ویژگی های جغرافیایی تنگه هرمز
همایون الهی- تنگه هرمز مابین کناره‌های غربی و شمالی شبه جزیره مُسندام و جزیره‌های مقابل آن یعنی هرمز و لارک و قسمت شرقی جزیره قشم قرار گرفته است. عمیق‌ترین نقاط خلیج فارس در حوالی تنگه هرمز است که به حدود ۱۰۰ متر می‌رسد. عمق آب در کنار جزیره لارک ۳۶ متر و در مجاورت جزیره المسندام ۱۴۴ متر است. عمق تنگه هرمز از شمال به جنوب و از غرب به شرق عمیق تر می‌شود.
محدوده تنگه هرمز مابین خط فرضی بین دو نقطه رأس دبا (دبه) و دماغه الکوه در دریای عمان و خط فرضی دوم از رأس‌الشام یا شیخ مسعود و جزیره هنگام می‌باشد که طول این فضا را ۱۸۷ کیلومتر گفته‌اند. اما برخی با توجه به اینکه جزیره قشم، لارک، هنگام، ابوموسی و تنب از جنبه‌های نظامی و استراتژیک در رابطه با تنگه هرمز مهم هستند محدوده تنگه را تا خط فرضی از بستانه در غرب بندرلنگه به شرق بندر دبی گسترش می‌دهند که در اینصورت طول تنگه ۳۱۰ کیلومتر می‌شود.
عرض تنگه هرمز در مناطق مختلف متفاوت است به طوری که بین جزایر قوئین كبير و جزیره لارک 9/38کیلومتر فاصله است. درحالی که از نخل ناخدا در ساحل ایران تا شمالی‌ترین نقطه شبه جزیره المسندام در کشور عمان ۹۰ کیلومتر است. فاصله بين رأس دبا و رأس الكوه ۹۶ کیلومتر و بین بندر بستانه و بندر دبی ۱۵۰ کیلومتر است.
باریکی خلیج فارس به طور کلی و تنگه هرمز به طور خاص، به همراه تعداد زیادی جزیره و زمین‌های بلند نزدیک کانال‌های قابل دریانوردی، باعث می‌شود ترافیک انبوهی از تانکرهای نفتی در تنگه هرمز به وجود آید و در نتیجه ضمن آنکه عبور و مرور باید تابع مقررات خاص شود، این نگرانی که تنگه می‌تواند در شرایط معین مسدود شود نیز وجود دارد:
الف - طرح تفکیک تردد در تنگه هرمز
تردد کشتی‌ها قبل از سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹) از آب‌های داخلی عمان بین جزایر مسندام و قوئین کوچک عبور می‌کرد ولی با درخواست عمان و موافقت سازمان بین المللی دریایی (آیمو) به محل فعلی آن یعنی در یک مایلی شمال جزیره قوئین بزرگ و در منطقه دریای سرزمینی کشور عمان منتقل شده است.
مسیر شمالی (به علت عمق کمتر) جهت ورود کشتی‌ها از دریای عمان به خلیج فارس و مسیر جنوبی (به علت عمق بیشتر) جهت خروج کشتی‌ها از خلیج فارس در نظر گرفته شده است. کشتی‌های عظیم نفتکش از مسیر شمالی خالی وارد خلیج فارس شده و پس از بارگیری که به آبخور بیشتر نیاز دارند از مسیر جنوبی از خلیج فارس خارج می‌شوند.
طبق موافقتنامه بین ایران و عمان حفظ امنیت تنگه هرمز و نظارت بر تردد دریایی آن بطور مشترک به عهده دو دولت قرار دارد.
طرح تفکیک تردد دیگری وجود دارد که طرح تتب - فارور است که کاملاً در دریای سرزمینی ایران قرار دارد. مسیر شمالی این طرح برای حرکت کشتی‌ها از شرق به غرب در نظر گرفته شده است که در شمال جزیره‌های تنب و فارور واقع است و مسیر جنوبی آن که برای حرکت کشتی‌ها از غرب به شرق اختصاص داده شده است، در جنوب جزایر فارور و تنب قرار دارد.
ب - آیا تنگه هرمز قابل تهدید است؟
تهدید عبور از تنگه هرمز به صورت‌های زیر می‌تواند صورت گیرد:
بستن تنگه از طریق غرق کشتی: این طریق عملاً به علت عمق زیاد تنگه هرمز ممکن نیست و یا حداقل مشکل است. زیرا تنگه بین 7۰-10۰ متر عمق دارد و مسیر اصلی عبور کشتی‌ها هر کدام یک مایل عرض دارند، بنابراین غرق یک ناو بزرگ فقط ۳۰ متر را می‌پوشاند.
بستن تنگه از طریق مین‌گذاری: هر چند این کار ممکن است ولی سیستم‌های مین روبی می‌توانند تنگه را خیلی سریع بی‌خطر نمایند.
ایجاد خطر و ناامنی برای عبور کشتی‌ها: که با استفاده از موشک‌ها، بمباران‌ها، عملیات چریکی و امثالهم ممکن است، هر چند در این خصوص نیز مراکز عملیات (جزایر و سواحل مركز عملیات) خود می‌تواند مورد تهاجم دشمن قرار گرفته و از بین برود. جنگ نفتکش‌ها در دوران جنگ تحمیلی نمونه بارز این آسیب‌پذیری دو جانبه است.
همینطور به علت عمق مناسب، زیردریایی‌ها نیز می‌توانند عبور از تنگه را دچار مخاطره نمایند، هر چند این عمل تبدیل به یک جنگ دریایی می‌شود
به طور خلاصه: بستن تنگه هر چند مشکل می‌نماید ولی ایجاد ناامنی در آن محتمل‌تر است و از سویی در یک درگیری، مهم آنست که طرف مقابل (دشمن) یک دولت منطقه‌ای است و یا یک دولت فرامنطقه‌ای و اینکه دارای چه قدرت نظامی است.
از همه این‌ها گذشته بسته شدن تنگه هرمز بیشتر از همه به خود ایران صدمه می‌زند. سایر کشورهای خلیج فارس نظیر عمان، امارات، عراق و عربستان امکان جایگزینی را دارند. بحرین و قطر نیز با استفاده از سرزمین عربستان یا امارات این امکان را به دست می‌آورند.