سیری در تحولات کشتی و کالا (بحثی در سیاستگذاری)
دکتر بهروز امرایی- باید بخاطر داشت که به دلیل عبور تقریباً کلیه تجارت و حمل و نقل بین‌المللی کالا از بنادر ایران، پیشرفت اقتصادی کشور نیز به سرعت به بنادر وابسته گردیده است. از طرفی بدون وجود یک حمل و نقل دریایی کارا و توانمند جریان حمل و نقل مواد خام، محصولات کشاورزی و محصولات تولیدی کارخانجات مختل گشته و عواقب آن بصورت ایجاد موانع و بحران در رسیدن به رشد و شکوفائی اقتصادی و سربلندی ملی ظاهر می‌گردد.
محققان و دست‌اندرکاران صنعت کشتی‌سازی به ویژه برخی از معتبرترین موسسات رده‌بندی کشتی‌ها بر این عقیده هستند که با جدی‌تر شدن اولویت در یافتن سوخت جایگزین و مناسب برای حفظ محیط زیست و همچنین کارآئی اقتصادی بهتر، معتقد شده‌اند که استفاده از گاز طبیعی مایع (LNG) به عنوان سوخت جایگزین و برتر در انواع کشتی‌ها نه تنها منطقی‌تر و عملی‌تر از سایر راه حل‌ها می‌باشد بلکه با جدیت و کوشش در شرف وقوع است. در این رابطه چندین فرضیه مطرح است. اولین فرضیه تغییر و تبدیل سیستم سوخت کلیه کشتیهای موجود در یک فرآیند چندساله می‌باشد. موتورهای بعضی از کشتی‌ها را می‌توان مجهز به وسایل و دستگاه‌های ساینده ناخالصی‌های رسوب کننده از گاز نمود. دیگر اینکه جریان مصرف سوخت این کشتی‌ها را به سوخت‌های تقطیر شده تبدیل نمود. ولی بهر حال عمده تحول در تغییر و تبدیل‌سازی سوخت مصرفی کشتی‌ها به LNG به احتمال زیاد در کشتیهای جدید ساخت خواهد بوده.
*گرایش‌های طرح‌ریزی شده در زمینه انواع کشتی
*نقش صرفه جوئی‌های مقیاس در کشتیهای بزرگتر
با پیشرفت فن‌آوری انواع و اشکال جدیدی از سیستم‌های تجاری ظهور کردند که در جای خود به کشتیهای جدید و ویژه‌ای نیز نیاز داشتند مثلاً حمل زغال موجب پیدایش کشتیهای حمل زغال سنگ و کشف نفت موجب پیدایش نفتکش‌های بزرگ شد. برای حمل بنزین (Petroleum gas) نیز کشتیهای ویژه اینکار لازم بود. کشتیهای کالای عمومی نیز خود مقدمه‌ای برای ظهور کانتینربرها (کشتیهای بار گنج‌بر) شدند. آنچه در ذیل ملاحظه میشود فهرستی از کشتیهای ویژه است تا اهمیت توسعه کشتیهای ویژه در باب انواع تجاری و بازرگانی آن روش‌تر گردد.
دوبه بر (حمل کننده‌های بارج)، کشتیهای هاورگرافت، کشتیهای روروی کانتینربر، کشتیهای یخ شکن، کشتیهای فله‌بر، کشتیهای حمل احشام، کشتیهای حمل مسافر و اتومبیل، نفتکش‌های حمل گاز مایع، کشتیهای ویژه کالاهای عمومی سنتی، کشتیهای حامل چراغ‌های دریایی، کشتیهای ماهیگیری، کشتیهای حمل سنگ معدن، قله و نفت O.B.O، کشتیهای فرآوری ماهیگیری، کشتیهای ویژه اقیانوس نگاری (تحقیقاتی)، کشتیهای مسافربری تفریحی، کشتیهای ویژه استخراج معادن اقیانوس (حفاری)، کشتیهای یخچالی، کشتیهای حمل اتومبیل، کشتیهای حمل مواد شیمیایی، کشتیهای رو – رو، کشتیهای حمل میوه، کشتیهای حمل محموله‌های سنگین، فری‌های عبور از کانال، کشتیهای hydrofoil.
عوامل مؤثر در توسعه ظرفیت کشتی‌ها
عرضه خدمات شرکت‌های کشتیرانی بستگی به ظرفیت حمل کالا دارد و این ظرفیت به چهارعامل مهم وابسته است:
تعداد کشتی‌ها: در طول یک قرن گذشته شمار کشتی‌ها افزایش یافته اما تناژ کل کشتی‌ها نیز به میزان متنابهی افزایش یافته است علت این امر نیز به مورد زیر برمی‌گردد.
اندازه کشتی‌ها: در ظرف یک قرن گذشته تاکنون اندازه کشتی‌ها تغییر شایان توجهی کرده است. این رشد از سال ۱۸۸۰ تا ۱۹۵۵ کند بوده اما از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۵ سیر صعودی قابل ملاحظه‌ای یافته است.
شاخص دیگری نیز وجود دارد که موید این رشد فزاینده است. این موضوع به تغییر عمق آبدر بندر روتردام یعنی دروازه ورودی به قاره اروپا مربوط میشود. هرچه کشتی بزرگتر واحد هزینه‌های انجام شده از قبیل هزینه‌های سوخت و پرسنل کمتر است. هزینه‌های مربوط به ساختمان نیز به نسبت اندازه افزایش نمی‌باید. بنابراین پاسخ این سؤال که آیا کشتیهای بزرگتر از نظر ظرفیت حمل کالا مناسب‌تر است پاسخ مثبت خواهد بود، اگر:
الف - بتوان آن‌ها را مملو از کالا نمود.
ب- بتوان این کشتی‌ها را به بنادر وارد و یا از آن‌ها خارج نمود.
ج در اسرع وقت آن‌ها را تخلیه و از اسکله جدا نمود.
زمان توقف کشتی‌ها: هر چه زمان توقف کشتی‌ها در بنادر کمتر باشد محموله بیشتری را می‌توانند در سال حمل نمایند. بنابراین کاهش زمان معطلی در بنادر موجب تأمین و عرضه بیشتر کشتی‌ها در بازار خواهد گردید. به همین خاطر است که یک کشتی کانتینربر را می‌توان بجای چندین کشتی سنتی حمل کالای عمومی جایگزین کرد. افزایش در اندازه نیز به سرعت انجام کار در بندر مربوط است و شاید یکی از دلایل اصلی ثابت ماندن اندازه کشتی‌ها در دهه ۱۹۶۰ همین امر باشد. در کشتیهای قدیمی سنتی یک ماه وقت لازم بود تا کار تخلیه و بارگیری خاتمه یابد و این موضوع در حدود همان مدت زمانی بود که از نظر بازرگانی قابل قبول می‌نمود و در عین حال این امر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه منجر به تراکم انبوه کشتی‌ها در بنادر می‌شد که خود متعاقباً موجب بروز بی‌نظمی‌های اقتصادی می‌گردید. از زمانیکه محموله‌ها بصورت فله و کانتینری درآمدند اندازه کشتی‌ها نیز با سرعت قابل توجهی افزایش پیدا کرد.