کمبود آب همه کشورها را درگیر می کند
خشکسالی جهان گیر می شود!
گروه آب و انرژی - تیم اسمدلی - هر سال تابستان در شهر آکسفوردشر، محل زندگی‌ام، به پلاژ حدوداً 50 متری می‌روم و شنا می‌کنم. گاهی اوقات حتی زیر باران که افراد کمتری دل و جرأتش را دارند تنهایی شنا می‌کنم. معمولاً بعد از شنا دوش می‌گیرم، حتی اگر آن روز صبح دوش گرفته باشم. زندگی من با رطوبت و خیس‌شدن و خنک‌شدن عجین است. اما آن‌طور که متوجه شده‌ام این وضعیت دوام نخواهد داشت.
آب این منطقه را از طبیعت می‌دزدند. آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها را اینجا خالی می‌کنند و آلوده‌اش را به طبیعت بازمی‌گردانند. این فرایند است که به من اجازه می‌دهد این‌گونه زندگی کنم. اما این روند باید متوقف شود ــ نه به دلیل تمایلات نوع‌دوستانه به انجام کار درست، بلکه چون حتی در انگلستان هم طولی نمی‌کشد که دیگر این مقدار آب در دسترس نخواهد بود. مانند بسیاری از نقاط جهان، ما در حال حاضر بیش از آنچه قادر به تأمین پایدار آب باشیم مصرف می‌کنیم. سال به سال سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی کاهش می‌یابد و بحرانی در انتظار ما است. حساب دو دو تا چهار تا است. تقاضا از عرضه بیشتر شده است.
میانگین بارندگی سالانه بریتانیا حدود 1100 میلی‌متر است، مقایسه کنید با میانگین کمتر از 300 میلی‌متر در پاکستان یا میانگین بارندگی دو رقمی در مصر. با این حال، علی‌رغم طوفان‌های زمستانی، بخش‌های قابل توجهی از بریتانیا به بحران آب برخورده‌اند. بخش عمده این میانگین چهار رقمی بارندگی از صدقه سری ارتفاعات بارانی اسکاتلند و ولز و شمال انگلستان است. در جنوب شرقی انگلستان، که من زندگی می‌کنم، میانگین بارندگی سالانه حدود 600 میلی‌متر است ــ مقایسه کنید با میانگین بارندگی در لبنان یا کنیا. بگذریم که جنوب شرقی انگلستان پرجمعیت‌ترین منطقه بریتانیا است، با حدود 18 میلیون نفر در 19 هزار کیلومتر مربع، که لندنِ 1500 کیلومتر مربعی را هم شامل می‌شود. و این منطقه به سرعت دارد خشک می‌شود. آمار و ارقام دولتی نشان می‌دهد که در انگلستان 28 درصد از سفره‌های آب زیرزمینی و لایه‌های ماسه متخلخل و سنگی که آب را در زیر زمین نگه می‌دارند، و تا 18 درصد از رودخانه‌ها و دریاچه‌های پشت سدها، بیش از آنکه آب به دست بیاورند آب از دست می‌دهند. این روند نمی‌تواند ادامه داشته باشد.
هیچ کدام از رودخانه‌های انگلستان در سلامت زیست محیطی به سر نمی‌رند. با این‌حال، اکثر مردم از معضلی که همه ما، لااقل تا حدی، در ایجاد آن مسئولیم، غافل هستند. بیش از نیمی از آب شیرین استخراج‌شده در بریتانیا صرف مصارف خانگی می‌شود. ساکنان بریتانیا به طور متوسط با خیال راحت روزانه 153 لیتر آب از طریق دوش و توالت و ماشین ظرفشویی و ماشین لباسشویی و شیلنگ باغ مصرف می‌کنند. با وجود این، پیش‌بینی‌های تغییرات اقلیم نشان می‌دهند که تابستان‌های خشک در انگلستان تا 50 درصد افزایش و میزان آب موجود حداقل 10 تا 15 درصد کاهش خواهد یافت.
کمبود آب شیرین که زمانی معضلی محلی و منطقه‌ای بود، اکنون بیش از پیش به خطری جهانی بدل شده است. «مجمع جهانی اقتصاد» در تمامی گزارش‌های سالانه‌ای که از سال 2012 منتشر کرده است بحران آب را یکی از پنج خطر بزرگ پیش روی اقتصاد جهان عنوان کرده است. مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) یکی از سازمان‌های بزرگ اقتصادی سوئیس است. این سازمان سالانه بیش از ۸۰ میلیون دلار درآمد دارد. بیش از هزار شرکت نام‌آور جهان با پرداخت حق عضویت هزینه‌های این مجمع را تأمین می‌کنند. حضور رؤسای شرکت‌ها در نشست داووس 18 هزار فرانک هزینه ورودی دارد. 250 تا 500 هزار فرانک هم هزینه شراکت در برنامه‌ها و طرح‌های کنفرانس است. نیمی از جمعیت جهان ــ تقریباً 4 میلیارد نفر ــ حداقل یک ماه از سال در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود شدید آب مواجه هستند، در حالی که نیم میلیارد نفر نیز در تمام طول سال با کمبود شدید آب دست و پنجه نرم می‌کنند.
اکثر رودخانه‌ها، از رودخانه زرد در چین گرفته تا رودخانه کلرادو در ایالات متحده، دیگر به دریا نمی‌رسند. اغلب به طور مصنوعی مسیرشان مسدود می‌شود، و از آب این رودخانه‌ها در تأمین آب مزارع و صنایع و خانوارها استفاده می‌شود. دریاچه‌های بزرگ، از دریای آرال در آسیای مرکزی گرفته تا دریاچه ارومیه در ایران تقریباً ناپدید شده‌اند. سفره‌های آب زیرزمینی، از اوگالالا و دره مرکزی در ایالات متحده گرفته تا گنگ هند و سند پاکستان، سریع‌تر از آنچه دوباره ممکن است پر شوند، تخلیه می‌شوند. آب شیرین باقی‌مانده نیز بیش از پیش با فاضلاب و کود آلوده می‌شود که منجر به شکوفایی جلبکی می‌شود و زیست‌بوم‌ها را خفه می‌کند. شکوفایی جلبکی عبارت است از رشد آنی یا انباشت در تعداد جلبک‌ها در یک سیستم زیست‌آبی. شکوفایی جلبکی منحصر به محیط‌های دریایی نیست و ممکن است در آب‌های شیرین هم رخ دهد. معمولاً فقط یک یا تعداد اندکی از گونه‌های فیتوپلانکتون درگیر فرایند شکوفایی جلبکی هستند. بعضی از شکوفایی‌ها ممکن است از روی تغییر رنگ آب تشخیص داده شوند که حاصل انبوهی سلول‌های رنگیزه‌دار است.
به گفته تورگنی هولمگرن، مدیر اجرایی مؤسسه بین‌المللی آب در استکهلم، «اگر این روند ادامه یابد، در سال 2050 در مقایسه با 20 سال پیش، 50 درصد آب بیشتر نیاز خواهیم داشت. و خب، تأمین این مقدار آب غیر ممکن است، چرا که آب یک منبع محدود است... این مسئله بر زندگی همه ما تأثیر خواهد گذاشت.»
کووید مسائل مربوط به آب را بیش از پیش در مرکز توجه قرار داد. گری وایت، مدیر عامل «Water.org» می‌گوید: «این‌طور نیست که کووید باعث شد ما به اهمیت آب در بهداشت و نظافت پی ببریم؛ قبلاً هم می‌دانستیم. اما مسلماً تا پیش از کووید کمبود دسترسی به آب و فاضلاب را یک بحران جهانی نمی‌دانستیم. وقتی ناتوانی افراد در شستن دست‌هاشان در یک کشور نقشی مهم در شیوع بیماری دارد، ناگهان آب و بهداشت به خطری جهانی تبدیل می‌شود». در ژوئن 2021، مامی میزوتوری، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در زمینه کاهش خطر بلایا گفت: «خشکسالی دارد به بیماری همه‌گیر بعدی بدل می‌شود و هیچ واکسنی هم برای درمان آن وجود ندارد.»
خبر خوب و بد این است که بحران آب معمولاً ناشی از سوءمدیریت انسان است نه اقلیم و آب‌وهوا. اما، از آنجا که بحران اقلیم آسیب می‌زند، الگوهای بارش تغییر می‌کند و پناهچویان اقلیمی مجبور به جابجایی می‌شوند، فرصت ما برای برنامه‌ریزی و جبران از دست می‌رود. پناهجویان اقلیمی (Climate Refugees) به گروهی از مردم می‌گویند که به علت آثار سوء تغییرات زیست محیطی ناگهانی یا تدریجی بر شرایط زندگی‌شان موقتاً یا دائمی مجبور به مهاجرت در داخل کشور یا به خارج از کشور می‌شوند. در حال حاضر از منابع آبی استفاده می‌کنیم که موجودیت ما متکی به این منابع است. ما می‌توانیم تا آخرین قطره این منابع را مصرف کنیم. یا می‌توانیم تصمیم بگیریم قبل از آنکه خیلی دیر شود، رهیافتمان را تغییر دهیم.
بر خلاف بارندگی بالنسبه زیاد در ولز و اسکاتلند و ایرلند شمالی، وضعیت آب انگلستان با کمال تعجب خطرناک است. لندن در هر حال فقط 90 روز ذخیره آب دارد. اندرو تاکر، مدیر بهره‌برداری آب در شرکت آبرسانی تیمز واتر، صراحتاً می‌گوید که در لندن و جنوب شرقی انگلستان، «ما برای آینده اساساً آب کافی نداریم. درنهایت، ما باید منبع آب جدیدی به سیستم اضافه کنیم... همه شرکت‌های آبرسانی در بریتانیا برای شارژ مجدد این سیستم‌ها به بارندگی زمستانی متکی هستند... اگر آن شارژ زمستانی را دریافت نکنیم، منبع آب کاهش می‌یابد و کاهش می‌یابد، چرا که مخازن ذخیره آب تصفیه‌نشده ما بسیار کوچک است.»
تاکر می‌گوید کمبود نسبی مخازن ذخیره آب در انگلستان دلایل متعددی دارد. اولاً، «از هر اینچ مربع زمین در هزار سال گذشته به شدت استفاده شده است و فضای زیادی برای فعالیت وجود ندارد». در ثانی، جنوب شرقی انگلستان بالنسبه هموار است و هیچ دره‌ای نیست که در آن سد بزنند. ثالثاً، ما جمعیتی داریم که در زمینه نیاز به صرفه‌جویی در مصرف آب یا زندگی با خشکسالی اطلاعات و آگاهی چندانی ندارند. و آب بسیار ارزان است ــ یا حداقل ارزشی ندارد. هزینه آب و فاضلاب ترکیبی شرکت تیمز واتر حدود 2.20 پوند به ازای هر هزار لیتر است.
آب این منطقه را از طبیعت می‌دزدند. آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها را اینجا خالی می‌کنند و آلوده‌اش را به طبیعت بازمی‌گردانند. این فرایند است که به من اجازه می‌دهد این‌گونه زندگی کنم. اما این روند باید متوقف شود ــ نه به دلیل تمایلات نوع‌دوستانه به انجام کار درست، بلکه چون حتی در انگلستان هم طولی نمی‌کشد که دیگر این مقدار آب در دسترس نخواهد بود. مانند بسیاری از نقاط جهان، ما در حال حاضر بیش از آنچه قادر به تأمین پایدار آب باشیم مصرف می‌کنیم. سال به سال سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی کاهش می‌یابد و بحرانی در انتظار ما است. حساب دو دو تا چهار تا است. تقاضا از عرضه بیشتر شده است.
میانگین بارندگی سالانه بریتانیا حدود 1100 میلی‌متر است، مقایسه کنید با میانگین کمتر از 300 میلی‌متر در پاکستان یا میانگین بارندگی دو رقمی در مصر. با این حال، علی‌رغم طوفان‌های زمستانی، بخش‌های قابل توجهی از بریتانیا به بحران آب برخورده‌اند. بخش عمده این میانگین چهار رقمی بارندگی از صدقه سری ارتفاعات بارانی اسکاتلند و ولز و شمال انگلستان است. در جنوب شرقی انگلستان، که من زندگی می‌کنم، میانگین بارندگی سالانه حدود 600 میلی‌متر است ــ مقایسه کنید با میانگین بارندگی در لبنان یا کنیا. بگذریم که جنوب شرقی انگلستان پرجمعیت‌ترین منطقه بریتانیا است، با حدود 18 میلیون نفر در 19 هزار کیلومتر مربع، که لندنِ 1500 کیلومتر مربعی را هم شامل می‌شود. و این منطقه به سرعت دارد خشک می‌شود. آمار و ارقام دولتی نشان می‌دهد که در انگلستان 28 درصد از سفره‌های آب زیرزمینی و لایه‌های ماسه متخلخل و سنگی که آب را در زیر زمین نگه می‌دارند، و تا 18 درصد از رودخانه‌ها و دریاچه‌های پشت سدها، بیش از آنکه آب به دست بیاورند آب از دست می‌دهند. این روند نمی‌تواند ادامه داشته باشد.
هیچ کدام از رودخانه‌های انگلستان در سلامت زیست محیطی به سر نمی‌رند. با این‌حال، اکثر مردم از معضلی که همه ما، لااقل تا حدی، در ایجاد آن مسئولیم، غافل هستند. بیش از نیمی از آب شیرین استخراج‌شده در بریتانیا صرف مصارف خانگی می‌شود. ساکنان بریتانیا به طور متوسط با خیال راحت روزانه 153 لیتر آب از طریق دوش و توالت و ماشین ظرفشویی و ماشین لباسشویی و شیلنگ باغ مصرف می‌کنند. با وجود این، پیش‌بینی‌های تغییرات اقلیم نشان می‌دهند که تابستان‌های خشک در انگلستان تا 50 درصد افزایش و میزان آب موجود حداقل 10 تا 15 درصد کاهش خواهد یافت.
کمبود آب شیرین که زمانی معضلی محلی و منطقه‌ای بود، اکنون بیش از پیش به خطری جهانی بدل شده است. «مجمع جهانی اقتصاد» در تمامی گزارش‌های سالانه‌ای که از سال 2012 منتشر کرده است بحران آب را یکی از پنج خطر بزرگ پیش روی اقتصاد جهان عنوان کرده است. مجمع جهانی اقتصاد (World Economic Forum) یکی از سازمان‌های بزرگ اقتصادی سوئیس است. این سازمان سالانه بیش از ۸۰ میلیون دلار درآمد دارد. بیش از هزار شرکت نام‌آور جهان با پرداخت حق عضویت هزینه‌های این مجمع را تأمین می‌کنند. حضور رؤسای شرکت‌ها در نشست داووس 18 هزار فرانک هزینه ورودی دارد. 250 تا 500 هزار فرانک هم هزینه شراکت در برنامه‌ها و طرح‌های کنفرانس است. نیمی از جمعیت جهان ــ تقریباً 4 میلیارد نفر ــ حداقل یک ماه از سال در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود شدید آب مواجه هستند، در حالی که نیم میلیارد نفر نیز در تمام طول سال با کمبود شدید آب دست و پنجه نرم می‌کنند.
اکثر رودخانه‌ها، از رودخانه زرد در چین گرفته تا رودخانه کلرادو در ایالات متحده، دیگر به دریا نمی‌رسند. اغلب به طور مصنوعی مسیرشان مسدود می‌شود، و از آب این رودخانه‌ها در تأمین آب مزارع و صنایع و خانوارها استفاده می‌شود. دریاچه‌های بزرگ، از دریای آرال در آسیای مرکزی گرفته تا دریاچه ارومیه در ایران تقریباً ناپدید شده‌اند. سفره‌های آب زیرزمینی، از اوگالالا و دره مرکزی در ایالات متحده گرفته تا گنگ هند و سند پاکستان، سریع‌تر از آنچه دوباره ممکن است پر شوند، تخلیه می‌شوند. آب شیرین باقی‌مانده نیز بیش از پیش با فاضلاب و کود آلوده می‌شود که منجر به شکوفایی جلبکی می‌شود و زیست‌بوم‌ها را خفه می‌کند. شکوفایی جلبکی عبارت است از رشد آنی یا انباشت در تعداد جلبک‌ها در یک سیستم زیست‌آبی. شکوفایی جلبکی منحصر به محیط‌های دریایی نیست و ممکن است در آب‌های شیرین هم رخ دهد. معمولاً فقط یک یا تعداد اندکی از گونه‌های فیتوپلانکتون درگیر فرایند شکوفایی جلبکی هستند. بعضی از شکوفایی‌ها ممکن است از روی تغییر رنگ آب تشخیص داده شوند که حاصل انبوهی سلول‌های رنگیزه‌دار است.
به گفته تورگنی هولمگرن، مدیر اجرایی مؤسسه بین‌المللی آب در استکهلم، «اگر این روند ادامه یابد، در سال 2050 در مقایسه با 20 سال پیش، 50 درصد آب بیشتر نیاز خواهیم داشت. و خب، تأمین این مقدار آب غیر ممکن است، چرا که آب یک منبع محدود است... این مسئله بر زندگی همه ما تأثیر خواهد گذاشت.»
کووید مسائل مربوط به آب را بیش از پیش در مرکز توجه قرار داد. گری وایت، مدیر عامل «Water.org» می‌گوید: «این‌طور نیست که کووید باعث شد ما به اهمیت آب در بهداشت و نظافت پی ببریم؛ قبلاً هم می‌دانستیم. اما مسلماً تا پیش از کووید کمبود دسترسی به آب و فاضلاب را یک بحران جهانی نمی‌دانستیم. وقتی ناتوانی افراد در شستن دست‌هاشان در یک کشور نقشی مهم در شیوع بیماری دارد، ناگهان آب و بهداشت به خطری جهانی تبدیل می‌شود». در ژوئن 2021، مامی میزوتوری، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در زمینه کاهش خطر بلایا گفت: «خشکسالی دارد به بیماری همه‌گیر بعدی بدل می‌شود و هیچ واکسنی هم برای درمان آن وجود ندارد.»
خبر خوب و بد این است که بحران آب معمولاً ناشی از سوءمدیریت انسان است نه اقلیم و آب‌وهوا. اما، از آنجا که بحران اقلیم آسیب می‌زند، الگوهای بارش تغییر می‌کند و پناهچویان اقلیمی مجبور به جابجایی می‌شوند، فرصت ما برای برنامه‌ریزی و جبران از دست می‌رود. پناهجویان اقلیمی (Climate Refugees) به گروهی از مردم می‌گویند که به علت آثار سوء تغییرات زیست محیطی ناگهانی یا تدریجی بر شرایط زندگی‌شان موقتاً یا دائمی مجبور به مهاجرت در داخل کشور یا به خارج از کشور می‌شوند. در حال حاضر از منابع آبی استفاده می‌کنیم که موجودیت ما متکی به این منابع است. ما می‌توانیم تا آخرین قطره این منابع را مصرف کنیم. یا می‌توانیم تصمیم بگیریم قبل از آنکه خیلی دیر شود، رهیافتمان را تغییر دهیم.
بر خلاف بارندگی بالنسبه زیاد در ولز و اسکاتلند و ایرلند شمالی، وضعیت آب انگلستان با کمال تعجب خطرناک است. لندن در هر حال فقط 90 روز ذخیره آب دارد. اندرو تاکر، مدیر بهره‌برداری آب در شرکت آبرسانی تیمز واتر، صراحتاً می‌گوید که در لندن و جنوب شرقی انگلستان، «ما برای آینده اساساً آب کافی نداریم. درنهایت، ما باید منبع آب جدیدی به سیستم اضافه کنیم... همه شرکت‌های آبرسانی در بریتانیا برای شارژ مجدد این سیستم‌ها به بارندگی زمستانی متکی هستند... اگر آن شارژ زمستانی را دریافت نکنیم، منبع آب کاهش می‌یابد و کاهش می‌یابد، چرا که مخازن ذخیره آب تصفیه‌نشده ما بسیار کوچک است.»
تاکر می‌گوید کمبود نسبی مخازن ذخیره آب در انگلستان دلایل متعددی دارد. اولاً، «از هر اینچ مربع زمین در هزار سال گذشته به شدت استفاده شده است و فضای زیادی برای فعالیت وجود ندارد». در ثانی، جنوب شرقی انگلستان بالنسبه هموار است و هیچ دره‌ای نیست که در آن سد بزنند. ثالثاً، ما جمعیتی داریم که در زمینه نیاز به صرفه‌جویی در مصرف آب یا زندگی با خشکسالی اطلاعات و آگاهی چندانی ندارند. و آب بسیار ارزان است ــ یا حداقل ارزشی ندارد. هزینه آب و فاضلاب ترکیبی شرکت تیمز واتر حدود 2.20 پوند به ازای هر هزار لیتر است.