رقیب هندی ها پای کار توسعه بندرچابهار می آید؟ اقتصادسرآمد بررسی کرد؛
افزایش اهمیت بنادر ایران برای چینی‌ها
گروه اقتصاددریا - توحیدورستان - به باور کارشناسان، افتتاح اولین کنسولگری چین در بندرعباس ایران، سرمایه‌گذاری پکن در سواحل ایرانی دریای عمان را تقویت میکند. هدف پکن ایجاد چندین شرکت چینی در منطقه مَکُران و اتصال بنادر ایران به طرح کمربند و جاده است. بندر چابهار ایران، واقع در دریای عمان، یک پروژه سه‌جانبه بر اساس همکاری ایران، هند و افغانستان است. این زیرساخت به افغانستان اجازه می‌دهد تا برای تجارت خود به دریا دسترسی داشته باشد و آن را به کریدورهای مربوط به هند در ترانزیت از طریق اوراسیا متصل کند و در نهایت، خود را به یک کریدور ضروری در مبادلات بین‌المللی تبدیل می‌کرد.
اهمیت راهبردی چابهار
هند نیز که قرار است منابع قابل توجهی را در این زیرساخت سرمایه گذاری کند و آن را مدیریت کند، بندر چابهار را یک مسیر جایگزین پاکستان برای صادرات خود به کابل، جمهوری‌های آسیای مرکزی و بازارهای روسیه و اروپا درنظر می‌گیرد. پاکستان هنگام راه اندازی پروژه بندر چابهار، ترانزیت کالاهای هندی را از خاک خود ممنوع کرد. در مقابل، به لطف وجود چابهار، ایران اولین بندر اعماق خود را در خارج از تنگه هرمز و به دور از مشکلات امنیتی ساخته است. همچنین از طریق این زیرساخت ارزشمند، تهران خود را به عنوان یک قطب مهم برای صادرات و واردات منطقه‌ای و بین المللی تبدیل میکند. واشنگتن به دلیل حیاتی بودن این پروژه برای تجارت هند، چابهار را از تحریم‌های اعمال شده علیه ایران مستثنی کرد تا بستر ایجاد منطقه آزاد اقتصادی فراهم شود. فروپاشی دولت غنی در افغانستان با از دست دادن یکی از بازیگران اصلی این بندر، تعادل را تغییر داد. با حضور نامطمئن دولت جدید افغانستان و باوجود پیگیری برخی از پروژه‌های دولت‌های قبلی مانند تاپی، شرایط هند نیز تغییر کرده است. راهبرد دهلی نو برای توسعه بندر چابهار و همسویی استراتژیک با واشنگتن، مهار چین و نظارت بر مانورهای پکن در دریای عرب بود. اکنون فروپاشی دولت قبلی افغانستان امکان دسترسی به چین و سرمایه گذاری‌های آن را فراهم کرد، تا جایی که بحث‌ها برای اتصال بندر ایران به بندر گوادر پاکستان به رهبری چین که تا کنون رقیب مستقیم آن بود، گاها مطرح می‌شود. البته این به معنای دوری کامل هند از ایران نیست، بطوریکه اخیرا مقامات هندی بارها بر توسعه بندر چابهار و اهمیت راهبردی آن برای دهلی صحبت کرده‌اند.
پیامدهای ژئوپلیتیک همکاری ایران و چین
به باور کارشناسان، همکاری‌های چین و ایران به لطف پیمان استراتژیک ۲۵ ساله امضا شده توسط دو کشور، گسترش خواهد یافت. راه‌اندازی کنسولگری جدید چین در بندر عباس، اولین کنسولگری در ایران، سرمایه‌گذاری پکن در سواحل خلیج‌فارس ایران را افزایش داده و ورود شرکت‌های چینی به منطقه را تسهیل میکند. ایران پیشتر اعلام کرده بود که قصد توسعه سواحل مَکُران را دارد و پکن نقش اصلی را در توسعه آن می‌تواند داشته باشد زیرا چین با پاکستان یک توافقنامه ۴۰ ساله چند میلیارد دلاری برای توسعه بلوچستان پاکستان و بندر گوادر منعقد کرده است. باید توجه داشت که ایران از سال ۱۳۹۵ مناطق آزاد تجاری چابهار و بندرعباس و مراکز صنعتی جاسک و هرمزگان را ایجاد کرده است. طرح کمربند و جاده پکن رسما شامل بنادر ایران می‌شود و براساس اظهارات غیررسمی، تهران ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری برای پروژه‌های زیربنایی دریافت خواهد کرد. چین بدون تردید این فرصت را از طریق چابهار برای اتصال به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب روسیه (INSTC) در نظر گرفته است، زیرا دهلی نو در تلاش است تا چابهار بخشی از آن باشد. در همین راستا، جیشانکار، وزیر امور خارجه هند به ارمنستان که بخشی از این کریدور است، سفر کرد تا در مورد گنجاندن چابهار در سرمایه‌گذاری استراتژیک دوجانبه گفتگو کند. ایران مصمم است تا خود را به عنوان یک قطب لجستیکی و انرژی پیشرو در منطقه تبدیل کند. در همین راستا، تهران بار دیگر آمادگی خود را برای استقبال از سرمایه گذاری شرکت‌های ازبکستانی در بنادر شمالی و جنوبی کشور اعلام کرده است. البته قبلا شرکت‌های ازبکستانی پس از توافق با پاکستان، ایالات متحده و افغانستان، مسیرهای عبور از این کشورها را ترجیح دادند. امروز با توجه به تغییر وضعیت، ازبکستان پیشنهاد ایجاد مرکز لجستیکی در بندر چابهار را داده است. دومین نشست کارگروه سه‌جانبه هند، ایران و ازبکستان در مورد استفاده مشترک از بندر چابهار به صورت مجازی در تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۲۱ برگزار شد. استراتژی ایران ایجاد مسیر ترانزیتی کالا از غرب چین با استفاده از شبکه راه آهن ازبکستان و حمل و نقل دریایی از طریق دریای خزر است. علاوه بر این، تهران آماده توسعه مسیر ترانزیتی به ازبکستان از طریق کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله قطر، عمان و امارات متحده عربی است. در نهایت، هند بر علاقه سریلانکا و بنگلادش برای مشارکت در فعالیت‌های بندری تاکید کرد. طبق پیشنهاد هند، این کشورها احتمالا از بندر چابهار ایران برای پیوستن به کریدور ترانزیتی شمال - جنوب (INSTC) استفاده کنند.
ایران محور کریدورهای منطقه‌ای
مفاد برنامه ۲۵ ساله تهران و پکن تاکنون اعلام نشده بود. اقدام چین برای افتتاح اولین کنسولگری خود در ایران و اظهارات در مورد طرح سرمایه‌گذاری در منطقه مَکُران بخشی از استراتژی چین را نشان می‌دهد که هدف آن استقرار گسترده شرکت‌های چینی در این منطقه و اتصال بنادر ایران به طرح کمربند و جاده است. در این میان، بندر چابهار ایران بخشی از استراتژی هند با هدف تضعیف توسعه‌طلبی چین بوده که واشنگتن را به اعطای معافیت این منطقه از تحریم‌ها سوق داد. هرچند این بندر، بخش استراتژیک طرح کمربند و جاده است، اما در کوتاه مدت می‌تواند به بندر گوادر پاکستان تحت رهبری چین متصل شود. هند به عنوان بخشی از استراتژی‌های ضد چینی و ضد پاکستانی خود در این بندر سرمایه گذاری کرده تا از در حوزه ارتباطات و تجاری مزایای اساسی به دست آورد. در واقع دهلی نو از طریق چابهار به INSTC متصل می‌شود و می‌تواند به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و اروپا دسترسی داشته باشد. تمام این موارد نشان می‌دهد که ایران رسماً به کانون کریدورهای منطقه‌ای و قطب مهم انرژی و لجستیک تبدیل می‌شود. اکنون بیش از هر زمان دیگری، نهایی کردن یک توافق هسته‌ای جدید برای از سرگیری صادرات نفت و گاز خود، باوجود تأسیسات بندری و انبارهای ذخیره‌سازی جدید که به صورت استراتژیک در نزدیکی آنها ساخته شده‌اند، می تواند نقش ژئواکونومیکی ایران را تقویت کند.
اهمیت راهبردی چابهار
هند نیز که قرار است منابع قابل توجهی را در این زیرساخت سرمایه گذاری کند و آن را مدیریت کند، بندر چابهار را یک مسیر جایگزین پاکستان برای صادرات خود به کابل، جمهوری‌های آسیای مرکزی و بازارهای روسیه و اروپا درنظر می‌گیرد. پاکستان هنگام راه اندازی پروژه بندر چابهار، ترانزیت کالاهای هندی را از خاک خود ممنوع کرد. در مقابل، به لطف وجود چابهار، ایران اولین بندر اعماق خود را در خارج از تنگه هرمز و به دور از مشکلات امنیتی ساخته است. همچنین از طریق این زیرساخت ارزشمند، تهران خود را به عنوان یک قطب مهم برای صادرات و واردات منطقه‌ای و بین المللی تبدیل میکند. واشنگتن به دلیل حیاتی بودن این پروژه برای تجارت هند، چابهار را از تحریم‌های اعمال شده علیه ایران مستثنی کرد تا بستر ایجاد منطقه آزاد اقتصادی فراهم شود. فروپاشی دولت غنی در افغانستان با از دست دادن یکی از بازیگران اصلی این بندر، تعادل را تغییر داد. با حضور نامطمئن دولت جدید افغانستان و باوجود پیگیری برخی از پروژه‌های دولت‌های قبلی مانند تاپی، شرایط هند نیز تغییر کرده است. راهبرد دهلی نو برای توسعه بندر چابهار و همسویی استراتژیک با واشنگتن، مهار چین و نظارت بر مانورهای پکن در دریای عرب بود. اکنون فروپاشی دولت قبلی افغانستان امکان دسترسی به چین و سرمایه گذاری‌های آن را فراهم کرد، تا جایی که بحث‌ها برای اتصال بندر ایران به بندر گوادر پاکستان به رهبری چین که تا کنون رقیب مستقیم آن بود، گاها مطرح می‌شود. البته این به معنای دوری کامل هند از ایران نیست، بطوریکه اخیرا مقامات هندی بارها بر توسعه بندر چابهار و اهمیت راهبردی آن برای دهلی صحبت کرده‌اند.
پیامدهای ژئوپلیتیک همکاری ایران و چین
به باور کارشناسان، همکاری‌های چین و ایران به لطف پیمان استراتژیک ۲۵ ساله امضا شده توسط دو کشور، گسترش خواهد یافت. راه‌اندازی کنسولگری جدید چین در بندر عباس، اولین کنسولگری در ایران، سرمایه‌گذاری پکن در سواحل خلیج‌فارس ایران را افزایش داده و ورود شرکت‌های چینی به منطقه را تسهیل میکند. ایران پیشتر اعلام کرده بود که قصد توسعه سواحل مَکُران را دارد و پکن نقش اصلی را در توسعه آن می‌تواند داشته باشد زیرا چین با پاکستان یک توافقنامه ۴۰ ساله چند میلیارد دلاری برای توسعه بلوچستان پاکستان و بندر گوادر منعقد کرده است. باید توجه داشت که ایران از سال ۱۳۹۵ مناطق آزاد تجاری چابهار و بندرعباس و مراکز صنعتی جاسک و هرمزگان را ایجاد کرده است. طرح کمربند و جاده پکن رسما شامل بنادر ایران می‌شود و براساس اظهارات غیررسمی، تهران ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری برای پروژه‌های زیربنایی دریافت خواهد کرد. چین بدون تردید این فرصت را از طریق چابهار برای اتصال به کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب روسیه (INSTC) در نظر گرفته است، زیرا دهلی نو در تلاش است تا چابهار بخشی از آن باشد. در همین راستا، جیشانکار، وزیر امور خارجه هند به ارمنستان که بخشی از این کریدور است، سفر کرد تا در مورد گنجاندن چابهار در سرمایه‌گذاری استراتژیک دوجانبه گفتگو کند. ایران مصمم است تا خود را به عنوان یک قطب لجستیکی و انرژی پیشرو در منطقه تبدیل کند. در همین راستا، تهران بار دیگر آمادگی خود را برای استقبال از سرمایه گذاری شرکت‌های ازبکستانی در بنادر شمالی و جنوبی کشور اعلام کرده است. البته قبلا شرکت‌های ازبکستانی پس از توافق با پاکستان، ایالات متحده و افغانستان، مسیرهای عبور از این کشورها را ترجیح دادند. امروز با توجه به تغییر وضعیت، ازبکستان پیشنهاد ایجاد مرکز لجستیکی در بندر چابهار را داده است. دومین نشست کارگروه سه‌جانبه هند، ایران و ازبکستان در مورد استفاده مشترک از بندر چابهار به صورت مجازی در تاریخ ۱۴ دسامبر ۲۰۲۱ برگزار شد. استراتژی ایران ایجاد مسیر ترانزیتی کالا از غرب چین با استفاده از شبکه راه آهن ازبکستان و حمل و نقل دریایی از طریق دریای خزر است. علاوه بر این، تهران آماده توسعه مسیر ترانزیتی به ازبکستان از طریق کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله قطر، عمان و امارات متحده عربی است. در نهایت، هند بر علاقه سریلانکا و بنگلادش برای مشارکت در فعالیت‌های بندری تاکید کرد. طبق پیشنهاد هند، این کشورها احتمالا از بندر چابهار ایران برای پیوستن به کریدور ترانزیتی شمال - جنوب (INSTC) استفاده کنند.
ایران محور کریدورهای منطقه‌ای
مفاد برنامه ۲۵ ساله تهران و پکن تاکنون اعلام نشده بود. اقدام چین برای افتتاح اولین کنسولگری خود در ایران و اظهارات در مورد طرح سرمایه‌گذاری در منطقه مَکُران بخشی از استراتژی چین را نشان می‌دهد که هدف آن استقرار گسترده شرکت‌های چینی در این منطقه و اتصال بنادر ایران به طرح کمربند و جاده است. در این میان، بندر چابهار ایران بخشی از استراتژی هند با هدف تضعیف توسعه‌طلبی چین بوده که واشنگتن را به اعطای معافیت این منطقه از تحریم‌ها سوق داد. هرچند این بندر، بخش استراتژیک طرح کمربند و جاده است، اما در کوتاه مدت می‌تواند به بندر گوادر پاکستان تحت رهبری چین متصل شود. هند به عنوان بخشی از استراتژی‌های ضد چینی و ضد پاکستانی خود در این بندر سرمایه گذاری کرده تا از در حوزه ارتباطات و تجاری مزایای اساسی به دست آورد. در واقع دهلی نو از طریق چابهار به INSTC متصل می‌شود و می‌تواند به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و اروپا دسترسی داشته باشد. تمام این موارد نشان می‌دهد که ایران رسماً به کانون کریدورهای منطقه‌ای و قطب مهم انرژی و لجستیک تبدیل می‌شود. اکنون بیش از هر زمان دیگری، نهایی کردن یک توافق هسته‌ای جدید برای از سرگیری صادرات نفت و گاز خود، باوجود تأسیسات بندری و انبارهای ذخیره‌سازی جدید که به صورت استراتژیک در نزدیکی آنها ساخته شده‌اند، می تواند نقش ژئواکونومیکی ایران را تقویت کند.