پهنه‌بندی نوار ساحلی دریای خزر براساس مواد متشکله
در این فصل، پهنه‌بندی نوار ساحلی براساس مواد متشکله ارائه شده است. سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب و جامع مناطق ساحلی، براساس استفاده از زمین و کاربری‌های مختلف پیش‌بینی شده از آن می‌باشد.
سواحل متشکل از مواد غیر مستحکم
این سواحل، از موادی ترکیب یافته‌اند که پیوستگی دائم با یکدیگر نداشته و اجزای آن از یکدیگر منفصل‌اند. این گروه، از لحاظ ساختاری و عامل ایجاد، در سه رده سواحل ساخت بشر، سواحل متشکل از مواد غیرزیستی و سواحل متشکل از مواد زیستی قابل بررسی هستند. سواحل ساخت بشر، سواحلی هستند که اجزای منفصل آن، مانند قطعات سنگ یا قطعات بتنی (بلوک‌های آنتی فرو تترا پودها)، به‌وسیله انسان ایجاد شده‌اند. سواحل غیرزیستی، سواحلی هستند که اجرای منفصل آن توسط عوامل و سلزوکارهای موجود در طبیعت شکل داده شده و همگی از موادی ترکیب یافته‌اند که از فرسایش و تخریب پوسته سنگی زمین ایجاد شده و رسوبات را شکل داده‌اند؛ این مواد برحسب اندازه ذرات‌شان تفکیک می‌شوند. سواحل زیستی، سواحلی هستند که مواد متشکله آن‌ها به صورت مستقیم بر اثر حضور جاندار، بقایا و با فعالیت‌های مرتبط با موجودات زنده شکل گرفته‌اند، در این رده، وجود جانداران به خصوص گیاهان، اهمیت بالایی دارد.
سواحل غیرمستحکم ساخت بشر
این رده در سواحل استان گیلان، شامل رده قطعات بتنی و خرده سنگی است. سازه‌های بتنی و خرده سنگی نیز عمدتاً مربوط به تاسیسات بندرگاهی، صیادی و کشتیرانی استان مانند، بنادر آستارا، انزلی و کیاشهر هستند. طی سال‌هایی که تراز آب دریای خزر بالا آمد، در مناطق مختلفی از نوار ساحلی سازه‌های توده سنگی به وجود آمد که پهنه‌بندی آن‌ها به علت مقیاس و ابعاد کوچکشان به راحتی امکان پذیر نیست. این سواحل در مجموع حدود ۲۶ هکتار مساحت دارند.
سواحل غیرمستحکم غیرزیستی
ترکیب اصلی سواحل استان گیلان را رده سواحل غیرمستحکم غیرزیستی می‌سازد. پنج زیررده سواحل قلوه‌سنگی، پبلی، گلی، ماسه‌ای و سیلتی رسی در استان گیلان، براساس فرایندهای رسوبی موثر در نواحی ساحلی مختلف، زیررده‌های اصلی تشکیل دهنده به شمار میروند. با توجه به اهمیت و گستردگی پهنه‌های این عرصه‌ها، هریک از این زیررده‌ها به طور جداگانه و نیز با توجه به فرایندهای موثر در شکل‌گیری آن‌ها، برحسب موقعیت مکانی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
سواحل قلوه سنگی
این زیر رده در سواحل استان گیلان، بسیار محدود بوده و با مساحتی بالغ بر ۵۶ هکتار، منحصراً در مزر گیلان و مازندران مشاهده می‌شود. در این منطقه، فاصله کوه و دریا بسیار کم بوده (کمتر از ۵۰۰ متر) و ذرات رسوبی درشت‌دانه و واریزه‌ها، به وسیله آب‌های جاری و جریان‌های حمل رسوب مستقیماً به منطقه ساحلی آورده می‌شوند. بر این اساس منشأ این ذرات رسوبی را باید از خشکی و فرایندهای رسوبی خشکی دانست.
سواحل پبلی
این زیر رده در سواحل استان گیلان، همچون سواحل قلوه سنگی، با مساحت حدوداً ۹۲ هکتار، گسترش چندانی نداشته و در مناطقی که دشت ساحلی کم عرض و با شیب نسبتاً زیاد باشد بصورت پهنه‌ها و واریزه‌ها در پای ارتفاعات و پادگانه‌های دریایی و یا در نوار ساحلی مشاهده می‌شود. سواحل پبلی از تخریب و فرسایش ارتفاعات سنگی و یا پادگانه‌های آبرفتی قدیمی‌تر به وجود آمده است. سواحل پبلی در مناطقی مانند مرز استان مازندران، خطبه‌سرا و لمیر وجود دارد. عوامل فرسایش و حمل و نقل و رسوب‌گذاری خشکی، مانند آب‌های جاری و سیلاب‌های فصلی، نقش اصلی را در ایجاد و گسترش این رسوبات دارند؛ اما فرایندهای دریایی نقش چندانی در تامین رسوبات آن‌ها نداشته و تنها در نوار ساحلی، نقش شکل‌دهنده و فرساینده را ایفا می‌کنند.
سواحل ماسه‌ای
در نوار ساحلی استان گیلان، سواحل ماسه‌ای به صورت تپه‌های ماسه‌ای ساحلی و پهنه‌های ماسه‌ای رخنمون دارند. ذرات ماسه متشکله این مناطق، از دو منشأ دریایی و خشکی بوده و فرایندهایی مانند امواج و جریان‌های دریایی از یک سو و آورد رسوب رودخانه‌ای و بادی از سوی دیگر، در توسعه آن‌ها نقش دارند. بر این اساس، در مناطق مختلف برحسب عوامل تولید و حمل رسوبات، باید منشاهای متفاوتی را برای رسوبات ماسه‌ای جستجو نمود. در سواحل استان گیلان، حداقل نوار ساحلی باریک ماسه‌ای دیده می‌شود.
اما در برخی نواحی، مانند حد فاصل آستارا تا لمیر و بندر انزلی، بر وسعت سواحل ماسه‌ای افزوده شده و نیمه‌ای ماسه‌ای شکل گرفته‌اند با توجه به وجود رودخانه‌های متعدد در استان گیلان، این رودخانه‌ها نقش عمده‌ای در تامین رسوبات داشته‌اند. این رده از سواحل غیرزیستی در بازه مورد مطالعه استان گیلان 91/8775 هکتار وسعت دارند.
سواحل گلی
مواد متشکله این زیررده از ذرات بسیار زیر گلی تشکیل شده و در سواحل استان گیلان با مساحتی بالغ بر ۱2۳۸۷ هکتار، از گسترش قابل ملاحظه‌ای دارد. علت این امر، وجود و بخت‌شناسی پست، پهنه‌های سیلاب‌گیر و تالاب‌های متعدد در دشت ساحلی است. این مناطق، مکان مناسبی برای به دام افتادن و ته‌نشینی ذرات رسویی ریزدانه هستند.
سواحل متشکل از مواد غیر مستحکم
این سواحل، از موادی ترکیب یافته‌اند که پیوستگی دائم با یکدیگر نداشته و اجزای آن از یکدیگر منفصل‌اند. این گروه، از لحاظ ساختاری و عامل ایجاد، در سه رده سواحل ساخت بشر، سواحل متشکل از مواد غیرزیستی و سواحل متشکل از مواد زیستی قابل بررسی هستند. سواحل ساخت بشر، سواحلی هستند که اجزای منفصل آن، مانند قطعات سنگ یا قطعات بتنی (بلوک‌های آنتی فرو تترا پودها)، به‌وسیله انسان ایجاد شده‌اند. سواحل غیرزیستی، سواحلی هستند که اجرای منفصل آن توسط عوامل و سلزوکارهای موجود در طبیعت شکل داده شده و همگی از موادی ترکیب یافته‌اند که از فرسایش و تخریب پوسته سنگی زمین ایجاد شده و رسوبات را شکل داده‌اند؛ این مواد برحسب اندازه ذرات‌شان تفکیک می‌شوند. سواحل زیستی، سواحلی هستند که مواد متشکله آن‌ها به صورت مستقیم بر اثر حضور جاندار، بقایا و با فعالیت‌های مرتبط با موجودات زنده شکل گرفته‌اند، در این رده، وجود جانداران به خصوص گیاهان، اهمیت بالایی دارد.
سواحل غیرمستحکم ساخت بشر
این رده در سواحل استان گیلان، شامل رده قطعات بتنی و خرده سنگی است. سازه‌های بتنی و خرده سنگی نیز عمدتاً مربوط به تاسیسات بندرگاهی، صیادی و کشتیرانی استان مانند، بنادر آستارا، انزلی و کیاشهر هستند. طی سال‌هایی که تراز آب دریای خزر بالا آمد، در مناطق مختلفی از نوار ساحلی سازه‌های توده سنگی به وجود آمد که پهنه‌بندی آن‌ها به علت مقیاس و ابعاد کوچکشان به راحتی امکان پذیر نیست. این سواحل در مجموع حدود ۲۶ هکتار مساحت دارند.
سواحل غیرمستحکم غیرزیستی
ترکیب اصلی سواحل استان گیلان را رده سواحل غیرمستحکم غیرزیستی می‌سازد. پنج زیررده سواحل قلوه‌سنگی، پبلی، گلی، ماسه‌ای و سیلتی رسی در استان گیلان، براساس فرایندهای رسوبی موثر در نواحی ساحلی مختلف، زیررده‌های اصلی تشکیل دهنده به شمار میروند. با توجه به اهمیت و گستردگی پهنه‌های این عرصه‌ها، هریک از این زیررده‌ها به طور جداگانه و نیز با توجه به فرایندهای موثر در شکل‌گیری آن‌ها، برحسب موقعیت مکانی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
سواحل قلوه سنگی
این زیر رده در سواحل استان گیلان، بسیار محدود بوده و با مساحتی بالغ بر ۵۶ هکتار، منحصراً در مزر گیلان و مازندران مشاهده می‌شود. در این منطقه، فاصله کوه و دریا بسیار کم بوده (کمتر از ۵۰۰ متر) و ذرات رسوبی درشت‌دانه و واریزه‌ها، به وسیله آب‌های جاری و جریان‌های حمل رسوب مستقیماً به منطقه ساحلی آورده می‌شوند. بر این اساس منشأ این ذرات رسوبی را باید از خشکی و فرایندهای رسوبی خشکی دانست.
سواحل پبلی
این زیر رده در سواحل استان گیلان، همچون سواحل قلوه سنگی، با مساحت حدوداً ۹۲ هکتار، گسترش چندانی نداشته و در مناطقی که دشت ساحلی کم عرض و با شیب نسبتاً زیاد باشد بصورت پهنه‌ها و واریزه‌ها در پای ارتفاعات و پادگانه‌های دریایی و یا در نوار ساحلی مشاهده می‌شود. سواحل پبلی از تخریب و فرسایش ارتفاعات سنگی و یا پادگانه‌های آبرفتی قدیمی‌تر به وجود آمده است. سواحل پبلی در مناطقی مانند مرز استان مازندران، خطبه‌سرا و لمیر وجود دارد. عوامل فرسایش و حمل و نقل و رسوب‌گذاری خشکی، مانند آب‌های جاری و سیلاب‌های فصلی، نقش اصلی را در ایجاد و گسترش این رسوبات دارند؛ اما فرایندهای دریایی نقش چندانی در تامین رسوبات آن‌ها نداشته و تنها در نوار ساحلی، نقش شکل‌دهنده و فرساینده را ایفا می‌کنند.
سواحل ماسه‌ای
در نوار ساحلی استان گیلان، سواحل ماسه‌ای به صورت تپه‌های ماسه‌ای ساحلی و پهنه‌های ماسه‌ای رخنمون دارند. ذرات ماسه متشکله این مناطق، از دو منشأ دریایی و خشکی بوده و فرایندهایی مانند امواج و جریان‌های دریایی از یک سو و آورد رسوب رودخانه‌ای و بادی از سوی دیگر، در توسعه آن‌ها نقش دارند. بر این اساس، در مناطق مختلف برحسب عوامل تولید و حمل رسوبات، باید منشاهای متفاوتی را برای رسوبات ماسه‌ای جستجو نمود. در سواحل استان گیلان، حداقل نوار ساحلی باریک ماسه‌ای دیده می‌شود.
اما در برخی نواحی، مانند حد فاصل آستارا تا لمیر و بندر انزلی، بر وسعت سواحل ماسه‌ای افزوده شده و نیمه‌ای ماسه‌ای شکل گرفته‌اند با توجه به وجود رودخانه‌های متعدد در استان گیلان، این رودخانه‌ها نقش عمده‌ای در تامین رسوبات داشته‌اند. این رده از سواحل غیرزیستی در بازه مورد مطالعه استان گیلان 91/8775 هکتار وسعت دارند.
سواحل گلی
مواد متشکله این زیررده از ذرات بسیار زیر گلی تشکیل شده و در سواحل استان گیلان با مساحتی بالغ بر ۱2۳۸۷ هکتار، از گسترش قابل ملاحظه‌ای دارد. علت این امر، وجود و بخت‌شناسی پست، پهنه‌های سیلاب‌گیر و تالاب‌های متعدد در دشت ساحلی است. این مناطق، مکان مناسبی برای به دام افتادن و ته‌نشینی ذرات رسویی ریزدانه هستند.