تاریخ دریانوردی ایرانیان
دکتر بهروز امرایی - چگونه می‌توان از کارشناسان جوان امروز که مدیران فردای صنعت بسیار پیچیده حمل و نقل دریایی، بندری،کشتیرانی، کشتی‌سازی و صنایع وابسته به آن‌ها از وضعیت و چگونگی تحولات گذشته و حال بی‌اطلاع باشند و آنگاه انتظار داشته باشیم مدیرانی تحول‌گرا و آینده‌نگر بوده و قادر به طراحی و ترسیم افق‌های نزدیک و دور توسعه سازمان، ارگان، نهاد و یا شرکت‌های مورد تصدی و مدیریت خود باشند؟
هخامنشیان چگونه و به چه شیوه‌ای از دریا استفاده کردند و برای توسعه دریانوردی از فنیقی‌ها چگونه بهره بردند؟
هخامنشیان با تدبیری که به کار برده بودند در بسط قلمرو خود موفق بودند. هخامنشیان اولیه یا در نظر گرفتن امکانات و محدودیت‌ها و کمبودها و کنترل مشکلات با ملل دریانورد تحت سلطه خود مدارا کردند. گزنفون در نوشته‌های خود راجع به مدیریت ایرانیان در آن زمان اینگونه توضیح میدهد که «تدارکات و آرایش کشتی‌های فنیقی‌های تحت فرمان ایرانیان به مراتب بهتر و برتر از کشتی‌های یونانی است»؛ زیرا گزنفون خود یونانی است و این خود از این لحاظ دارای ارزش است که در یک محدودۀ کوتاه زمانی در آن دوران ایرانی‌ها چگونه بر دریا و دریانوردی و نیز بر مدیریت کشتیرانی مسلط شدند.
لطفاً درباره کانالی که به فرمان داریوش توسط ایرانیان به منظور ایجاد ارتباط بین دریای سرخ و مدیترانه حفر شد توضیح دهید؟
براساس نوشته‌های هرودت شخصی به نام نکو پسر سامی تیکوس فرمانروای مصر می‌شود و اولین اقدام او حفر ترعة مصر برای وصل کردن دریای مدیترانه به دریای سرخ بوده است، اما این کار را ناتمام رها می‌کند و بعد از آن این داریوش است که این پروژه را به اتمام می‌رساند و آن را در تاریخ به نام خود ثبت می‌کند.
کانالی که در آن زمان حفر شده بود دارای طولی به اندازه چهار روز سفر بوده است و پهنای آن هم به اندازه‌ای بود که دو کشتی می‌توانستند از کنار هم پهلوبه پهلو عبور کنند. از این مشخصات می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به سرعت کم کشتی‌ها طول کانال حداکثر چهل کیلومتر و عرض آن حداکثر سی متر بوده است، بنابراین اتمام حفر این کانال کار سنگین و بزرگی بوده است و شاید نکو فرمانروای مصر هم به دلیل سنگینی و سختی کار از این اقدام ناامید شده است و کار را ناتمام رها می‌کند.
آب این ترعه از نیل می‌آمده است و کمی بالاتر از شهر بوباستیس و بعد از آن از شهر پطموس گذشته و سرانجام به دریای سرخ می‌ریخته است. در ابتدا قسمت‌هایی از جلگه مصر را که به جانب عربستان ادامه داشته است، حفر کردند. در رأس این فلات کوهی است که به سمت ممفیس گسترده شده و معادن و کانی‌های غنی بسیاری داشته است. ترعه به لحاظ طولی از غرب به شرق از پایه این کوه عبور می‌کرده است و سپس مسیرش به یک گردنه می‌رسد و از کوه‌ها به طرف قسمت‌های داخلی به جنوب راه می‌یافته است. بنابر نوشته‌های هردوت، نکو کار حفر را به دلیل همین مسیر صعب‌العبور و سخت رها می‌کند.
از جمله شواهدی که مبنی بر حضور داریوش در آنجاست، سنگ نوشته‌های بزرگی با نام و نقش داریوش است که در نقاط مختلف ترعه دیده می‌شود؛ برای مثال در نزدیکی ترعه سوئز سنگ نوشته‌ای است که این مطلب در آن با خط میخی حک شده است (چنین گفت داریوش منم یک پارسی که به کمک پارسیان مصر را گرفتم فرمان دادم تا این ترعه را از رود نیل که در مصر روان است تا به دریایی که در پارس است برکنند ترعه حفر شد همانگونه که فرمان من بود) این سنگ نوشته در حال حاضر نیز وجود دارد.
متاسفانه در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ میلادی نویسندگان زیادی بودند که مطالب و نوشته‌های ضدونقیضی درباره دریانوردی ایرانیان در دوران باستان ارائه کرده‌اند که از جمله آن‌ها لرد کرزن وزیر خارجه انگلستان و خاورشناس بنام آن زمان است. در آن زمان نائب‌السلطنه هندوستان در کتاب خود اینگونه القا شبهه کرده بود که «ایرانیان نمی‌توانستند دریانوردی کنند و دریانوردی را بلد نیستند» و در مقابل شخصی به نام پرفسور هادی حسن دانشمند فقید هندی در کتاب خود به نام تاریخ دریانوردی ایران با شهامت و استناد، کلیه صحبت‌ها و انتقادات را درباره عدم توانمندی ایرانیان در دریانوردی را رد کرده است و به همۀ این انتقادات به طور مستند پاسخ میدهد.
وی در مقدمه کتاب خود شرح می‌دهند که «مأخذ و منابع کافی در دسترس است، ولی تعصب بی‌جا مانع از بروز حقایق شده است؛ مؤلفان بسیاری اظهار کرده‌اند که ایرانیان از دریا بیم داشته‌اند و از آن دوری می‌جسته‌اند. آنچه که سرجان ملکم به نجوا می‌گوید ویلیام وینست جار میزند و لرد کرزن از دریانوردی ایرانیان صرفاً به عنوان مزاح یاد می‌کند». وی مستندات و دلایل و شواهدی تاریخی را ارائه می‌کند که همه این نویسندگانی که ذکر شد به شیوه‌های مختلفی سعی در مخدوش کردن و سرپوش گذاشتن بر تاریخ دریانوردی ایرانیان داشته‌اند.