ژئومورفولوژی مناطق ساحلی
ژئومورفولوژی مناطق ساحلی، از دیرباز مورد توجه محققین و پژوهشگران مناطق ساحلی بوده است و برخی از کارفرمایان و مدیران متولی مطالعات پروژههای عمرانی، کمتر به این مهم توجه داشتهاند.
مطالعات پایه پروژههای عمرانی عمدتاً با اهداف خاص بوده و بررسیهای ژئومورفولوژی در حاشیه آنها صورت پذیرفته است. سابقه مطالعات ژئومورفولوژی متناظر با کلیات و شرایط شکلگیری مناطق ساحلی بوده که از آن جمله میتوان به کتابهای شالوده آمایش سرزمین، مبانی ژئومرفولوژی، کاربرد ژئومرفولوژی در آمایش سرزمین و محیطزیست، کاربرد ژئومرفولوژی در برنامهریزی ملی منطقهای و اقتصادی، ژئومرفولوژی ایران، زمین ریخت شناسی ایران، سواحل ایران، کاربرد ژئو مرفولوژی در برنامهریزی، ژئومرفولوژی ساحلی، موسوی حرمی، لئوپولد و ریدینگ اشاره کرد. گزارشهای متعددی نیز برای بررسی لندفرمها و ویژگیهای مناطق ساحلی کشور انجام شده است که یا در آنها به وضعیت مناطق ساحلی از دیدگاه ژئومورفولوژیکی پرداخته شده و یا در کنار موضوعات اصلی، به شرایط ژئومورفولوژیک نیز اشاره شده است. از جمله این گزارشها میتوان به غریب رضا و همکاران، سوزنگر و کرمی، سوزنگر و غریبرضا، غریبرضا و همکاران و نقشههای لندفرم ساحلی سازمان بنادر و کشتیرانی، قدرتی و غریبرضا، چوپانی و همکاران، مفیدی و همکاران اشاره کرد. در این کتاب سعی شده اطلاعات، مستندات تصویری و نقشههای لندفرمهای ساحلی از منابع موجود و در دسترس گردآوری شود؛ همچنین نقشههای پایه و اولیه به تفکیک ۳ استان ساحلی دریای خزر آماده سازی و مساحت و درصد گسترش لندفرمهای ساحلی آنها ارائه شده است؛ به همین منظور، در گام نخست دستهبندی وضعیت موجود لندفرمهای ساحلی دریای خزر بر اساس سه واحد کوهستان، تپه ماهور و دشت صورت گرفته است؛ ضمن اینکه تحلیل و تفسیر پراکنش لندفرمها براساس موقعیت جغرافیایی نوع محیط رسوبی قرار گفته در آن و فرآیندهای سازنده یا مخرب تشریح شده است.در این قسمت، تعاریف و مبانی تفکیک لندفرمهای ساحلی که در نقشه پایه لندفرم ساحلی کشور سازمان بنادر و کشتیرانی ترسیم گشته، فهرست شده است. مبنای تهیه نقشههای ژئومورفولوژی ساحلی، ۳۰ لندفرم ساحلی بوده است.
لندفرم ارتفاعات (کوهستان)
لندفرم کوهستان در نقشههای لندفرم ساحلی، متشکل از رخنمونهای سنگی اعم از متراکم تا پراکنده با حداقل پوشش خاک است که در طبقات شیب بیش از ۲۰ درصد به بالا قرار گرفتهاند. این لندفرم منطبق بر سازندهای سخت زمینشناسی منطقه ساحلی کشور بوده که به صورت ارتفاعات کوهستانی در تاقدیس ها و قلل رخنمون یافتهاند. شبکه آبراههها در این لندفرم ها بیشتر به شکل
شاخه درختی هستند.
گنبد نمکی
یکی دیگر از لندفرمهای واحد کوهستان لندفرم گنبد نمکی است. این لندفرم از پدیدههای زمین شناسی خاص به شمار میرود که بر اثر بالا آمدگی تودههای نمک به علت اختلاف چگالی آن با طبقات سنگ پوشش و یا فعالیتهای تکتونیکی در لایههای نمکی بوجود میآیند. حاصل صعود تودههای نمک و گچ لندفرم گنبدی شکل است. برخی گنبدها بر اثر اختلاف توان کشسانی سنگهای پوششی و سنگ شناسی، دچار فرسایش شده و شکل گنبدی خود را از دست میدهند. شبکه آبراههها در این لندفرم عمدتاً به صورت شعاعی و تا اندازهای شاخه درختی است.
دماغهها
دماغهها بخشی از لندفرمهای کوهستانی مناطق ساحلی کشور محسوب میشوند که عمدتاً در بین آنها خلیجها و خورها تشکیل شدهاند. دماغه در مناطق ساحلی دریای خزر رخنمون خاصی نداشته و بیشترین رخنمون آنها در استانهای هرمزگان و سیستان و بلوچستان است. بیشتر این لندفرمها دارای دامنهای پر شیب تا عمودی هستند.
سواحل بالا آمده
سواحل بالا آمده بیشتر واحدهای چینه شناسی کواترنری بوده که تا اندازهای سخت شدهاند. این لندفرمها بر اثر بالا آمدگی تکتونیکی یا افتادگی و فرونشینی حوزه رسوبی تشکیل شدهاند. رختمون سواحل بالا آمده نیز، عمدتاً دارای دامنهای پرشیب تا عمودی هستند و در طبقات شیب بالاتر از ۲۰ درصد واقع شدهاند. هر چند این لندفرمها دامنهای پرشیب دارند، اما سطح رخنمون آنها کم شیب تا افقی است. سواحل بالا آمده بطور جزیی در شرق دریای خزر هم اکنون در سواحل دیرینه به شکل پادگانه و در منطقه ساحلی استان سیستان و بلوچستان در تماس بلافصل با دریا و برخی جزایر مثل قشم رخنمون دارد.
صخرهها و پرتگاههای ساحلی
صخرهها و پرتگاههای ساحلی، از لندفرمهایی هستند که عموماً در واحد کوهستان رخنمون دارند و دامنههای پرشیب دیگر لندفرمها را شامل میشوند. دامنه سواحل بالا آمده، ارتفاعات و برونزدهای سنگی تاقدیسهای مجاور دریا دارای این لندفرم هستند. آبراههها در این لندفرم تشکیل آبشار میدهند. در فصول پر باران، آبشارهای موقتی که بیشتر منطبق بر دیواره گسلها هستند، تشکیل میشوند.