جهان دستخوش تغییرات و تحولات متعدد اقتصادسرآمد بررسی می کند
اهمیت کریدورهای آسیای مرکزی تا ایران برای پکن و مسکو
گروه ترانزیت دریا - توحید وارستان - تجارت چین با پنج کشور آسیای مرکزی - قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان - از ۴۶۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۲، به ۷۰.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت. چین بزرگترین شریک تجاری قرقیزستان، ترکمنستان و ازبکستان و دومین شریک تجاری قزاقستان و همچنین سومین شریک تجاری بزرگ تاجیکستان است. تا پایان مارس ۲۰۲۳، سهم سرمایه‌گذاری مستقیم چین در پنج کشور آسیای مرکزی اندکی بیش از ۱۵ میلیارد دلار بود. مجموع گردش مالی پروژه‌های تکمیل شده به ۶۳.۹ میلیارد دلار آمریکا رسید
چین در مجموع ۲۶ میلیارد یوان (۳.۸ میلیارد دلار) به کشورهای آسیای مرکزی حمایت مالی و یارانه ارائه خواهد کرد.
نشست سران چین و آسیای مرکزی یک ماه پیش (۱۸ تا ۱۹ می ۲۰۲۳) در شهر شیان چین برگزار شد. این شهر که قبلا چانگان نام داشت. پیامدهای آن تقریباً به طور کامل توسط رسانه‌های جریان اصلی غربی نادیده گرفته شده است.همچنین، نتایج این نشست نشان می‌دهد که این ابتکار به یکباره نبوده، بلکه یک برنامه بلندمدت برای توسعه روابط بین کشورهاست. در این اجلاس توافق شد که نشست بعدی در سال ۲۰۲۵ در قزاقستان برگزار شود و دبیرخانه دائمی سازوکار چین و آسیای مرکزی برای جلب همکاری و اطمینان از اجرای مشترک پروژه‌ها ایجاد شود.
در همین رابطه رییس جمهور چین گفته ساخت خط لوله گاز D بین چین - آسیای مرکزی باید تسریع شود. همچنین از چین و آسیای مرکزی خواسته تا تجارت نفت و گاز خود را افزایش، همکاری‌های انرژی را در زنجیره‌های صنعتی توسعه و در زمینه انرژی‌های نو و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای را تقویت کنند. شی گفت: در بلندمدت، چین از ساخت کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی بین دریای خزر حمایت و ساخت قطب‌های حمل‌ونقل ریلی بین چین-اروپا را تقویت می‌کند.
توکایف نیز تاکید کرده که راه آهن قزاقستان-ترکمنستان-ایران از چشم انداز بسیار خوبی برای کشورهای آسیای مرکزی به عنوان یکی از کوتاه‌ترین مسیرها از شرق آسیا به کشورهای حوزه خلیج فارس برخوردار است. قزاقستان قصد دارد به طور سیستماتیک ظرفیت مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TITR) را که کریدور کلیدی چین-آسیای مرکزی-اروپا را به هم متصل می‌کند، از طریق ارتقاء زیرساخت‌ها افزایش دهد. قزاقستان تمایل به افزایش حجم و تنوع بخشیدن به محصولات کشاورزی برای صادرات به کشورهای همسایه است.
شش کشور بر افزایش تجارت، بهبود ارتباطات ریلی و جاده‌ای و افزایش تعداد پروازهای بین خود توافق کردند. آنها همچنین متعهد شدند که ساخت یک راه آهن فرامرزی که چین، قرقیزستان و ازبکستان را به هم متصل می‌کند، سرعت ببخشند. چین و پنج کشور آسیای مرکزی همچنین توافق کردند که همکاری در زمینه‌هایی مانند سوخت‌های فسیلی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آموزش، علم، گردشگری و مراقبت‌های بهداشتی را تقویت کنند. در مجموع، در اجلاس سران دولت‌های آسیای مرکزی و چین، ۵۴ موافقت‌نامه چندجانبه بزرگ امضا شد، ۱۹ پلتفرم جدید منطقه‌ای ایجاد و ۹ سند دیگر در مورد همکاری‌های چندجانبه امضا کردند.
واکنش غربی‌ها
بسیاری از مفسران اکنون بر این عقیده هستند که کشورهای غربی پیشنهادهای توسعه‌ای به همان اندازه جذاب برای کشورهای جهان سوم ارائه نمی‌کنند و مهمتر از همه، آنها شرکای قابل اعتمادی نیستند. همانطور که ابتکار زیرساختی به رهبری ایالات متحده در ژوئن ۲۰۲۱ با نام « Back Better World » شکست خورد. البته رسانه‌ها و مفسران غربی و همچنین تا حد زیادی افکار عمومی غربی، به کلی اجلاس چین و آسیای مرکزی را نادیده گرفتند. آنها ادعا می‌کنند که این اقدامات چین در «حیاط خلوت» روسیه است. واشنگتن پست در مقاله به عنوان «چین پیام ظریفی به آسیای مرکزی می‌فرستد: به ما تکیه کنید نه روسیه» واکنش انفعالی نشان داد. همچنین به گزارش سی ان ان، این رویداد نمایشنامه‌ای از پکن برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، جایی که روسیه قدرت غالب در آن بوده است. همچنین برخی‌ها اعلام می‌کنند که روسیه خواهان توسعه کشورهای آسیای مرکزی نیست.
اهمیت کریدور شمال-جنوب
تحریم‌های اعمال شده توسط غرب علیه روسیه برای نابودی اقتصاد روسیه بود که اتفاق نیفتاد. در واقع، تقاضای نفت آسیایی‌ها کاهش صادرات روسیه به اروپا را جبران و تجارت از طریق آسیای مرکزی برای دور زدن تحریم‌ها کمک کرده است .اقتصادهای آسیای مرکزی به عنوان کانال وارداتی موازی و تجارت ترانزیتی فعال هستند و افزایش سالانه صادرات به روسیه از چین، بلاروس، ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان تقریباً با کاهش صادرات اروپا، ایالات متحده و بریتانیا به روسیه برابری کرد. نتیجه اینکه توسعه کشورهای آسیای مرکزی به ویژه زیرساخت‌های این کشورها و افزایش تقاضا برای محصولات روسی، به نفع مسکو است. روسیه می‌تواند تحریم‌های غرب را به طور موثر دور بزند، به شرطی که شرکای آن در آسیای مرکزی تقویت شوند.
همچنین، در ۱۷ می، ایران و روسیه توافقنامه‌ای را برای تسریع و نهایی کردن ساخت راه آهن رشت-آستارا به عنوان کلید توسعه کریدور بین المللی ترانزیتی شمال-جنوب (INSTC) امضاء کردند. همچنین، دومین بانک بزرگ روسیه (VTB) در تلاش برای توسعه تجارت و ترانزیت، نمایندگی خود را در ایران تاسیس کرده است. براساس برآورد مسئولان ایران، در صورت تکمیل ساخت کریدور شمال-جنوب، کل درآمد حاصل از ترانزیت نفت از طریق آن حتی به ۲۰ میلیارد دلار خواهد رسید. بر اساس مفاد این قرارداد، روسیه ۱.۷ میلیون دلار برای ساخت این خط آهن هزینه خواهد کرد. مهرداد بذرپاش، وزیر حمل و نقل ایران که با همتای روسی خود در تهران این توافقنامه را امضا کرده است، گفت: راه آهن شمال ایران به طول ۱۶۴ کیلومتر ظرف سه سال تکمیل خواهد شد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درباره مزایای تکمیل INSTC در چارچوب افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد مشاغل جدید صحبت کرد. او همچنین گفته است: «تحویل کالا از سن پترزبورگ در روسیه به بمبئی در هند در مقایسه با حمل از طریق مسیرهای تجاری سنتی که ۳۰ تا ۴۵ روز طول می‌کشد، به ۱۰ روز کاهش می‌یابد.» ایجاد بانک VTB در تهران، اتصال سیستم بانکی ایران و روسیه به منظور دورزدن تحریم‌های غرب است و چنین راه‌حلی مطمئناً محرکی قوی برای دلارزدایی بیشتر خواهد بود.
موارد فوق نشان می‌دهد که جهان دستخوش تغییرات و تحولات متعددی است که به طور سیستماتیک موقعیت مسلط غرب را تضعیف می‌کند و مناطقی که سال‌ها توسط اقتصادهای پیشرو جهان تضعیف شده یا نادیده گرفته شده‌اند، در مسیر رشد قرار می‌گیرند. با توسعه آسیای مرکزی در کنار آسیای شرقی و جنوب شرقی، قواعد بازی در جهان به طور قابل توجهی تغییر خواهد داد و با کاهش فقر، منافع قابل توجهی را برای ساکنان این منطقه به همراه خواهد داشت.
چین در مجموع ۲۶ میلیارد یوان (۳.۸ میلیارد دلار) به کشورهای آسیای مرکزی حمایت مالی و یارانه ارائه خواهد کرد.
نشست سران چین و آسیای مرکزی یک ماه پیش (۱۸ تا ۱۹ می ۲۰۲۳) در شهر شیان چین برگزار شد. این شهر که قبلا چانگان نام داشت. پیامدهای آن تقریباً به طور کامل توسط رسانه‌های جریان اصلی غربی نادیده گرفته شده است.همچنین، نتایج این نشست نشان می‌دهد که این ابتکار به یکباره نبوده، بلکه یک برنامه بلندمدت برای توسعه روابط بین کشورهاست. در این اجلاس توافق شد که نشست بعدی در سال ۲۰۲۵ در قزاقستان برگزار شود و دبیرخانه دائمی سازوکار چین و آسیای مرکزی برای جلب همکاری و اطمینان از اجرای مشترک پروژه‌ها ایجاد شود.
در همین رابطه رییس جمهور چین گفته ساخت خط لوله گاز D بین چین - آسیای مرکزی باید تسریع شود. همچنین از چین و آسیای مرکزی خواسته تا تجارت نفت و گاز خود را افزایش، همکاری‌های انرژی را در زنجیره‌های صنعتی توسعه و در زمینه انرژی‌های نو و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای را تقویت کنند. شی گفت: در بلندمدت، چین از ساخت کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی بین دریای خزر حمایت و ساخت قطب‌های حمل‌ونقل ریلی بین چین-اروپا را تقویت می‌کند.
توکایف نیز تاکید کرده که راه آهن قزاقستان-ترکمنستان-ایران از چشم انداز بسیار خوبی برای کشورهای آسیای مرکزی به عنوان یکی از کوتاه‌ترین مسیرها از شرق آسیا به کشورهای حوزه خلیج فارس برخوردار است. قزاقستان قصد دارد به طور سیستماتیک ظرفیت مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TITR) را که کریدور کلیدی چین-آسیای مرکزی-اروپا را به هم متصل می‌کند، از طریق ارتقاء زیرساخت‌ها افزایش دهد. قزاقستان تمایل به افزایش حجم و تنوع بخشیدن به محصولات کشاورزی برای صادرات به کشورهای همسایه است.
شش کشور بر افزایش تجارت، بهبود ارتباطات ریلی و جاده‌ای و افزایش تعداد پروازهای بین خود توافق کردند. آنها همچنین متعهد شدند که ساخت یک راه آهن فرامرزی که چین، قرقیزستان و ازبکستان را به هم متصل می‌کند، سرعت ببخشند. چین و پنج کشور آسیای مرکزی همچنین توافق کردند که همکاری در زمینه‌هایی مانند سوخت‌های فسیلی، انرژی‌های تجدیدپذیر، آموزش، علم، گردشگری و مراقبت‌های بهداشتی را تقویت کنند. در مجموع، در اجلاس سران دولت‌های آسیای مرکزی و چین، ۵۴ موافقت‌نامه چندجانبه بزرگ امضا شد، ۱۹ پلتفرم جدید منطقه‌ای ایجاد و ۹ سند دیگر در مورد همکاری‌های چندجانبه امضا کردند.
واکنش غربی‌ها
بسیاری از مفسران اکنون بر این عقیده هستند که کشورهای غربی پیشنهادهای توسعه‌ای به همان اندازه جذاب برای کشورهای جهان سوم ارائه نمی‌کنند و مهمتر از همه، آنها شرکای قابل اعتمادی نیستند. همانطور که ابتکار زیرساختی به رهبری ایالات متحده در ژوئن ۲۰۲۱ با نام « Back Better World » شکست خورد. البته رسانه‌ها و مفسران غربی و همچنین تا حد زیادی افکار عمومی غربی، به کلی اجلاس چین و آسیای مرکزی را نادیده گرفتند. آنها ادعا می‌کنند که این اقدامات چین در «حیاط خلوت» روسیه است. واشنگتن پست در مقاله به عنوان «چین پیام ظریفی به آسیای مرکزی می‌فرستد: به ما تکیه کنید نه روسیه» واکنش انفعالی نشان داد. همچنین به گزارش سی ان ان، این رویداد نمایشنامه‌ای از پکن برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی است، جایی که روسیه قدرت غالب در آن بوده است. همچنین برخی‌ها اعلام می‌کنند که روسیه خواهان توسعه کشورهای آسیای مرکزی نیست.
اهمیت کریدور شمال-جنوب
تحریم‌های اعمال شده توسط غرب علیه روسیه برای نابودی اقتصاد روسیه بود که اتفاق نیفتاد. در واقع، تقاضای نفت آسیایی‌ها کاهش صادرات روسیه به اروپا را جبران و تجارت از طریق آسیای مرکزی برای دور زدن تحریم‌ها کمک کرده است .اقتصادهای آسیای مرکزی به عنوان کانال وارداتی موازی و تجارت ترانزیتی فعال هستند و افزایش سالانه صادرات به روسیه از چین، بلاروس، ترکیه، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان تقریباً با کاهش صادرات اروپا، ایالات متحده و بریتانیا به روسیه برابری کرد. نتیجه اینکه توسعه کشورهای آسیای مرکزی به ویژه زیرساخت‌های این کشورها و افزایش تقاضا برای محصولات روسی، به نفع مسکو است. روسیه می‌تواند تحریم‌های غرب را به طور موثر دور بزند، به شرطی که شرکای آن در آسیای مرکزی تقویت شوند.
همچنین، در ۱۷ می، ایران و روسیه توافقنامه‌ای را برای تسریع و نهایی کردن ساخت راه آهن رشت-آستارا به عنوان کلید توسعه کریدور بین المللی ترانزیتی شمال-جنوب (INSTC) امضاء کردند. همچنین، دومین بانک بزرگ روسیه (VTB) در تلاش برای توسعه تجارت و ترانزیت، نمایندگی خود را در ایران تاسیس کرده است. براساس برآورد مسئولان ایران، در صورت تکمیل ساخت کریدور شمال-جنوب، کل درآمد حاصل از ترانزیت نفت از طریق آن حتی به ۲۰ میلیارد دلار خواهد رسید. بر اساس مفاد این قرارداد، روسیه ۱.۷ میلیون دلار برای ساخت این خط آهن هزینه خواهد کرد. مهرداد بذرپاش، وزیر حمل و نقل ایران که با همتای روسی خود در تهران این توافقنامه را امضا کرده است، گفت: راه آهن شمال ایران به طول ۱۶۴ کیلومتر ظرف سه سال تکمیل خواهد شد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه درباره مزایای تکمیل INSTC در چارچوب افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد مشاغل جدید صحبت کرد. او همچنین گفته است: «تحویل کالا از سن پترزبورگ در روسیه به بمبئی در هند در مقایسه با حمل از طریق مسیرهای تجاری سنتی که ۳۰ تا ۴۵ روز طول می‌کشد، به ۱۰ روز کاهش می‌یابد.» ایجاد بانک VTB در تهران، اتصال سیستم بانکی ایران و روسیه به منظور دورزدن تحریم‌های غرب است و چنین راه‌حلی مطمئناً محرکی قوی برای دلارزدایی بیشتر خواهد بود.
موارد فوق نشان می‌دهد که جهان دستخوش تغییرات و تحولات متعددی است که به طور سیستماتیک موقعیت مسلط غرب را تضعیف می‌کند و مناطقی که سال‌ها توسط اقتصادهای پیشرو جهان تضعیف شده یا نادیده گرفته شده‌اند، در مسیر رشد قرار می‌گیرند. با توسعه آسیای مرکزی در کنار آسیای شرقی و جنوب شرقی، قواعد بازی در جهان به طور قابل توجهی تغییر خواهد داد و با کاهش فقر، منافع قابل توجهی را برای ساکنان این منطقه به همراه خواهد داشت.