جایگاه ژئومورفولوژی در مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی
ژئومورفولوژی مناطق ساحلی، به عنوان یکی از اطلاعات پایه، اساس برخی از برنامه‌ریزی‌ها و اعمال سیاست‌های مدیریت مناطق ساحلی محسوب می‌شود. برنامه‌ریزی اساساً به توسعه فیزیکی و استفاده از زمین مربوط می‌شود.
بنابراین بدیهی است که اطلاعات مربوط به ژئومورفولوژی و سایر علوم زمین می‌تواند عنصر مهمی هم در تنظیم طرح‌ها و سیاست‌های برنامه‌ریزی و هم در ارزیابی تقاضاهای خصوصی باشد. اصولاً نقشی که ژئومورفولوژی می‌تواند در انجام طرح‌های مدیریت خط ساحل ایفا کند، باید مشخص و آشکار باشد. ویژگی‌های فیزیکی یا به تعبیری اشکال ژئومورفولوژیکی یک ناحیه تا حد زیادی به ترکیب مواد آن و فرایندهایی بستگی دارد که آن مواد را در عصر حاضر و در دوره تکامل آن‌ها شکل داده‌اند با وجود این استفاده از اطلاعات ژئومورفولوژی در بررسی موضوعات مفروض و معلومی، مانند حفاظت از چشم اندازهای طبیعی و توپوگرافیکی، بیش از آنکه صریح و روشن باشد، تلویحی و ضمنی مدنظر بوده است. لذا فرآیندهای مؤثر در شکل‌گیری لندفرم‌های ساحلی و تأثیر متقابل آن‌ها در توسعه مناطق ساحلی به درستی بررسی نشده است. بنابراین، شناسانی، مطالعه و پهنه‌بندی لندفرم‌های ساحلی کشور، بررسی فرآیندهای مؤثر در شکل‌گیری آن‌ها و نقش این لندفرم‌ها و توجه به پراکنش و درصد گسترش آن‌ها در منطقه ساحلی، به عنوان هدف مطالعات مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی (ICZM) و ژئومورفولوژی پروژه مدیریت خط ساحل (SMP) تعریف شده است.
ژئومورفولوژی در پروژه SMP، شامل تجزیه و تحلیل وضع موجود مناطق ساحلی از دیدگاه شکل شناسی و عوامل موثر می‌باشد. اشکال ژئومورفولوژیکی ساحلی به دو دسته اشکال حاصل از رسوبگذاری (دلتاها ،خورها، تومبولو، تپه‌های ماسه‌ای ساحلی و...) و اشکال ناشی از فرسایش (غارهای دریایی، دودکش دریایی، پهنه‌های بریده شده توسط امواج و....) قابل تقسیم‌بندی هستند. فرآیندهای موثر در پیدایش این اشکال، شامل عوامل زمین شناسی، هیدرودینامیکی و اقلیمی و بالاخره عوامل انسان زاد، بررسی شده و نقش و میزان اثر و تعامل آن‌ها به دست خواهد آمد. غالب اشکال ژئومورفولوژیکی حاصل تعامل چند عامل، نظیر عوامل بنیادین زمین شناسی، امواج و جریان‌های دریایی و وقوع برخی شرایط اقلیمی، نظیر پدیده مونسون در سواحل شرق کشور و دخالت انسان‌ها در تغییر رژیم عوامل طبیعی است.
کتاب حاضر، حاصل تحلیل وضعیت لندفرم‌های منطقه ساحلی کشور، به تفکیک استان‌های ساحلی دریای خزر، تهیه نقشه‌های لندفرم استان‌های ساحلی و بررسی و ارائه فرایندهای مؤثر در شکل‌گیری لندفرم‌های واحدهای کوهستان، تپه ماهور و دشت و زیر واحد کم عمق دریایی است.
معرفی بخش‌های مختلف کتاب
ژئومورفولوژی ساحلی، از جمله مباحثی است که تنوع بسیار چشمگیری نسبت به شرایط مشابه درون خشکی‌ها دارد. تعامل فرآیندهای مختلف زمین شناختی، هیدرولوژیکی، هیدرودینامیکی و اقلیمی در محل تلاقی دریا و خشکی از یک سو و تمرکز جمعیت در مناطق ساحلی و کاربری‌های مختلف در قرن اخیر، شرایطی را پدید آورده است که لندفرم‌های ساحلی پویایی و دگر شکلی پیوسته‌ای داشته باشند. از این رو، تنوع لندفرم‌های معرفی شده در این کتاب نیز قابل توجه است. لندفرم‌های ساحلی کران‌های جنوبی دریای خزر، به دلیل عدم وجود بیرون زدگی‌های سنگی در نوار ساحلی و تأثیر کم پدیده‌های زمین شناختی دارای شرایط ویژه‌ای هستند. این کتاب، به وضوح لندفرم‌های مشاهده شده در منطقه ساحلی دریای خزر را در سه گروه مشخص معرفی می‌کند. گروه نخست لندفرم‌های ناشی از فرآیند فرسایش، گروه دوم لندفرم‌های ناشی از فرآیند رسوبگذاری و گروه سوم لندفرم‌های ناشی از وقوع نوسانات تراز دریا هستند که ماندآب‌ها را شکل داده‌اند. مجموعه این لندفرم‌ها نیز، از نظر جایگاه توپوگرافیکی در عرصه‌های کوهستانی، تپه ماهوری و دشت‌ها گسترش دارند.
در این کتاب، علاوه بر کلیات متناظر بر جایگاه مباحث ژئومورفولوژی در مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، ژئومورفولوژی منطقه ساحلی دریای خزر در بازه ۲۰ کیلومتری از خط ساحل به تفصیل ارائه شده است؛ همچنین پراکنش سطحی لندفرم‌های ساحلی، تعامل آنان با یکدیگر و عوامل موثر در پیدایش و تغییر شکل آن‌ها و در نهایت، رده‌بندی کلی آن‌ها تشریح شده است.
شیب عمومی در منطقه ساحلی، از دیگر عوامل مهمی است که در طول کرانه‌های جنوبی دریای خزر بررسی و جزئیات آن تشریح شده است. ده‌ها نیمرخ ساحلی (تا عمق ۲۰ متر از سطح دریا به فواصل نسبی ۳ تا ۵ کیلومتر)، وضعیت ریخت‌شناسی بستر در منطقه ساحلی مورد مطالعه را تشریح کرده‌اند. هیدرودینامیک سواحل و ژئوتکنیک و مهندسی سواحل، قرار بگیرد. اطلاعات ارزشمند ارائه شده در این کتاب، مورد توجه محققین علوم دریایی و بخصوص در مطالعات هیدرودینامیک سواحل و ژئوتکنیک و مهندسی سواحل،
قرار بگیرد.