیات اصیل‌تر می شود که تعامل بیشتری با جوامع محلی، فرهنگ و محصولات آن ها، مانند غذاهای محلی یا سنتی دارند و همچنین متقاضی رویکردی سبز و محیط‌زیست محور در تمام مراحل تجربه سفر است که فرصت‌های بی‌نظیری را برای احیای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مناطق روستایی از طریق توسعه گردشگری در مناطق دریایی و ساحلی ایجاد می‌کند.
نتایج برخی پژوهش ها روایتگر این مدعاست که برخلاف میانگین جهانی که دوسوم از جمعیت ۸ میلیارد نفری جامعه بشری در فاصله ۶۰ کیلومتری سواحل مستقر هستند، تنها کمتر از ۱۰ درصد از جمعیت کشور ایران در این قلمروهای دریایی (سه استان شمالی و چهار استان جنوبی) استقرار دارند. این در حالی است که ایران به سبب برخورداری از افزون بر ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و ۳۰ جزیره پرکنده شده در کرانه تا کران جغرافیای خلیج فارس، همجواری دریایی با ۱۲ کشور همسایه، عبور پنج کریدور و راهگذر بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران از موقعیت بسیار برجسته‌ای برای توسعه دریامحور بهره‌مند بوده و این غفلت تاریخی از توسعه و آبادانی قلمروهای دریایی و رونق‌بخشی به اقتصاد آبی کشور، از یکسو سبب هدررفت بسیاری از فرصت‌های ناب رشد و جهش اقتصاد ملی و از سوی دیگر قدرت یافتن رقبای منطقه‌ای و کسب درآمدهای سرشار توسط آنان شده است.
«رقابت» از جمله مفاهیم تحول آفرینی است که سالیان طولانی در فضای کسب و کار، بر ذهن بسیاری از مدیران کشورهای جهان حکمرانی کرده است. بسیاری از مدیران و رهبران ملت ها تنها راه پیروزی و موفقیت کشور خود را در پیشی گرفتن از رقبا و گرفتن سهم بیشتر از بازار تقاضای موجود می دانند. این در حالی است که با در نظر گرفتن شتاب ذاتی دنیای امروز و تغییر مداوم متغیرهای محیطی، بسیاری از داده های تحلیلی را دیگر نمی توان منجمد کرد و بر اساس آن ها دست به برنامه ریزی های بلند مدت برای آینده زد. به همین دلیل طی چند سال اخیر جنبشی در حوزه نوآوری و خلاقیت در استراتژی کسب و کارها به راه افتاده است که یکی از مهمترین نتایج آن را می توان «استراتژی اقیانوس آبی» نام برد. نامگذاری استراتژی اقیانوس آبی بر اساس تشبیهی دو وجهی صورت گرفته است که فضای کسب و کار را به دو اقیانوس آبی و قرمز تقسیم می کند. شناخت این دو فضا و تفکر مسلط بر هر یک، به کسب و کارها و مدیران و گردانندگان آن ها کمک می کند خود را محصور در فضای تارعنکبوتی رقابت های سخت و بعضاً مرگباری که در این زیست بوم پدید می آیند، نبینند. آینده اقتصادهای جهانی لزوماً محکوم به دوراهی «رقابت یا فنا» نیست. خلق بازاری تازه با بهره گیری از نوآوری ارزش آفرین و رشد مطمئن درون بازارهای جدید ناشی از غیبت رقبا نیز گزینه دیگری است که پیش روی بنگاه ها و رهبران اقتصادی کشورها قرار دارد.
در هندسه ذهنی، تمام حوزه های کاری و خدماتی جهان را می توان به دو نوع اقیانوس تشبیه کرد: یکی اقیانوس آبی، و دومی اقیانوس قرمز. اقیانوس‌های قرمز معرف تمامی صنایع و بازارهای شناخته شده ای هستند که امروزه در جهان وجود دارند. در اقیانوس های قرمز، محدودیت ها و حد و مرزهای صنایع و اقتصادها تعریف شده و مورد پذیرش قرار گرفته اند و قواعد بازی رقابت در آنها مشخص است. در اقیانوس‌های قرمز، سازمان ها و کسب و‌کارها سعی می کنند نسبت به رقبا عملکرد بهتری از خود نشان دهند تا به این ترتیب سهم بیشتری از تقاضای موجود در بازار را از آن خود کنند. اقیانوس های قرمز به واسطه آنکه بازیگران متعددی را در خود جای داده اند و در نتیجه رقابت شدیدی بر فضایشان حاکم است، احتمال سودآوری و رشد کمی دارند. نام اقیانوس قرمز به واسطه رقابت سخت و کشنده میان سازمان ها و محیط خون آلود ناشی از این رقابت سرسختانه انتخاب شده است.
از سوی دیگر اقیانوس‌های آبی، تمامی صنایع و بازارهایی را زیرچتر خود قرار می دهد که در حال حاضر وجود ندارند. از اقیانوس‌های آبی تاکنون هیچ بهره برداری صورت نگرفته است و هیچ رقیبی در آن ها وجود ندارد، بنابراین پتانسیل بالایی برای رشد و سودآوری در آنها وجود دارد. خالق این اقیانوس، خود می تواند قوانین بازی و حد و مرز های صنعت را مشخص نماید. گرچه عبارت «اقیانوس آبی» اصطلاح جدیدی محسوب می شود، موجودیت آن به قدمت عمر تمامی کسب و کارهایی است که تا کنون به وجود آمده اند. به عنوان نمونه اگر به قبل از شروع سده اخیر، بازگردیم خواهیم دید بسیاری از صنایع پایه همانند خودرو، پتروشیمی، مخابرات و فناوری اطلاعات و انرژی های تجدیدپذیر در آن زمان یا کاملاً ناشناخته و یا تازه در حال پیدایش بوده اند. در شرایط فعلی، برخی از صنایع پیشرفته وابسته به دریا برای کشوری دریایی همچون ایران می تواند بسان اقیانوس آبی در قیاس با اقیانوس قرمز مبتنی بر صنعت نفت و انرژی های فسیلی باشد.
یافته های تسهیلگران و کنشگران صنعت تحول آفرین توریسم حتی در دوره رکود جهانی کرونا اثبات کرد که گردشگری ابزاری مناسب برای متنوع‌سازی اقتصادی و موتور اصلی اشتغال آفرینی با تأثیر چندبرابری بر سایر بخش های پازل چرخه اقتصادی گسترده ای است که در زمینه شتاب بخشی به توسعه روستایی، نقش آفرینی می‌کنند. گردشگری در مناطق روستایی به ویژه مناطق ساحلی و دریایی شرق استان هرمزگان موسوم به « سواحل مَکُران» می‌تواند از گروه‌های محروم مانند زنان، حمایت ویژه ای انجام دهد. زیرا طبق آمارهای جهانی در بخش گردشگری، ۵۴ درصد از نیروی انسانی شاغل را جامعه بانوان تشکیل می‌دهند، در حالی که این رقم برای کل اقتصاد جهانی، ۳۹ درصد است.
علاوه بر این، در شرایط پساکرونایی تاثیر این بیماری همه‌گیر بر رفتار انسان ها، باعث افزایش علاقه گردشگران نسبت به انجام تجربیات جدید شده که مبتنی بر مناطق طبیعی و روستایی در هوای آزاد و دور از اماکن شلوغ و مراکز شهری متراکم است. این گزاره، همراه با تقاضای رو به افزایش برای تجربیات اصیل‌تر می شود که تعامل بیشتری با جوامع محلی، فرهنگ و محصولات آن ها، مانند غذاهای محلی یا سنتی دارند و همچنین متقاضی رویکردی سبز و محیط‌زیست محور در تمام مراحل تجربه سفر است که فرصت‌های بی‌نظیری را برای احیای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی مناطق روستایی از طریق توسعه گردشگری در مناطق دریایی و ساحلی ایجاد می‌کند.