«اقتصادسرآمد» گزارش می دهد
واکاوی نتایج مثبت کریدور غلات دریای سیاه
گروه ترانزیت دریا - وحید ورستان - بیش از یک سال از آغاز جنگ بین روسیه و اوکراین می‌گذرد. بیش از 60هزار نفر نفر جان خود را از دست داده و تعداد بسیاری مجروح و یا مجبور به مهاجرت شده‌اند زیرساخت‌ها و اقتصاد هر دو کشور آسیب جدی دیده است. شهرها فرو می‌ریزند، مردم از وطن خود نقل مکان می‌کنند. این جنگ نه تنها تنش‌های منطقه‌ای را تشدید کرده بلکه پیامدهای گسترده‌تری نیز داشته است، زیرا سازمان پیمان آتلانتیک شمالی و اتحادیه اروپا از اوکراین حمایت می‌کنند، در حالی که روسیه قصد دارد نفوذ خود را بیشتر کند. این جنگ را می‌توان تهدیدی برای امنیت جهانی دانست، زیرا می‌تواند منجر به درگیری گسترده تری بین روسیه و غرب شود. جنگ تنها بر مردم بومی تاثیر نمی‌گذارد، بلکه یک مشکل سراسر جهان است. بنابراین، به راحتی می‌توان مشاهده کرد که کشورها و سازمان‌های جهان برای یافتن راه حل و پایان دادن به خشونت و یا پیامدهای آن باید در اسرع وقت تلاش کنند.
بحران غلات در جهان
اوکراین به عنوان تولیدکننده غلات در رتبه هفتم جهان قرار دارد در حالی که روسیه چهارمین تولیدکننده غلات از سال ۲۰۲۱ است. غلات یک منبع غذایی حیاتی برای بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهایی با درآمد پایین و ناامنی غذایی است .بنابراین، هر گونه اختلال در عرضه غلات می‌تواند تهدیدهای مهمی برای امنیت و ثبات غذایی جهانی باشد. تولید و صادرات غلات اوکراین تحت تأثیر حمله روسیه به منطقه دریای سیاه قرار گرفته است که منجر به توقف کامل حمل و نقل غلات از طریق دریای سیاه شد، که سالانه ۴۵ میلیون تن غلات از بنادر اوکراین به بازار جهانی صادر می‌شد. با این حال، درگیری‌های بین روسیه و اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲ بر صادرات تأثیر گذاشت و به شدت مختل شد، زیرا کشتی‌ها به دلیل مناطق مین‌کشی شده قادر به دنبال کردن مسیر امن به/از بنادر اوکراین نبودند. یکی دیگر از کالاهای اساسی که قرار بود صادر شود اما تحت تاثیر قرار گرفت و به اندازه غذا اهمیت دارد، کود بوده که در زمینه کشاورزی حیاتی است. زیرا خاک و محصول را به خصوص برای غلات مناسب می‌کند. در نتیجه اوکراین با تهدید مضاعف ناامنی غذایی و بحران در اقتصاد مواجه است. علاوه بر این، وضعیت برای سایر کشورهایی که بر صادرات غلات اوکراین تکیه دارند، اهمیت دارد. آن ها با قیمت‌های بالاتر، کاهش کیفیت و دسترسی محدود به غلات مواجه می‌شوند که به طور بالقوه منجر به کمبود و بحران‌های انسانی در مناطق خاصی از جهان شده است.
نتیجه مثبت کریدور غلات
برای حل این مشکل، ایجاد کریدور ایمن برای غلات با حمایت ترکیه آغاز شد. در نتیجه، سازمان ملل و ترکیه بر سر ایجاد یک کریدور دریایی امن در دریای سیاه توافق کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مراسم امضای قرارداد در ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۳ در استانبول گفت، ابتکار غلات دریای سیاه یا ابتکار حمل و نقل ایمن غلات و مواد غذایی از بنادر اوکراین را با عنوان «چشم امید» یاد کرد. بنابراین، از سه بندر اوکراین شامل چورنومورسک، اودسا، و یوژنی برای واردات کالا استفاده شده است. ابتکار غلات دریای سیاه، تحویل کالاها را به مسیرهای دریایی در سراسر جهان که مسدود یا ناامن بودند، امکان پذیر کرد. ابتکار غلات دریای سیاه نه تنها به حل درد و رنج مردم نیازمند کمک کرد، بلکه همکاری و روابط دیپلماتیک بین ترکیه، روسیه و اوکراین و همچنین جامعه بین المللی را تقویت کرد. برای نظارت بر اجرای طرح غلات دریای سیاه، مرکز هماهنگی مشترک (JCC) ایجاد شد. در مرکز هماهنگی مشترک مستقر در استانبول نمایندگانی از روسیه، ترکیه، اوکراین و سازمان ملل متحد حضور دارند. مرکز هماهنگی مشترک نحوه انجام اهداف ابتکار را نشان داد و به کشورها و سازمان‌ها انجمنی برای ارتباطات آزاد و تبادل اطلاعات ارائه می‌دهد. از ژوئیه ۲۰۲۳، بیش از ۳۰ میلیون تن غلات، از جمله ذرت، گندم، آفتابگردان و سایر کالاها، تحت ابتکار غلات دریای سیاه صادر شده است. اکثریت گندم، حدود ۶۵ درصد، به کشورهای در حال توسعه مانند الجزایر، مراکش، مصر، نیجریه و پاکستان صادر شد که در آنها غذای اساسی برای بسیاری از مردم است. براساس گزارش فائو، ۱۹ درصد کالری دریافتی جهانی ناشی از مصرف گندم است. همچنین، ابتکار غلات دریای سیاه با ورود غلات بیشتر به بازار، قیمت گندم را حدود ۹.۷ درصد کاهش داد. به گزارش UN News، حدود ۳۳ میلیون تن کالای غذایی از سه بندر دریای سیاه اوکراین به ۴۵ کشور در سه قاره خشکی حدود یک سال پس از دستیابی به توافق منتقل شده است. در مجموع، این ابتکار باعث رفع انسداد منابع غذایی ضروری شده و به کاهش افزایش قیمت جهانی مواد غذایی کمک کرده است که به بالاترین حد خود رسیده است. در طول سال گذشته، شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ماه به ماه کاهش یافته و بیش از ۲۳ درصد از اوج خود در مارس ۲۰۲۲، زمانی که اثرات جنگ روسیه و اوکراین در جهان مشخص شد، ریزش داشته است. همچنین، ابتکار غلات دریای سیاه به برنامه جهانی غذا (WFP) اجازه داد تا بیش از ۷۲۵ هزار تن گندم را برای کمک به افراد نیازمند در افغانستان، اتیوپی، کنیا، سومالی، سودان و یمن صادر کند. بیش از نیمی از دانه گندم برنامه جهانی غذا در سال ۲۰۲۲ مانند سال ۲۰۲۱ توسط اوکراین ارائه شد. همانطور که مشاهده می‌شود، از زمان امضای توافقنامه در جولای ۲۰۲۲، شاخص قیمت مواد غذایی در حال کاهش بوده که می‌توان به موفقیت این توافق اشاره کرد.
خواست روسیه و شرط بازگشت
در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۳، روسیه اعلام کرد که مسکو دیگر در توافقنامه شرکت نخواهد کرد و حق دارد از این ابتکار انصراف دهد. دلیل عدم تمایل روسیه به این ابتکار، این امر عنوان شد که این محصولات به کشورهای توسعه یافته‌تر و نه فقیر صادر شده داست. سازمان ملل متحد اعلام کرده است که صادرات به هر کشوری به آرامش بازارهای جهانی و کاهش تورم قیمت مواد غذایی کمک می‌کند. پس از درخواست‌هایی مبنی بر اتصال مجدد یکی از بانک‌های روسی به سوئیف و لغو ممنوعیت ورود روسیه به برخی بنادر، کشورها تلاش می‌کنند راهی برای ادامه ابتکار غلات دریایی سیاه بیابند. در صورت ادامه، این ابتکار می‌تواند ۲۲۰ هزار تن به صادرات غلات کمک کند، که بدون تردید موجب کاهش قیمت غلات در جهان می‌شود. طرح غلات دریای سیاه نمونه نادری از همکاری است که پیامدهای مهمی برای امنیت غذایی جهانی داشته است. به گفته اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، «یکی از مهم‌ترین مصالحه‌ها پس از موضوع تبادل زندانیان» است. این ابتکار که موجب کاهش موانع دسترسی به دریای سیاه شده، در صورت تداوم همکاری عمیق یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با این حال، پرسش‌ها و خواسته‌های روسیه که کلید بازگشت روسیه به توافق در صورت پذیرفته شدن از سوی غرب است، و در این صورت می توان نسبت به احیای این کریدور امیدوار بود.
بحران غلات در جهان
اوکراین به عنوان تولیدکننده غلات در رتبه هفتم جهان قرار دارد در حالی که روسیه چهارمین تولیدکننده غلات از سال ۲۰۲۱ است. غلات یک منبع غذایی حیاتی برای بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهایی با درآمد پایین و ناامنی غذایی است .بنابراین، هر گونه اختلال در عرضه غلات می‌تواند تهدیدهای مهمی برای امنیت و ثبات غذایی جهانی باشد. تولید و صادرات غلات اوکراین تحت تأثیر حمله روسیه به منطقه دریای سیاه قرار گرفته است که منجر به توقف کامل حمل و نقل غلات از طریق دریای سیاه شد، که سالانه ۴۵ میلیون تن غلات از بنادر اوکراین به بازار جهانی صادر می‌شد. با این حال، درگیری‌های بین روسیه و اوکراین در اواخر فوریه ۲۰۲۲ بر صادرات تأثیر گذاشت و به شدت مختل شد، زیرا کشتی‌ها به دلیل مناطق مین‌کشی شده قادر به دنبال کردن مسیر امن به/از بنادر اوکراین نبودند. یکی دیگر از کالاهای اساسی که قرار بود صادر شود اما تحت تاثیر قرار گرفت و به اندازه غذا اهمیت دارد، کود بوده که در زمینه کشاورزی حیاتی است. زیرا خاک و محصول را به خصوص برای غلات مناسب می‌کند. در نتیجه اوکراین با تهدید مضاعف ناامنی غذایی و بحران در اقتصاد مواجه است. علاوه بر این، وضعیت برای سایر کشورهایی که بر صادرات غلات اوکراین تکیه دارند، اهمیت دارد. آن ها با قیمت‌های بالاتر، کاهش کیفیت و دسترسی محدود به غلات مواجه می‌شوند که به طور بالقوه منجر به کمبود و بحران‌های انسانی در مناطق خاصی از جهان شده است.
نتیجه مثبت کریدور غلات
برای حل این مشکل، ایجاد کریدور ایمن برای غلات با حمایت ترکیه آغاز شد. در نتیجه، سازمان ملل و ترکیه بر سر ایجاد یک کریدور دریایی امن در دریای سیاه توافق کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مراسم امضای قرارداد در ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۳ در استانبول گفت، ابتکار غلات دریای سیاه یا ابتکار حمل و نقل ایمن غلات و مواد غذایی از بنادر اوکراین را با عنوان «چشم امید» یاد کرد. بنابراین، از سه بندر اوکراین شامل چورنومورسک، اودسا، و یوژنی برای واردات کالا استفاده شده است. ابتکار غلات دریای سیاه، تحویل کالاها را به مسیرهای دریایی در سراسر جهان که مسدود یا ناامن بودند، امکان پذیر کرد. ابتکار غلات دریای سیاه نه تنها به حل درد و رنج مردم نیازمند کمک کرد، بلکه همکاری و روابط دیپلماتیک بین ترکیه، روسیه و اوکراین و همچنین جامعه بین المللی را تقویت کرد. برای نظارت بر اجرای طرح غلات دریای سیاه، مرکز هماهنگی مشترک (JCC) ایجاد شد. در مرکز هماهنگی مشترک مستقر در استانبول نمایندگانی از روسیه، ترکیه، اوکراین و سازمان ملل متحد حضور دارند. مرکز هماهنگی مشترک نحوه انجام اهداف ابتکار را نشان داد و به کشورها و سازمان‌ها انجمنی برای ارتباطات آزاد و تبادل اطلاعات ارائه می‌دهد. از ژوئیه ۲۰۲۳، بیش از ۳۰ میلیون تن غلات، از جمله ذرت، گندم، آفتابگردان و سایر کالاها، تحت ابتکار غلات دریای سیاه صادر شده است. اکثریت گندم، حدود ۶۵ درصد، به کشورهای در حال توسعه مانند الجزایر، مراکش، مصر، نیجریه و پاکستان صادر شد که در آنها غذای اساسی برای بسیاری از مردم است. براساس گزارش فائو، ۱۹ درصد کالری دریافتی جهانی ناشی از مصرف گندم است. همچنین، ابتکار غلات دریای سیاه با ورود غلات بیشتر به بازار، قیمت گندم را حدود ۹.۷ درصد کاهش داد. به گزارش UN News، حدود ۳۳ میلیون تن کالای غذایی از سه بندر دریای سیاه اوکراین به ۴۵ کشور در سه قاره خشکی حدود یک سال پس از دستیابی به توافق منتقل شده است. در مجموع، این ابتکار باعث رفع انسداد منابع غذایی ضروری شده و به کاهش افزایش قیمت جهانی مواد غذایی کمک کرده است که به بالاترین حد خود رسیده است. در طول سال گذشته، شاخص قیمت مواد غذایی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ماه به ماه کاهش یافته و بیش از ۲۳ درصد از اوج خود در مارس ۲۰۲۲، زمانی که اثرات جنگ روسیه و اوکراین در جهان مشخص شد، ریزش داشته است. همچنین، ابتکار غلات دریای سیاه به برنامه جهانی غذا (WFP) اجازه داد تا بیش از ۷۲۵ هزار تن گندم را برای کمک به افراد نیازمند در افغانستان، اتیوپی، کنیا، سومالی، سودان و یمن صادر کند. بیش از نیمی از دانه گندم برنامه جهانی غذا در سال ۲۰۲۲ مانند سال ۲۰۲۱ توسط اوکراین ارائه شد. همانطور که مشاهده می‌شود، از زمان امضای توافقنامه در جولای ۲۰۲۲، شاخص قیمت مواد غذایی در حال کاهش بوده که می‌توان به موفقیت این توافق اشاره کرد.
خواست روسیه و شرط بازگشت
در ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۳، روسیه اعلام کرد که مسکو دیگر در توافقنامه شرکت نخواهد کرد و حق دارد از این ابتکار انصراف دهد. دلیل عدم تمایل روسیه به این ابتکار، این امر عنوان شد که این محصولات به کشورهای توسعه یافته‌تر و نه فقیر صادر شده داست. سازمان ملل متحد اعلام کرده است که صادرات به هر کشوری به آرامش بازارهای جهانی و کاهش تورم قیمت مواد غذایی کمک می‌کند. پس از درخواست‌هایی مبنی بر اتصال مجدد یکی از بانک‌های روسی به سوئیف و لغو ممنوعیت ورود روسیه به برخی بنادر، کشورها تلاش می‌کنند راهی برای ادامه ابتکار غلات دریایی سیاه بیابند. در صورت ادامه، این ابتکار می‌تواند ۲۲۰ هزار تن به صادرات غلات کمک کند، که بدون تردید موجب کاهش قیمت غلات در جهان می‌شود. طرح غلات دریای سیاه نمونه نادری از همکاری است که پیامدهای مهمی برای امنیت غذایی جهانی داشته است. به گفته اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، «یکی از مهم‌ترین مصالحه‌ها پس از موضوع تبادل زندانیان» است. این ابتکار که موجب کاهش موانع دسترسی به دریای سیاه شده، در صورت تداوم همکاری عمیق یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. با این حال، پرسش‌ها و خواسته‌های روسیه که کلید بازگشت روسیه به توافق در صورت پذیرفته شدن از سوی غرب است، و در این صورت می توان نسبت به احیای این کریدور امیدوار بود.