بررسی گردشگری دریایی و اقتصاد آبی در نوشتاری از ناخدا مزینی فر به اقتصادسرآمد؛
سهم ایران از گردشگری دریایی را چگونه افزایش دهیم؟
گروه گردشگری دریایی - ناخدا امیرحسین مزینی فر - «گردشگری» صنعت مهم و ارزآوری است که برخی از کشورها روی آن حساب یک صنعت کامل و اقتصاد پردرآمد باز کرده اند و از آورده های آن استفاده شایان می کنند. خوشبختانه کشور ایران به دلیل قدمت تاریخی و فرهنگ غنی از داشته های بزرگ و ظرفیت کم نظیری در حوزه صنعت گردشگری برخوردار است؛ به نحوی که ایران جزو 10 کشور برتر جهان در داشتن قابلیت های گردشگری به حساب می آید. ظرفیت اسمی اقتصاد گردشگری ایران را سالانه تا 20برابر درآمد نفت محاسبه کرده اند؛ اما شوربختانه از این درآمد کلان و سرشار که می تواند ما را از نخوت نفت نجات دهد، تقریبا صفر است. یعنی به جای درآمدی حدود 200میلیارد دلار در سال، محروم هستیم. این روزها حال گردشگری ایران اصلا خوب نیست و علاوه بر ضعف زیرساخت ها، «ایران هراسی» و بایکوت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران عامل مهمی در حذف صنعت گردشگری ایران است که ظاهرا در کوتاه مدت هم چاره ای برای آن قابل تصور نیست. به هر روی، لازم است در باره گردشگری سخن بگوییم و حداقل این انتظار را داشته باشیم که گردشگری داخلی – که بیشتر باید بگوییم تعطیلات محدود و تفریحات خانوادگی- با شرایط بسیار سخت امروزی، تا حدی رونق داشته باشد. برای همین منظور سلسله گفتاری منتشر می کنیم از ناخدا امیرحسین مزینی فر که دانش کلاسیک و تجربه عملی گردشگری را با هم جمع کرده است. بخوانید:
برای تعریف گردشگری دریایی، ابتدا باید خود گردشگری را تعریف کنیم. گردشگری گونه‌ای از سفر است که اغلب به قصد تفریح انجام می‌شود. دیوید ویور، متخصص مدیریت گردشگری، می‌گوید: گردشگری مجموع پدیده‌ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولت‌ها و جوامع میزبان، دانشگاهها و سازمان‌های غیردولتی، در فرایند جذب، حمل‌ونقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدیدکنندگان است. در تعریفی که سازمان جهانی گردشگری از این مفهوم کرده است، گردشگری به فعالیت‌های افرادی که برای استراحت، کار و دلایل دیگر به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر برای یک سال متوالی در آن‌جا اقامت می‌کنند، گفته شده که در این تعریف گردشگری به دو دسته بومی و خارجی تقسیم می‌شود. اگر بخواهیم گردشگری (tourism) را واژه‌شناسی کنیم، باید گفت که واژه tourism از لغت tour به معنای گشتن گرفته شده که ریشه در لغت لاتین tuns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش دارد. در فرهنگ وبستر، گردشگری و مسافرت یکسان در نظر گرفته شده، اما فرهنگ لغت لانگمن گردشگری را سفری به قصد تفریح تعریف کرده است. امروزه واژه صنعت نیز به عنوان پیشوندی در کنار گردشگری به کار می‌رود و در اکثر کشورها اصطلاح صنعت گردشگری پذیرفته شده است. پذیرفته شدن اصطلاح صنعت گردشگری از این باب اهمیت دارد که اگر به لحاظ قانونی و حقوقی گردشگری به‌عنوان صنعت پذیرفته شود، می‌تواند از وام‌های صنعتی استفاده کند و از معافیت‌های مالیاتی صنایع برخوردار شود. اما گردشگری دریایی چیست؟
درباره گردشگری دریایی
گردشگری دریایی نوعی از گردشگری است که فعالیت‌های مربوط به آن در دو محیط ساحلی و دریا (محیط آبی )صورت می‌گیرد. از این رو برای تعریف گردشگری دریایی باید به دو گونه آن اشاره کنم: گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی.
اگرچه این دو در نگاه اول دارای شباهت‌هایی هستند، اما از نظر اهمیت و حوزه فعالیت باهم تفاوت دارند. ریشه گردشگری در مناطق ساحلی را باید در دوران روم باستان، هنگامی که نخستین خانه‌های رومی در بخش جنوبی اَپِنین پِنینسولا ساخته شد، جست‌وجو کرد. در طول قرن‌های بعدی نیز فرهنگ آن رشد کرده، به‌گونه‌ای که از نیمه قرن 18، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های وابسته به دریا مطرح و از نیمه دوم قرن بیستم که تفرجگاه‌های ساحلی با گسترش گردشگران انبوه (Mass Tourism ) روبه‌رو شده، به طور عمده، تحت تاثیر عناصر شن، ماسه، آفتاب و...در محیط ساحلی بوده است. شاخه دریایی گردشگری دریایی یعنی آن‌گونه از گردشگری که از ساحل دور می‌شود و به وسط دریا و اقیانوس منوط می‌شود و از دهه 1980 در حال گسترش است.
به مجموعه فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی که در محیط‌های دریایی دور از ساحل توسط گردشگران انجام می‌شود، گردشگری دریایی می‌گویند. ما باید میان گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی تفاوت قائل شویم چون این‌گونه از گردشگری، از نظر اهمیت با گردشگری ساحلی متفاوت بوده، هرچند ممکن است شباهت‌هایی بین این نوع گردشگری و گردشگری ساحلی وجود داشته باشد. نوع فعالیت‌های تفریحی در گردشگری دریایی، بیشتر در آب‌های عمیق و دور از خشکی انجام می‌گیرد و به تجهیزات، امکانات و آموزش‌های ویژه‌ای نیاز دارد، با خطرات بیشتری نیز همراه است. فعالیت‌های تفریحی آبی مانند غواصی، سفرهای دریایی، اسکی روی آب، جت اسکی، آکواریوم دریایی، ماهیگیری در آب‌های عمیق، از مهم‌ترین جذابیت‌های گردشگری دریایی هستند. از سوی دیگر کارهایی مانند شنا در ساحل، حمام آفتاب گرفتن، ورزش‌ها و سرگرمی‌هایی را که در محدوده ساحل انجام می‌شود، گردشگری ساحلی گویند.
طبق مطالعات صورت گرفته گردشگری ساحلی به یکی از اشکال پرطرفدار صنعت گردشگری تبدیل شده که با رشد روزافزونی در حال توسعه است و تامین‌کننده مزایای مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی زیادی برای ساکنان بومی مقصد میزبان است. تفرجگاه‌های ساحلی با رویکردهای جدیدی در ارتباط با توسعه وگسترش روبه‌رو است؛ از مهم‌ترین تغییرات حاصله در فرآیند شکل‌گیری و گسترش گردشگری ساحلی، می‌توان تغییر نوع نگاه گردشگر در برخورد با تفرجگاه ساحلی را نام برد. زمانی، نیاز گردشگران تنها در بازدید از ساحل و دریا تعریف می‌شد، درحالی‌که گردشگر امروزی در جست‌وجوی تجربیات متفاوتی از فعالیت‌های ورزشی، تفریحی، فرهنگی و میراث طبیعی است.
در گردشــگری ساحلی فعالیت‌هایی مانند ورزش‌هایی از قبیل والیبال و فوتبال ساحلی و شنا، حمام آفتاب گرفتن، تماشای طلوع یا غروب آفتاب و دیگر سرگرمی‌هایی که در محدوده ساحل انجام می‌شود، بیشترین حجم فعالیت‌ها را شکل می‌دهند.
چهارپاره گردشگری ساحلی
گردشگری و تفرج در نواحی ساحلی، دارای جایگاهی است كه در چهار زیرمنطقه موازی با ساحل قرار دارد:
منطقه آب‌های ساحلی: این منطقه دریایی اكولوژیكی نزدیك ساحل، از فلات قاره شروع می‌شود و تا ساحل ادامه دارد. این منطقه غنی‌ترین منطقه برای ماهیگیری است و غالبا شامل صخره‌ها و ستون‌های سنگی جالب توجه است. این قسمت برای سفر به جزایر نزدیك نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد منطقه ساحل: هم محدوده‌ای از دریا و هم محدوده‌ای از خشكی را دربرمی‌گیرد. به‌خصوص اگر گسترده و شنی باشد، بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌های آبی گروهی را پوشش می دهد. منطقه پهنه کرانه‌ای: این منطقه به ناحیه پشت منطقه ساحل اطلاق می‌شود و بسیاری از تفریحات دریایی را حمایت می‌كند. مانند چادر زدن، پیك‌نیك و گردش بیرون شهر. در برخی مكان‌ها این منطقه متل‌ها و برخی مشاغل را دربرمی‌گیرد. چشم‌انداز مهم این منطقه منظره دریاست. منطقه پس کرانه: اراضی پشت مناطق ساحلی عموما شامل مناطقی است كه خدماتی را برای فعالیت‌های تفریحی دربرمی‌گیرد. منظره ساحلی توسط پستی‌ها و بلندی‌ها و پوشش گیاهی شكل گرفته است.
برای تعریف گردشگری دریایی، ابتدا باید خود گردشگری را تعریف کنیم. گردشگری گونه‌ای از سفر است که اغلب به قصد تفریح انجام می‌شود. دیوید ویور، متخصص مدیریت گردشگری، می‌گوید: گردشگری مجموع پدیده‌ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولت‌ها و جوامع میزبان، دانشگاهها و سازمان‌های غیردولتی، در فرایند جذب، حمل‌ونقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدیدکنندگان است. در تعریفی که سازمان جهانی گردشگری از این مفهوم کرده است، گردشگری به فعالیت‌های افرادی که برای استراحت، کار و دلایل دیگر به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر برای یک سال متوالی در آن‌جا اقامت می‌کنند، گفته شده که در این تعریف گردشگری به دو دسته بومی و خارجی تقسیم می‌شود. اگر بخواهیم گردشگری (tourism) را واژه‌شناسی کنیم، باید گفت که واژه tourism از لغت tour به معنای گشتن گرفته شده که ریشه در لغت لاتین tuns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش دارد. در فرهنگ وبستر، گردشگری و مسافرت یکسان در نظر گرفته شده، اما فرهنگ لغت لانگمن گردشگری را سفری به قصد تفریح تعریف کرده است. امروزه واژه صنعت نیز به عنوان پیشوندی در کنار گردشگری به کار می‌رود و در اکثر کشورها اصطلاح صنعت گردشگری پذیرفته شده است. پذیرفته شدن اصطلاح صنعت گردشگری از این باب اهمیت دارد که اگر به لحاظ قانونی و حقوقی گردشگری به‌عنوان صنعت پذیرفته شود، می‌تواند از وام‌های صنعتی استفاده کند و از معافیت‌های مالیاتی صنایع برخوردار شود. اما گردشگری دریایی چیست؟
درباره گردشگری دریایی
گردشگری دریایی نوعی از گردشگری است که فعالیت‌های مربوط به آن در دو محیط ساحلی و دریا (محیط آبی )صورت می‌گیرد. از این رو برای تعریف گردشگری دریایی باید به دو گونه آن اشاره کنم: گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی.
اگرچه این دو در نگاه اول دارای شباهت‌هایی هستند، اما از نظر اهمیت و حوزه فعالیت باهم تفاوت دارند. ریشه گردشگری در مناطق ساحلی را باید در دوران روم باستان، هنگامی که نخستین خانه‌های رومی در بخش جنوبی اَپِنین پِنینسولا ساخته شد، جست‌وجو کرد. در طول قرن‌های بعدی نیز فرهنگ آن رشد کرده، به‌گونه‌ای که از نیمه قرن 18، به‌عنوان یکی از ویژگی‌های وابسته به دریا مطرح و از نیمه دوم قرن بیستم که تفرجگاه‌های ساحلی با گسترش گردشگران انبوه (Mass Tourism ) روبه‌رو شده، به طور عمده، تحت تاثیر عناصر شن، ماسه، آفتاب و...در محیط ساحلی بوده است. شاخه دریایی گردشگری دریایی یعنی آن‌گونه از گردشگری که از ساحل دور می‌شود و به وسط دریا و اقیانوس منوط می‌شود و از دهه 1980 در حال گسترش است.
به مجموعه فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی که در محیط‌های دریایی دور از ساحل توسط گردشگران انجام می‌شود، گردشگری دریایی می‌گویند. ما باید میان گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی تفاوت قائل شویم چون این‌گونه از گردشگری، از نظر اهمیت با گردشگری ساحلی متفاوت بوده، هرچند ممکن است شباهت‌هایی بین این نوع گردشگری و گردشگری ساحلی وجود داشته باشد. نوع فعالیت‌های تفریحی در گردشگری دریایی، بیشتر در آب‌های عمیق و دور از خشکی انجام می‌گیرد و به تجهیزات، امکانات و آموزش‌های ویژه‌ای نیاز دارد، با خطرات بیشتری نیز همراه است. فعالیت‌های تفریحی آبی مانند غواصی، سفرهای دریایی، اسکی روی آب، جت اسکی، آکواریوم دریایی، ماهیگیری در آب‌های عمیق، از مهم‌ترین جذابیت‌های گردشگری دریایی هستند. از سوی دیگر کارهایی مانند شنا در ساحل، حمام آفتاب گرفتن، ورزش‌ها و سرگرمی‌هایی را که در محدوده ساحل انجام می‌شود، گردشگری ساحلی گویند.
طبق مطالعات صورت گرفته گردشگری ساحلی به یکی از اشکال پرطرفدار صنعت گردشگری تبدیل شده که با رشد روزافزونی در حال توسعه است و تامین‌کننده مزایای مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی زیادی برای ساکنان بومی مقصد میزبان است. تفرجگاه‌های ساحلی با رویکردهای جدیدی در ارتباط با توسعه وگسترش روبه‌رو است؛ از مهم‌ترین تغییرات حاصله در فرآیند شکل‌گیری و گسترش گردشگری ساحلی، می‌توان تغییر نوع نگاه گردشگر در برخورد با تفرجگاه ساحلی را نام برد. زمانی، نیاز گردشگران تنها در بازدید از ساحل و دریا تعریف می‌شد، درحالی‌که گردشگر امروزی در جست‌وجوی تجربیات متفاوتی از فعالیت‌های ورزشی، تفریحی، فرهنگی و میراث طبیعی است.
در گردشــگری ساحلی فعالیت‌هایی مانند ورزش‌هایی از قبیل والیبال و فوتبال ساحلی و شنا، حمام آفتاب گرفتن، تماشای طلوع یا غروب آفتاب و دیگر سرگرمی‌هایی که در محدوده ساحل انجام می‌شود، بیشترین حجم فعالیت‌ها را شکل می‌دهند.
چهارپاره گردشگری ساحلی
گردشگری و تفرج در نواحی ساحلی، دارای جایگاهی است كه در چهار زیرمنطقه موازی با ساحل قرار دارد:
منطقه آب‌های ساحلی: این منطقه دریایی اكولوژیكی نزدیك ساحل، از فلات قاره شروع می‌شود و تا ساحل ادامه دارد. این منطقه غنی‌ترین منطقه برای ماهیگیری است و غالبا شامل صخره‌ها و ستون‌های سنگی جالب توجه است. این قسمت برای سفر به جزایر نزدیك نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد منطقه ساحل: هم محدوده‌ای از دریا و هم محدوده‌ای از خشكی را دربرمی‌گیرد. به‌خصوص اگر گسترده و شنی باشد، بسیاری از بازی‌ها و ورزش‌های آبی گروهی را پوشش می دهد. منطقه پهنه کرانه‌ای: این منطقه به ناحیه پشت منطقه ساحل اطلاق می‌شود و بسیاری از تفریحات دریایی را حمایت می‌كند. مانند چادر زدن، پیك‌نیك و گردش بیرون شهر. در برخی مكان‌ها این منطقه متل‌ها و برخی مشاغل را دربرمی‌گیرد. چشم‌انداز مهم این منطقه منظره دریاست. منطقه پس کرانه: اراضی پشت مناطق ساحلی عموما شامل مناطقی است كه خدماتی را برای فعالیت‌های تفریحی دربرمی‌گیرد. منظره ساحلی توسط پستی‌ها و بلندی‌ها و پوشش گیاهی شكل گرفته است.