خطای دید ۱۴۰۰کیلومتری در «بندر خشک تهران»! تیم پژوهش «اقتصاد سرآمد» پیشنهاد می کند؛
آیین کشوری« روز جهانی دریانوردی» در شهربندرهای ایران برگزارشود
مهدی ده دار، روزنامه نگار و پژوهشگر پیشرفت دریاپایه - سازمان بین المللی دریانوردی (آیمو) یکی از آخرین روزهای سپتامبر سال میلادی معادل هفته نخست مهرماه در تقویم هجری خورشیدی را مناسبتی نمادین برای شناساندن و برجسته سازی اهمیت صنعت دریانوردی در افکار عمومی جهانیان اعلام کرده است؛ فرصتی مغتنم برای پاسداشت کنشگران صنعت پیشران اقتصاد دنیا یعنی حمل و نقل دریایی(با سهم ۹۰درصدی در ترابری کالاها و محصولات مورد نیاز زیست انسان ها)، که بر همین اساس و طبق یک سنت رایج جهانی، کشورهای عضو این سازمان بین المللی، در یکی از روزهای هفته ذکر شده، آیین ملی پاسداشت روز دریانوردی را با نگاهی به راهبردهای اعلامی از سوی آیمو و با تکیه با داشته‌های فرهنگی و تمدنی جامعه محلی خود برگزار کنند. به عنوان مثال، طبق جدیدترین اطلاعیه مطبوعاتی پایگاه اطلاع رسانی آیمو، «جشن روز جهانی دریانوردی در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۳ به صورت آنلاین در مقر دائمی سازمان بین المللی دریانوردی در شهر ساحلی و کنار رودخانه ای لندن برگزار می شود. شعار امسال روز جهانی دریانوردی نیز چنین گزاره تعیین شده: «۵۰ سالگی مارپول؛ تعهد ما ادامه دارد.» در این مراسم که به همت سازمان IMO برگزار خواهد شد، به صورت آنلاین برای تمامی کشورهای عضو، قابل دسترسی خواهد بود مباحثی مانند عملکرد زیست محیطی دریایی، کاهش زباله‌ها از کشتی‌ها، حمایت از نوآوری در تولید سوخت دریایی، کربن زدایی در بخش دریا، تأمین مالی برای ارتقاء صنعت کشتیرانی سبز و لزوم مشارکت و همکاری کشورها به منظور پویایی صنعت حمل‌و‌نقل دریایی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت. سازمان IMO ضمن دعوت از تمامی اعضا به منظور برگزاری هرچه بهتر این روز در سراسر جهان از آنان خواست در تاریخ ۲۸ سپتامبر بنادر، کشتی‌ها و بنا‌های تاریخی دریایی، موزه‌ها و نشانه‌های دریایی به صورت نمادین آذین‌بندی کنند. همچنین از تمامی کشورهای عضو درخواست شده تا با استفاده از هشتگ WorldMaritimeDay# در رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، اینستاگرام، فیسبوک و لینکدین برگزاری این جشن را منعکس کنند.»
از سوی دیگر، پایگاه اطلاع رسانی سازمان بنادر و دریانوردی، به نقل از مجید علی نازی، عضو هیات عامل و معاون امور دریایی این سازمان اعلام کرده که مراسم گرامیداشت روز جهانی دریانوردی در کشور ایران، روز سه شنبه چهارم مهرماه جاری مطابق با 26 سپتامبر 2023، با حضور وزیر راه و شهرسازی، مدیرعامل، اعضای هیات عامل و مدیران سازمان بنادر و دریانوردی، نمایندگان مردم شهرهای ساحلی در مجلس شورای اسلامی، مسئولان لشگری و کشوری، مدیران ارشد ارگان‌های دریایی و جمعی از دست‌اندرکاران حمل و نقل دریایی کشور برگزار می شود.
به طور کلی، برگزاری چنین رویدادهایی که مسئول محور هستند و مبتنی بر کنداکتور عریض و طویل از سخنرانی های تکراری مصداق سروده شاعری نکته سنج که «خود گویی و خود خندی، عجب مرد هنرمندی!»، آیین روز ملی دریانوردی هم بسان عمده همایش ها، جشنواره ها و دورهمی‌های تخصصی برای اعضای جامعه دریایی، چه در روز جهانی دریانوردی باشد و چه هر روز دیگر سال، با فاکتور گرفتن بخش غیرمفید سخنرانی سیاسیون و اجتماعی از مقامات مسئول بیگانه با نظریه عملیاتی «پیشرفت دریاپایه»، از زوایه دید دیگری می تواند نوعی هم اندیشی برای پایش فرصت ها، چالش ها و روش‌های حل مساله و نیز بهبود فرایندها و مقررات دریانوردی باشد؛ چه در عمارت آسمانخراش کشتی نمای «اراضی عباس آباد» تهران و همکرانه پل طبیعت برگزار شود و چه در سواحل «بندر عباس» همجوار با «طبیعت دریایی خلیج فارس»، اما برای نگارنده این جستار مطبوعاتی به عنوان یک ساحل نشین کرانه ساحلی دریایی پارس، همواره این سوال جدی و پرسش بنیادین مطرح بوده که چرا تاکنون بخش عمده رویدادهای ملی و بین المللی دریانوردی در کشور ایران به میزبانی پایتخت سیاسی کشور یعنی «بندر خشک تهران» با خطای دید ۱۴۰۰ کیلومتری و در فاصله بسیار زیاد از پهنه جزر و مدی دریاهای آزاد برگزار می شود نه پایتخت دریایی ایران یعنی بندرعباس( که صرفا میزبان رویدادهای استانی مناسبت های روز دریانورد در تیرماه و دریانوردی در مهرماه و تجلیل از خادمان سفرهای دریایی نوروزی در فروردین یا اردیبهشت است)، البته به صورت چرخشی و به شکل ادواری این رویداد ملی می تواند به صورت نمادین در یکی از شهربندرهای مهم کرانه خلیج فارس و حتی چابهار در کرانه دریای مَکُران به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران نیز برگزار شود.
چرا سازمان بنادر آیین‌های دریانوردی را در پایتخت برگزار می‌کند؟
هر چند این رویدادهای نمادین تنها بخشی کوچکی از جریان گفتمان سازی جهان شمول برای فراهم نمودن بسترهای فکری و زیرساخت های فرهنگی فرآیند شکل گیری اقتصادهای دریاپایه و تمدن های نوین دریایی محسوب می شود و چه در تهران برگزار شود یا در بندرعباس و بوشهر و چابهار و بندر امام خمینی( ره)، قطعا با برگزاری و مراسم و سخنرانی و لوح تقدیر به تنهایی نمی توان بازنمایی دقیق و درستی از پلتفرم ایونت و رویدادی دریامحور مدنظر سازمان جهانی دریانوردی به مخاطبان عرضه کرد ولی صدالبته با نگاهی خوشبینانه و عینکی تحسین آمیز، برگزاری چنین مراسمی در تهران با فاصله ۱۴۰۰ کیلومتر دور از دریاهای آزاد، هر چند در قالب مراسمی کلیشه ای و تکراری، رویدادی قابل اعتنا برای تکریم جامعه دریایی و فرصتی مغتنم برای معرفی هرچه بیشتر این صنعت پیشرو در توسعه پایدار کشور به بیش از ۸۵میلیون نفر از شهروندان این سرزمین به شمار می رود که بسان روشن کردن شمعی در فضای تاریک ناشناخته های جامعه ایرانی در زیست بوم بیکران اقیانوس توسعه دریامحور خواهد بود. جامعه ای که تمدن های بزرگ دریایی عهد باستان، از شروع دوره تاریخی و عصر آریایی ها گرفته تا عهد امپراتوری هخامنشیان و ساسانیان و سپس تا سده های میانی دوره شکوفایی تمدن اسلامی ( پادشاهان ملوک هرموز و افشاریان و صفویان در خلیج فارس) دارای پشتوانه تمدن دریایی بسیار درخشانی در عرصه تجارت و تعاملات دریایی است اما مردمان قرن پانزدهم خورشیدی در ایران، شوربختانه امروز با موج و دریا، کرانه های ساحلی و پسکرانه های آن، کشتی و بندر، لنج و صید، سکو و اسکله و حتی جزیره و جنگل های دریایی و دنیای زیر آب و دیگر جاذبه‌های پنهان و پیدای این زیست بوم شگفت انگیز، بسیار غریبه و بیگانه هستند.
آیمو برای گرامیداشت روز جهانی دریانوردی روز دقیقی اعلام نکرده و مناسبت آن بر اساس انتخاب سازمان مرجع دریایی کشورهای عضو و متناسب با فرهنگ، اقلیم و مقتضیات تاریخی و تمدنی جوامع محلی، در بین ملت ها و دولتهای جهان متغیر است، اما معمولاً یکی از ایام هفته پایانی ماه سپتامبر به عنوان روز جهانی دریانوردی( و هفته نخست مهرماه نیز به عنوان هفته ملی دریانوردی) در بیشتر بنادر و مناطق دریایی جهان چنین رویدادی برگزار می شود. بر اساس اطلاعات منتشر شده، سازمان جهانی دریانوردی، در سال ۱۹۷۸ میلادی برابر با ۱۳۵۷ خورشیدی روز ۲۹ سپتامبر (مطابق با ۸ مهر در سال های غیرکبیسه و در سال های کبیسه، ۷مهر)، به عنوان روز جهانی دریانوردی انتخاب کرد و به تمام کشورهای عضو نیز توصیه کرد که این روز را گرامی بدارند؛ بر همین اساس، تمام سازمان ها، شرکت‌ها، موسسات دریایی و جامعه دریایی به همین بهانه در روز جهانی دریانوردی، گردهم جمع می آیند.
ایرانیان ساحل نشین، هزاران سال است روز جهانی دریا و دریانوردی دارند!
بر اساس پژوهش های صورت گرفته و با مطالعه تجربیات جهانی، برای نگارنده محرز شد که سابقه برگزاری رویدادهای جهانی صنعت دریانوردی، پیشینه ای کمتر از نیم قرن دارد اما هزاران سال است که ایرانی‌ها و به ویژه ساحل نشینان دریای پارس به دلیل پیشینه کهن صنعت دریانوردی و ظهور و تجلی تمدن های بزرگ دریاپایه که حتی همزمان با قرون وسطی و عصر تاریکی جهان غرب، طی سده های طولانی و متوالی، حکمرانی فراقاره‌ای و امپراتوری‌های جهانی را تجربه کرده اند، مناسبت ها و روزهایی مرتبط با جشن های دریایی و حرفه دریانوردی وجود داشته که نیاکان ساحل نشین و دریاپیشه ما، آن روزها را به زیباترین و باشکوه ترین رخداد انسانی گرامی می‌داشته‌اند و در این مناسبت ها به برگزاری آیین دریایی با لحاظ مناسک و رسم و رسوم خاصی می‌پرداخته‌اند. بر اساس منابع مکتوب، تاریخ شفاهی، سفرنامه های جهانگردان و مستندات تاریخی باقیمانده از آن دوران، ایرانیان نخستین ملتی هستند که روز جهانی دریانوردی ( روز حقیقی آرامش دریا و آغاز مسافرت‌های ایمن و امن دریایی با تعبیر جامعه محلی جنوبی ها؛ «سفر گپ») را بر اساس دانش بومی و با درایت و هوش خدادادی ابداع کردند و افتخار تعیین این روز جهانی تحقیقا متعلق به ایرانیان است.
نوروز دریا؛ آیینی برای پاسداشت دریا
نیاکان دانشورز و ایرانیان دریاپیشه عهد باستان منطقه تمدنی خلیج فارس، دهم مرداد هرسال را که برابر است با روز اول ماه اوت میلادی به نام «نوروز دریا» می‌نامیدند و آن را روز شروع دریانوردی و آغاز تقویم منحصربه‌فردی با عنوان «گاهشماری دریایی» قرار داده بودند. این روز خجسته تابستانی که آغاز آرامش آب‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است، هنگامه جشن و پایکوبی و نیایش آفریدگار جهان هستی بود و ساحل نشینان دریای پارس با گل و گیاه و ... شاخه های سبز درختان از جمله موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌رفتند و پس از شکر و سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و مسخر آنان ساخته است، گل و گیاه و میوه‌ها را به نذر فرشته آب و دریا به پیشگاه خداوند هدیه می‌کردند و به آب‌های بیکران دریای پارس که به اعتقاد ایرانیان شامل دریای سرخ، دریای فارس، دریای مکران، دریای هند و دریای چین می‌شد می‌ریختند و به شادی می‌پرداختند؛ آنان پس از یک روز شادمانی، به بنادر و جزایر و سواحل محل سکونت خود باز می‌گشتند و از فردای آن روز با امید فراوان به عنایت خداوند سفرهای دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌کردند.
ایران قوی؛ تمدن کهن دریایی
مراسم روز جهانی دریانوردی در بین دریانوردان و دریاورزان و ساکنین سواحل دریاهای سرخ، فارس، مَکُران و هند که با تقویم نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند، در عصر حاضر هم در برخی روستاهای ساحلی جزیره قشم، کنگ و مناطقی دیگر از کرانه ساحلی جنوب ایران، تاحدودی زنده و پربرجا مانده که می توان با حمایت حداکثری ارگان های دریایی و همگرایی و همداستانی جامعه دریایی به ویژه بخش خصوصی، به عنوان یک «میراث ناملموس» در فهرست داشته های تمدنی بشری ثبت و ضبط شده و به صورت یک آیین فراگیر جهانی مورد توجه قرار گیرد.
بر همین اساس، ثبت پرونده این دستاورد تمدنی با رویکرد برندسازی «ایران قوی؛ تمدن کهن دریایی» در مجمع عمومی سازمان بین المللی دریانوردی نیز مورد پیگیری و ثبت جهانی قرار گیرد.
پژوهش های محققان و تاریخ نگاران گواهی روشن بر این مدعاست که از عهد باستان تاکنون دریا نقش کلیدی در پیدایش تمدن های بشری، ساختن شهرهای باشکوه، استمرار مدنیت و تکامل بخشی به امپراتوری های بزرگ جهانشمول داشته است؛ به همین خاطر، بیشتر تاریخ نگاران معتقدند که آب و دریا با شکل دادن « اقتصاد دریاپایه»، بنیادساز تمدن بوده است. اما شوربختانه توسعه سرزمینی در ایران طی سده های اخیر به صورت پشت به دریا بوده و آثار و پیامدهای این مدل توسعه بر آمایش سرزمینی کنونی این سرزمین هویداست. از همین رو برخلاف میانگین دنیا که حدود ۴۰ درصد از جمعیت در فاصله ۱۰۰ کیلومتری سواحل مستقر هستند، تنها کمتر از ۱۸ درصد از جمعیت کشور در این قلمروهای دریایی (شمال و جنوب) استقرار دارند. این در حالی است که ایران به سبب برخورداری از حدود ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و ۳۰ جزیره در شمال و جنوب، همجواری دریایی با ۱۲ کشور همسایه، عبور پنج کریدور بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران از موقعیت بسیار برجسته‌ای برای توسعه دریامحور بهره‌مند بوده و این غفلت تاریخی از توسعه و آبادانی قلمروهای دریایی و رونق‌بخشی به اقتصاد آبی کشور، از یکسو سبب هدررفت بسیاری از فرصت‌های ناب رشد و جهش اقتصاد ملی و از سوی دیگر قدرت یافتن رقبای منطقه‌ای و کسب درآمدهای سرشار توسط آنان شده است.
ایده بازگشت به دریا را جدی بگیریم
طبق تاکیدات مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار پاییزی سال ۱۴۰۱ با تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که به مناسبت ۷ آذر روز نیروی دریایی برگزار شد، با اشاره به سوابق دریانوردی ایرانیان در گذشته که باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، خاطرنشان کردند: «با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و بخصوص جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومیِ مردم تبدیل شود.» ایشان، فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی از دریا به‌عنوان یک زیرساخت اساسی را ضروری دانستند و تصریح کردند: «در چند سال گذشته بحث توسعه سواحل مکران مطرح شد و دولت‌ها هم از آن استقبال کردند اما پیشرفت جدی در این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.»
طبق نظریه تحول آفرین «پیشرفت دریاپایه» مورد تاکید مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی ایران در چارچوب دکترین دیپلماسی دریایی، افزایش تعاملات با همسایگان و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به منظور تبدیل به یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار بر معادلات جهانی و نیز برخورداری از اقتصادی متنوع، چندمحصولی و غیروابسته به نفت، باید ایده بازگشت به دریا و توسعه دریامحور را به‌عنوان یک استراتژی جدی برای تحول در سازوکارها و نظامات توسعه‌ای سرزمین و نیز تکوین و ارتقای تمدن ایرانی مدنظر قرار دهد.
دریانوردان به مثابه رسانه‌های عصر جدید
امروزه روز، گستره و دامنه ارتباطات دیداری، شنیداری و گفتاری بر بستر شبکه های اجتماعی و پلتفرم‌های استارت آپی، نقش برجسته‌ای در توسعه همکاری‌های بین المللی کشورها و نشر تجربیات و دستاوردهای تجاری، اقتصادی، علمی، فرهنگی، هنری و تاریخی ایفا می کند. پس در این هندسه، اگر دریا را آیینه نمای تمدن و فرهنگ متصور باشیم، دریانوردان بسان رسانه‌های عصر جدید و روایتگران تبادل فرهنگی و سفیران علمی فرهنگی یک ملت محسوب می شوند که اگر به دانش روزآمد دنیا در زمینه تولید محتوای رسانه ای مجهز شوند، می توانند فراتر از یک شهروند عادی شاغل در صنعت عمل نموده و کنش‌گری رسانه ای کوششگران این حرفه خطیر و پرمخاطره، می تواند ابعاد بین المللی و کارکردهای دیپلماتیک در شکل دهی به افکار عمومی جهان و ساختن تصور مثبت و متمدنی از یک برند ملت- دولت داشته باشد.
این راهبرد و جهان بینی دریامدارانه در توسعه ملی سرزمین اسلامی ایران پرافتخار، ترجمان فرهنگی و تمدنی روزآمدی است از اقتصاد پلتفرم دریاپایه که می توان با تکیه بر توان دانش، تخصص و قدرت تولید محتوای شماری افزون بر ۱۲۰ هزار نفر عضو جامعه دریانوردی ایران، شبکه ای فراگیر از دیپلماسی دریایی در عرصه جهانی، مقابله با ایران هراسی و ساختن تصویری نیکو و متمدنانه از برند ایران را در هندسه رسانه های اجتماعی بازنمایی کنند.
از سوی دیگر، پایگاه اطلاع رسانی سازمان بنادر و دریانوردی، به نقل از مجید علی نازی، عضو هیات عامل و معاون امور دریایی این سازمان اعلام کرده که مراسم گرامیداشت روز جهانی دریانوردی در کشور ایران، روز سه شنبه چهارم مهرماه جاری مطابق با 26 سپتامبر 2023، با حضور وزیر راه و شهرسازی، مدیرعامل، اعضای هیات عامل و مدیران سازمان بنادر و دریانوردی، نمایندگان مردم شهرهای ساحلی در مجلس شورای اسلامی، مسئولان لشگری و کشوری، مدیران ارشد ارگان‌های دریایی و جمعی از دست‌اندرکاران حمل و نقل دریایی کشور برگزار می شود.
به طور کلی، برگزاری چنین رویدادهایی که مسئول محور هستند و مبتنی بر کنداکتور عریض و طویل از سخنرانی های تکراری مصداق سروده شاعری نکته سنج که «خود گویی و خود خندی، عجب مرد هنرمندی!»، آیین روز ملی دریانوردی هم بسان عمده همایش ها، جشنواره ها و دورهمی‌های تخصصی برای اعضای جامعه دریایی، چه در روز جهانی دریانوردی باشد و چه هر روز دیگر سال، با فاکتور گرفتن بخش غیرمفید سخنرانی سیاسیون و اجتماعی از مقامات مسئول بیگانه با نظریه عملیاتی «پیشرفت دریاپایه»، از زوایه دید دیگری می تواند نوعی هم اندیشی برای پایش فرصت ها، چالش ها و روش‌های حل مساله و نیز بهبود فرایندها و مقررات دریانوردی باشد؛ چه در عمارت آسمانخراش کشتی نمای «اراضی عباس آباد» تهران و همکرانه پل طبیعت برگزار شود و چه در سواحل «بندر عباس» همجوار با «طبیعت دریایی خلیج فارس»، اما برای نگارنده این جستار مطبوعاتی به عنوان یک ساحل نشین کرانه ساحلی دریایی پارس، همواره این سوال جدی و پرسش بنیادین مطرح بوده که چرا تاکنون بخش عمده رویدادهای ملی و بین المللی دریانوردی در کشور ایران به میزبانی پایتخت سیاسی کشور یعنی «بندر خشک تهران» با خطای دید ۱۴۰۰ کیلومتری و در فاصله بسیار زیاد از پهنه جزر و مدی دریاهای آزاد برگزار می شود نه پایتخت دریایی ایران یعنی بندرعباس( که صرفا میزبان رویدادهای استانی مناسبت های روز دریانورد در تیرماه و دریانوردی در مهرماه و تجلیل از خادمان سفرهای دریایی نوروزی در فروردین یا اردیبهشت است)، البته به صورت چرخشی و به شکل ادواری این رویداد ملی می تواند به صورت نمادین در یکی از شهربندرهای مهم کرانه خلیج فارس و حتی چابهار در کرانه دریای مَکُران به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران نیز برگزار شود.
چرا سازمان بنادر آیین‌های دریانوردی را در پایتخت برگزار می‌کند؟
هر چند این رویدادهای نمادین تنها بخشی کوچکی از جریان گفتمان سازی جهان شمول برای فراهم نمودن بسترهای فکری و زیرساخت های فرهنگی فرآیند شکل گیری اقتصادهای دریاپایه و تمدن های نوین دریایی محسوب می شود و چه در تهران برگزار شود یا در بندرعباس و بوشهر و چابهار و بندر امام خمینی( ره)، قطعا با برگزاری و مراسم و سخنرانی و لوح تقدیر به تنهایی نمی توان بازنمایی دقیق و درستی از پلتفرم ایونت و رویدادی دریامحور مدنظر سازمان جهانی دریانوردی به مخاطبان عرضه کرد ولی صدالبته با نگاهی خوشبینانه و عینکی تحسین آمیز، برگزاری چنین مراسمی در تهران با فاصله ۱۴۰۰ کیلومتر دور از دریاهای آزاد، هر چند در قالب مراسمی کلیشه ای و تکراری، رویدادی قابل اعتنا برای تکریم جامعه دریایی و فرصتی مغتنم برای معرفی هرچه بیشتر این صنعت پیشرو در توسعه پایدار کشور به بیش از ۸۵میلیون نفر از شهروندان این سرزمین به شمار می رود که بسان روشن کردن شمعی در فضای تاریک ناشناخته های جامعه ایرانی در زیست بوم بیکران اقیانوس توسعه دریامحور خواهد بود. جامعه ای که تمدن های بزرگ دریایی عهد باستان، از شروع دوره تاریخی و عصر آریایی ها گرفته تا عهد امپراتوری هخامنشیان و ساسانیان و سپس تا سده های میانی دوره شکوفایی تمدن اسلامی ( پادشاهان ملوک هرموز و افشاریان و صفویان در خلیج فارس) دارای پشتوانه تمدن دریایی بسیار درخشانی در عرصه تجارت و تعاملات دریایی است اما مردمان قرن پانزدهم خورشیدی در ایران، شوربختانه امروز با موج و دریا، کرانه های ساحلی و پسکرانه های آن، کشتی و بندر، لنج و صید، سکو و اسکله و حتی جزیره و جنگل های دریایی و دنیای زیر آب و دیگر جاذبه‌های پنهان و پیدای این زیست بوم شگفت انگیز، بسیار غریبه و بیگانه هستند.
آیمو برای گرامیداشت روز جهانی دریانوردی روز دقیقی اعلام نکرده و مناسبت آن بر اساس انتخاب سازمان مرجع دریایی کشورهای عضو و متناسب با فرهنگ، اقلیم و مقتضیات تاریخی و تمدنی جوامع محلی، در بین ملت ها و دولتهای جهان متغیر است، اما معمولاً یکی از ایام هفته پایانی ماه سپتامبر به عنوان روز جهانی دریانوردی( و هفته نخست مهرماه نیز به عنوان هفته ملی دریانوردی) در بیشتر بنادر و مناطق دریایی جهان چنین رویدادی برگزار می شود. بر اساس اطلاعات منتشر شده، سازمان جهانی دریانوردی، در سال ۱۹۷۸ میلادی برابر با ۱۳۵۷ خورشیدی روز ۲۹ سپتامبر (مطابق با ۸ مهر در سال های غیرکبیسه و در سال های کبیسه، ۷مهر)، به عنوان روز جهانی دریانوردی انتخاب کرد و به تمام کشورهای عضو نیز توصیه کرد که این روز را گرامی بدارند؛ بر همین اساس، تمام سازمان ها، شرکت‌ها، موسسات دریایی و جامعه دریایی به همین بهانه در روز جهانی دریانوردی، گردهم جمع می آیند.
ایرانیان ساحل نشین، هزاران سال است روز جهانی دریا و دریانوردی دارند!
بر اساس پژوهش های صورت گرفته و با مطالعه تجربیات جهانی، برای نگارنده محرز شد که سابقه برگزاری رویدادهای جهانی صنعت دریانوردی، پیشینه ای کمتر از نیم قرن دارد اما هزاران سال است که ایرانی‌ها و به ویژه ساحل نشینان دریای پارس به دلیل پیشینه کهن صنعت دریانوردی و ظهور و تجلی تمدن های بزرگ دریاپایه که حتی همزمان با قرون وسطی و عصر تاریکی جهان غرب، طی سده های طولانی و متوالی، حکمرانی فراقاره‌ای و امپراتوری‌های جهانی را تجربه کرده اند، مناسبت ها و روزهایی مرتبط با جشن های دریایی و حرفه دریانوردی وجود داشته که نیاکان ساحل نشین و دریاپیشه ما، آن روزها را به زیباترین و باشکوه ترین رخداد انسانی گرامی می‌داشته‌اند و در این مناسبت ها به برگزاری آیین دریایی با لحاظ مناسک و رسم و رسوم خاصی می‌پرداخته‌اند. بر اساس منابع مکتوب، تاریخ شفاهی، سفرنامه های جهانگردان و مستندات تاریخی باقیمانده از آن دوران، ایرانیان نخستین ملتی هستند که روز جهانی دریانوردی ( روز حقیقی آرامش دریا و آغاز مسافرت‌های ایمن و امن دریایی با تعبیر جامعه محلی جنوبی ها؛ «سفر گپ») را بر اساس دانش بومی و با درایت و هوش خدادادی ابداع کردند و افتخار تعیین این روز جهانی تحقیقا متعلق به ایرانیان است.
نوروز دریا؛ آیینی برای پاسداشت دریا
نیاکان دانشورز و ایرانیان دریاپیشه عهد باستان منطقه تمدنی خلیج فارس، دهم مرداد هرسال را که برابر است با روز اول ماه اوت میلادی به نام «نوروز دریا» می‌نامیدند و آن را روز شروع دریانوردی و آغاز تقویم منحصربه‌فردی با عنوان «گاهشماری دریایی» قرار داده بودند. این روز خجسته تابستانی که آغاز آرامش آب‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است، هنگامه جشن و پایکوبی و نیایش آفریدگار جهان هستی بود و ساحل نشینان دریای پارس با گل و گیاه و ... شاخه های سبز درختان از جمله موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌رفتند و پس از شکر و سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و مسخر آنان ساخته است، گل و گیاه و میوه‌ها را به نذر فرشته آب و دریا به پیشگاه خداوند هدیه می‌کردند و به آب‌های بیکران دریای پارس که به اعتقاد ایرانیان شامل دریای سرخ، دریای فارس، دریای مکران، دریای هند و دریای چین می‌شد می‌ریختند و به شادی می‌پرداختند؛ آنان پس از یک روز شادمانی، به بنادر و جزایر و سواحل محل سکونت خود باز می‌گشتند و از فردای آن روز با امید فراوان به عنایت خداوند سفرهای دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌کردند.
ایران قوی؛ تمدن کهن دریایی
مراسم روز جهانی دریانوردی در بین دریانوردان و دریاورزان و ساکنین سواحل دریاهای سرخ، فارس، مَکُران و هند که با تقویم نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند، در عصر حاضر هم در برخی روستاهای ساحلی جزیره قشم، کنگ و مناطقی دیگر از کرانه ساحلی جنوب ایران، تاحدودی زنده و پربرجا مانده که می توان با حمایت حداکثری ارگان های دریایی و همگرایی و همداستانی جامعه دریایی به ویژه بخش خصوصی، به عنوان یک «میراث ناملموس» در فهرست داشته های تمدنی بشری ثبت و ضبط شده و به صورت یک آیین فراگیر جهانی مورد توجه قرار گیرد.
بر همین اساس، ثبت پرونده این دستاورد تمدنی با رویکرد برندسازی «ایران قوی؛ تمدن کهن دریایی» در مجمع عمومی سازمان بین المللی دریانوردی نیز مورد پیگیری و ثبت جهانی قرار گیرد.
پژوهش های محققان و تاریخ نگاران گواهی روشن بر این مدعاست که از عهد باستان تاکنون دریا نقش کلیدی در پیدایش تمدن های بشری، ساختن شهرهای باشکوه، استمرار مدنیت و تکامل بخشی به امپراتوری های بزرگ جهانشمول داشته است؛ به همین خاطر، بیشتر تاریخ نگاران معتقدند که آب و دریا با شکل دادن « اقتصاد دریاپایه»، بنیادساز تمدن بوده است. اما شوربختانه توسعه سرزمینی در ایران طی سده های اخیر به صورت پشت به دریا بوده و آثار و پیامدهای این مدل توسعه بر آمایش سرزمینی کنونی این سرزمین هویداست. از همین رو برخلاف میانگین دنیا که حدود ۴۰ درصد از جمعیت در فاصله ۱۰۰ کیلومتری سواحل مستقر هستند، تنها کمتر از ۱۸ درصد از جمعیت کشور در این قلمروهای دریایی (شمال و جنوب) استقرار دارند. این در حالی است که ایران به سبب برخورداری از حدود ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و ۳۰ جزیره در شمال و جنوب، همجواری دریایی با ۱۲ کشور همسایه، عبور پنج کریدور بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران از موقعیت بسیار برجسته‌ای برای توسعه دریامحور بهره‌مند بوده و این غفلت تاریخی از توسعه و آبادانی قلمروهای دریایی و رونق‌بخشی به اقتصاد آبی کشور، از یکسو سبب هدررفت بسیاری از فرصت‌های ناب رشد و جهش اقتصاد ملی و از سوی دیگر قدرت یافتن رقبای منطقه‌ای و کسب درآمدهای سرشار توسط آنان شده است.
ایده بازگشت به دریا را جدی بگیریم
طبق تاکیدات مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار پاییزی سال ۱۴۰۱ با تعدادی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که به مناسبت ۷ آذر روز نیروی دریایی برگزار شد، با اشاره به سوابق دریانوردی ایرانیان در گذشته که باعث انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی و ایرانی به مناطق دیگر دنیا شد، خاطرنشان کردند: «با وجود این سابقه و سواحل طولانی دریایی در شمال و بخصوص جنوب ایران، فرهنگ استفاده از فرصت‌های دریا در کشور مورد غفلت واقع شده و باید به فرهنگ عمومیِ مردم تبدیل شود.» ایشان، فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی از دریا به‌عنوان یک زیرساخت اساسی را ضروری دانستند و تصریح کردند: «در چند سال گذشته بحث توسعه سواحل مکران مطرح شد و دولت‌ها هم از آن استقبال کردند اما پیشرفت جدی در این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.»
طبق نظریه تحول آفرین «پیشرفت دریاپایه» مورد تاکید مقام معظم رهبری، جمهوری اسلامی ایران در چارچوب دکترین دیپلماسی دریایی، افزایش تعاملات با همسایگان و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به منظور تبدیل به یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار بر معادلات جهانی و نیز برخورداری از اقتصادی متنوع، چندمحصولی و غیروابسته به نفت، باید ایده بازگشت به دریا و توسعه دریامحور را به‌عنوان یک استراتژی جدی برای تحول در سازوکارها و نظامات توسعه‌ای سرزمین و نیز تکوین و ارتقای تمدن ایرانی مدنظر قرار دهد.
دریانوردان به مثابه رسانه‌های عصر جدید
امروزه روز، گستره و دامنه ارتباطات دیداری، شنیداری و گفتاری بر بستر شبکه های اجتماعی و پلتفرم‌های استارت آپی، نقش برجسته‌ای در توسعه همکاری‌های بین المللی کشورها و نشر تجربیات و دستاوردهای تجاری، اقتصادی، علمی، فرهنگی، هنری و تاریخی ایفا می کند. پس در این هندسه، اگر دریا را آیینه نمای تمدن و فرهنگ متصور باشیم، دریانوردان بسان رسانه‌های عصر جدید و روایتگران تبادل فرهنگی و سفیران علمی فرهنگی یک ملت محسوب می شوند که اگر به دانش روزآمد دنیا در زمینه تولید محتوای رسانه ای مجهز شوند، می توانند فراتر از یک شهروند عادی شاغل در صنعت عمل نموده و کنش‌گری رسانه ای کوششگران این حرفه خطیر و پرمخاطره، می تواند ابعاد بین المللی و کارکردهای دیپلماتیک در شکل دهی به افکار عمومی جهان و ساختن تصور مثبت و متمدنی از یک برند ملت- دولت داشته باشد.
این راهبرد و جهان بینی دریامدارانه در توسعه ملی سرزمین اسلامی ایران پرافتخار، ترجمان فرهنگی و تمدنی روزآمدی است از اقتصاد پلتفرم دریاپایه که می توان با تکیه بر توان دانش، تخصص و قدرت تولید محتوای شماری افزون بر ۱۲۰ هزار نفر عضو جامعه دریانوردی ایران، شبکه ای فراگیر از دیپلماسی دریایی در عرصه جهانی، مقابله با ایران هراسی و ساختن تصویری نیکو و متمدنانه از برند ایران را در هندسه رسانه های اجتماعی بازنمایی کنند.