وضعیت جغرافیایی و سابقه تاریخی خلیج فارس
دکتر همایون الهی
7- موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
۱- بخش شمالی و شمال شرقی خلیج فارس را تماماً سواحل ایران پوشانده است. طول مرزهای ایران در خلیج فارس از دهانه اروندرود تا بندر عباس ۱۲۵۹ کیلومتر است.
۲- در منتهی الیه شمالی خلیج فارس کشور عراق قرار دارد. اروندرود بخشی از حد فاصل (مرز) بین عراق و ایران را تشکیل می‌دهد که به خلیج فارس می‌ریزد. ساحل عراق در خلیج فارس حدود چند کیلومتر است که در فاصله خور عبدالله (مرز مشترک عراق با کویت) و جزیره آبادان قرار دارد. بندر عراقی فاو (الفاو- FAO) در این ناحیه قرار دارد. با احتساب طول آبراه خور عبدالله، عراق حداکثر ۸۰ کیلومتر (حدود ۵۰ میل) در خلیج فارس دارای ساحل می‌باشد.
3- بعد از عراق، کشور کویت است که ۶۰ کیلومتر (حدود ۳۷ میل) از ساحل خلیج فارس را به خود اختصاص داده است.
4- در حد فاصل کشور کویت و عربستان منطقه بیطرفی به طول ۷۲ کیلومتر (۴۵ میل) وجود دارد که از ۱۷ خرداد ماه ۱۳۴۴ (هفتم ژوئن سال ۱۹۶۵) طبق قراردادی بین دو کشور تقسیم شده است و هر کشور سهم خود را در اختیار دارد.
5- بعد از آن حدود ۴۰۰ کیلومتر (۲۵۰ میل) از سواحل خلیج فارس جزو قلمرو عربستان است که در گذشته الحسا (Al Hasa) خوانده می‌شد و ساحل غربی خلیج سالوا (Salwa) بخشی از آن است.
۶- ساحل شرقی خلیج سالوا را کشور قطر تشکیل می‌دهد این کشور به طول ۱۴۴ کیلومتر به طرف شمال کشیده شده است. طول سواحل قطر ۵۶۳ کیلومتر می‌باشد. دهانه خلیج سالوا حدود ۶۳ کیلومتر (۳۹) میل است که جزایر بحرین تقریباً در وسط این دهانه گسترده است.
7- بعد از قطر، امارات متحده عربی متشکل از هفت شیخ نشین قرار دارد. این شیخ نشین‌ها عبارتند از: ابوظبی Abu-Dhabi))، دوبی (Dubai)، شارجه (Sharjeh)، عجمان (Ajman)، ام‌القوين (يا ام‌الكوين Umal Qiwain)، رأس‌الخيمه (Ras Al Khaimah) و فجیره (Fujairah) که در شبه جزیره مسندم (Musandam) قرار دارند. این شبه جزیره، که پیشرفتگی خاک در آب است، به رأس المسندم منتهی می‌شود که در حقیقت حد فاصل آن و سواحل ایران را تنگه هرمز می‌نامند.
به غیر از فجیره که در بخش شرقی شبه جزیره مسندم و در آب‌های عمان قرار دارد بقیه شیخ نشین‌های ذکر شده در غرب شبه جزیره مسندم و در آب‌های خلیج فارس قرار دارند که حدود ۸۰۰ کیلومتر از ساحل را به خود اختصاص داده‌اند.در رأس شبه جزیره مسندم ناحیه‌ای به نام خصب (Khasab) وجود دارد که هرچند ارتباط خاکی با کشور عمان ندارد ولی بخشی از آن کشور محسوب می‌شود. تنگه هرمز که حدفاصل رأس المسندم و سواحل ایران است حدود 69/46 کیلومتر طول دارد.برخی از محققین تنگه هرمز را بخشی از خلیج فارس و گروهی دیگر آن را بخشی از دریای عمان می‌دانند؛ با این حال تعدادی دیگر تنگه هرمز را حد فاصل (مرز) بین دریای عمان و خلیج فارس می‌شناسند.
7- موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
۱- بخش شمالی و شمال شرقی خلیج فارس را تماماً سواحل ایران پوشانده است. طول مرزهای ایران در خلیج فارس از دهانه اروندرود تا بندر عباس ۱۲۵۹ کیلومتر است.
۲- در منتهی الیه شمالی خلیج فارس کشور عراق قرار دارد. اروندرود بخشی از حد فاصل (مرز) بین عراق و ایران را تشکیل می‌دهد که به خلیج فارس می‌ریزد. ساحل عراق در خلیج فارس حدود چند کیلومتر است که در فاصله خور عبدالله (مرز مشترک عراق با کویت) و جزیره آبادان قرار دارد. بندر عراقی فاو (الفاو- FAO) در این ناحیه قرار دارد. با احتساب طول آبراه خور عبدالله، عراق حداکثر ۸۰ کیلومتر (حدود ۵۰ میل) در خلیج فارس دارای ساحل می‌باشد.
3- بعد از عراق، کشور کویت است که ۶۰ کیلومتر (حدود ۳۷ میل) از ساحل خلیج فارس را به خود اختصاص داده است.
4- در حد فاصل کشور کویت و عربستان منطقه بیطرفی به طول ۷۲ کیلومتر (۴۵ میل) وجود دارد که از ۱۷ خرداد ماه ۱۳۴۴ (هفتم ژوئن سال ۱۹۶۵) طبق قراردادی بین دو کشور تقسیم شده است و هر کشور سهم خود را در اختیار دارد.
5- بعد از آن حدود ۴۰۰ کیلومتر (۲۵۰ میل) از سواحل خلیج فارس جزو قلمرو عربستان است که در گذشته الحسا (Al Hasa) خوانده می‌شد و ساحل غربی خلیج سالوا (Salwa) بخشی از آن است.
۶- ساحل شرقی خلیج سالوا را کشور قطر تشکیل می‌دهد این کشور به طول ۱۴۴ کیلومتر به طرف شمال کشیده شده است. طول سواحل قطر ۵۶۳ کیلومتر می‌باشد. دهانه خلیج سالوا حدود ۶۳ کیلومتر (۳۹) میل است که جزایر بحرین تقریباً در وسط این دهانه گسترده است.
7- بعد از قطر، امارات متحده عربی متشکل از هفت شیخ نشین قرار دارد. این شیخ نشین‌ها عبارتند از: ابوظبی Abu-Dhabi))، دوبی (Dubai)، شارجه (Sharjeh)، عجمان (Ajman)، ام‌القوين (يا ام‌الكوين Umal Qiwain)، رأس‌الخيمه (Ras Al Khaimah) و فجیره (Fujairah) که در شبه جزیره مسندم (Musandam) قرار دارند. این شبه جزیره، که پیشرفتگی خاک در آب است، به رأس المسندم منتهی می‌شود که در حقیقت حد فاصل آن و سواحل ایران را تنگه هرمز می‌نامند.
به غیر از فجیره که در بخش شرقی شبه جزیره مسندم و در آب‌های عمان قرار دارد بقیه شیخ نشین‌های ذکر شده در غرب شبه جزیره مسندم و در آب‌های خلیج فارس قرار دارند که حدود ۸۰۰ کیلومتر از ساحل را به خود اختصاص داده‌اند.در رأس شبه جزیره مسندم ناحیه‌ای به نام خصب (Khasab) وجود دارد که هرچند ارتباط خاکی با کشور عمان ندارد ولی بخشی از آن کشور محسوب می‌شود. تنگه هرمز که حدفاصل رأس المسندم و سواحل ایران است حدود 69/46 کیلومتر طول دارد.برخی از محققین تنگه هرمز را بخشی از خلیج فارس و گروهی دیگر آن را بخشی از دریای عمان می‌دانند؛ با این حال تعدادی دیگر تنگه هرمز را حد فاصل (مرز) بین دریای عمان و خلیج فارس می‌شناسند.