ژئومورفولوژی ساحلی استان مازندران و گلستان
ژئومورفولوژی مناطق ساحلی، از دیرباز مورد توجه محققین و پژوهشگران مناطق ساحلی بوده است و برخی از کارفرمایان و مدیران متولی مطالعات پروژههای عمرانی، کمتر به این مهم توجه داشتهاند.
نقشه لندفرمهای ساحلی استان مازندران نشان میدهد که واحد دشت، 47/48 درصد، واحد تپه ماهور 73/5 درصد و واحد کوهستان 21/39درصد و زیرواحد کمعمق ساحلی 58/6درصد ژئومورفولوژی منطقه ساحلی را شکل دادهاند. بدین ترتیب، حدود ۴۰ درصد منطقه ساحلی استان مازندران، از واحد ژئومورفولوژیکی کوهستان تشکیل شده است. ارتفاعات استان مازندران، با حداکثر ارتفاع ۲۹۴۶ متر در کوه زینه، از واحدهای سنگی متنوعی ترکیب یافته است؛ به طوری که در غرب از واحدهای سنگی آذرین، آذرآواری کرتاسه و در منطقه ساری از سنگهای آهکی و دلومیتی سازند لار و دلیچای کربونیفر-دونین تشکیل شدهاند؛ فعالیتهای آتشفشانی و چینخوردگی البرز غربی، مهمترین عوامل ایجاد این لندفرم بودهاند.
دشت ساحلی استان مازندران در بخشهای غربی آن، کم عرض و کشیده بوده و از سواحل غربی تا حوالی ساری ادامه دارد. از ساری تا مرز شرقی استان، لندفرمهای محیط رودخانهای و جلگه ساحلی وسیعی را شکل دادهاند. رسوبات دریایی به ویژه در سواحل شرقی، شبه جزیره میانکاله و خلیج گرگان، لندفرمهای متنوع محیط کم عمق ساحلی را شکل دادهاند. در ادامه لندفرمهای ژئومورفولوژی ساحلی استان مازندران از دیدگاه فرایندهای مؤثر تشریح شدهاند.
ماندابها
پهنهبندی لندفرمهای ساحلی استان مازندران نشان میدهد که حدود 34/4321 کیلومتر مربع از اراضی ساحلی، اراضی ماندایی هستند، از آن جمله میتوان به کانال رودخانه، دشت سیلابی، جلگه ساحلی، جلگه دلتایی، پهنه گلی، خورها و تالابها، دریاکنار، بنداب و تا اندازه بپیچانرودهای رها شده اشاره کرد. نوسانات دورهای و فصلی تراز دریای خزر، سیلابهای فصلی و قطع زهکش مسیلها با جادههای اصلی و فرعی زمینهای پهناوری را ماندایی کرده است. اگرچه این اراضی دستخوش تغییر کاربری پیوستهای هستند، اما همواره گسترش زیادی در منطقه ساحلی مورد نظر داشته و از جمله محدودیتهای پیش رو برای مدیریت یکپارچه اراضی ساحلی محسوب میشوند.
درلندفرمهای حاصل از رسوبگذاری
منطقه ساحلی استان مازندران، لندفرم مخروطافکنه به مساحت 453کیلومتر مربع در نتیجه فرآیند رسوب گذاری بوجود آمده است. دشت ساحلی، جلگه ساحل و دشت سیلابی نیز از جمله لندفرمهای ناشی از نهشته شدن رسوبات دریایی و بویژه رودخانهای است که در منطقه ساحلی استان مازندران، تحت تأثیر آورد رسوب رودخانههای بابلرود، تالار فریدونکنار، نکاء، چالوس، سرداب رود، پلنگرود، تیلهرود و فرح آباد و دهها آبراهه فرعی توسعه یافته است. به طور نسبی، میتوان گفت که 47/445 کیلومتر مربع از لندفرمهای ساحلی استان مازندران به وسیله فرایندهای ثقلی و آبی، 5/20کیلومتر مربع توسط فرایندهای بادی، ۳۵۵۵ کیلومتر مربع توسط فرایندهای رودخانهای و 33/141کیلومتر مربع از لندفرمهای ساحلی، با فرایندهای دریایی توزیع و نهشته شدهاند.
لندفرمهای حاصل از فرسایش
فرایند فرسایش، از جمله فرایندهای طبیعی به شمار میرود که دامنه اثر آن در جای جای منطقه ساحلی استان مازندران مشاهده میشود. در نوار ساحلی کاهش ذخیره رسوبی در مقابل انرژی محیط دریایی و تداوم عملکرد عوامل امواج و جریانهای ساحلی، در حمل و نقل رسوبات و نوسانات تراز دریا در میزان و عمق اثر فرایند فرسایش مؤثر است. برخی از لندفرمها مانند حرکات تودهای، کانال رودخانه، پیچانرود رهاشده، خلیجها و تا اندازهای مرداب لندفرمهایی هستند که در شکلگیری آنها، فرآیند فرسایش نقش داشته است. ناپایداری دامنهها و وقوع لغزش زمین، فرسایش خندقی تا آبراههای و حفر کانال در واحد دشت در شکلگیری لندفرم حرکات تودهای و کانال رودخانه و پیجانرود رها شده و فرسایش نوار ساحلی و پیشروی دریا در خشکی، در شکلگیری خلیجها و تالابهای استان نقش داشتهاند. لذا به طور نسبی میتوان گفت 87/244 کیلومتر مربع از منطقه ساحلی استان مازندران، با فرایندهای آبی و رودخانهای محیط خشکی و حدود 67/379 کیلومتر مربع از لندفرمهای ساحلی به واسطه عملکرد مخرب امواج شکل گرفتهاند.
ژئومورفولوژی ساحلی استان گلستان
تنوع ژئومورفولوژیکی کرانههای جنوبی دریای خزر به سمت استان گلستان به تدریج کاسته شده تعداد ۱۵ لندفرم شناسائی و تفکیک شده است. وضعیت ژئومورفولوژی منطقه ساحلی استان گلستان، همچون دیگر استانهای یاد شده به ترتیب لندفرمهای کوهستانی تپهماهور، دشت و کم عمق ساحلی ارائه شده است. تشریح اینگونه لندفرمها، اطلاعات کاربردی و راهبردی را برای برنامهریزی و مدیریت یکپارچه کرانههای جنوبی دریای خزر فراهم میآورد.
لندفرم کوهستان
لندفرم کوهستان در جنوب منطقه ساحلی استان گلستان دیده شده که نشاندهنده طبقات شیب بیش از ۲۰ درصد در منطقه هستند. ارتفاعات البرز شرقی، در محدوده استان گلستان حداکثر با ارتفاع ۱۲۰۰ متر در کوه پشت ناز، از واحدهای سنگی کرتاسه کمپلکس گرگان تشکیل شدهاند. سنگهای رسوبی و متامورفیک، اجزای تشکیل دهنده ارتفاعات و کمپلکس گرگان به شمار میروند. مشخصه ارتفاعات استان گلستان پوشش جنگلی آنها بوده و دارای حداقل برونزد سنگی هستند. از طرفی، شبکه آبراههها به دلیل بارش بسیار زیاد در طول سال، بر روی این لندفرم نسبتاً متراکم و از نوع شاخه درختی هستند. لندفرم کوهستان، به طور محدود و به مساحت ۸ کیلومتر مربع در نقشه لند فرمهای ساحلی استان گلستان رخنمون دارد.