« اقتصادسرآمد» گزارش می دهد
استراتژی اتیوپی برای اتصال به دریای سرخ
گروه دریاپایه - وحید ورستان - برای قرن‌های متمادی، یکی از مهم‌ترین عناصر در توانایی یک کشور برای توسعه موفقیت آمیز اقتصادی، توانایی آن برای دسترسی به مسیرهای تجاری دریایی بوده است. ظرفیت افزایش قابل توجه تعداد شرکای تجاری و افزایش حجم و سرعت حمل و نقل کالا دو مورد از مزایای آشکار تجارت دریایی است.
به گزارش اقتصادسرآمد، برای اجتناب از اتکا به ترانزیت از طریق کشورهای همسایه، که به یک کشور کمک می‌کند تا به استقلال سیاسی دست یابد، حداقل امتداد از ساحل دریا یا اقیانوس نیز ضروری است. با این حال، همه کشورها دسترسی مستقیم به اقیانوس‌های جهان ندارند. در حال حاضر، ۴۴ کشور تنها مرزهای زمینی دارند و به نوعی از ساحل جدا مانده‌اند. البته بسته به عوامل مختلفی مانند اندازه جمعیت، روابط با همسایگان، مسیر سیاسی و میزان رشد اقتصادی، چنین معضلی ممکن است کم و بیش برای کشورهای مختلف مرتبط باشد. در این زمینه، موضع دولت اتیوپی، پرجمعیت‌ترین کشور محصور در خشکی جهان، در مورد «مرزهای دریایی» با توجه به اظهارات نخست وزیر «آبی احمد» در اکتبر ۲۰۲۳، مستلزم توجه ویژه است.
پیشینه تاریخی
از نظر تاریخی، پادشاهان حبشه (اتیوپی) از طریق اریتره کنونی به دریای سرخ دسترسی داشتند، که بنادر آن تاجران یونانی را در اوایل دوران باستان جذب می‌کرد. علی رغم این واقعیت که پادشاهان حبشه فقط کنترل غیرمستقیم بر این منطقه استراتژیک مهم داشتند، «دروازه دریا» تا ظهور استعمارگران ایتالیایی در اواخر قرن نوزدهم باز بود. پس از یک دوره کوتاه ادغام که اریتره با اتیوپی فدرال شد، در اواخر دهه ۱۹۶۰ جنگ استقلال آغاز و منجر به اعلام استقلال اریتره از اتیوپی در سال ۱۹۹۴ شد. در نتیجه، اتیوپی در نهایت از استفاده آزادانه از بنادر Acewaba و Masawaba برای اهداف اقتصادی و نظامی محروم شد. بنابراین، یکی از دولت‌های آفریقا با رشد اقتصادی سریع و با جمعیتی که اخیراً از ۱۲۰ میلیون نفر فراتر رفته است، توسط اریتره در شمال و جیبوتی و سومالی در شمال شرقی محصور و با دریا قطع شد. در نتیجه درگیری که از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ ادامه داشت و دو دهه بعد از خصومت با اسمره، دولت اتیوپی مجبور شد از بندر جیبوتی به عنوان تنها مسیر تجاری جایگزین این کشور استفاده کند. بر اساس برآوردهای بانک جهانی، مسیر ترانزیتی آدیس آبابا-جیبوتی تا ۹۵ درصد از کل معاملات تجاری کشور را تشکیل می‌دهد. با این حال، دستیابی به توافق دیپلماتیک با اریتره در سال ۲۰۱۸ و توقف خصومت‌ها در شمال اتیوپی در سال ۲۰۲۲، و همچنین برقراری ثبات نسبی در سومالی‌لند (منطقه جدایی‌طلب سومالی)، شرایط را برای کشف مسیرهای ترانزیتی جایگزین یا حتی رویکردهای جدید برای غلبه بر آن مشکل ایجاد می‌کند.
اظهارات راهبردی آبی احمد
عدم دسترسی مستقیم اتیوپی به اقیانوس‌های جهان در نیمه اول اکتبر ۲۰۲۳ در بالاترین سطح کشور به بحث گذاشته شد. آبی احمد، نخست‌وزیر این کشور که از سال ۲۰۱۸ این سمت را بر عهده داشت، ۴۵ دقیقه کامل از سخنرانی ویدیویی خود در مجلس را به موضوع دسترسی به ساحل دریای سرخ اختصاص داد. او نه تنها نکات اصلی اختلاف را بیان کرد، بلکه راه‌حل‌های بالقوه‌ای را نیز ارائه کرد. دولت اتیوپی مجبور شده است تقریباً به طور کامل بر مسائل داخلی تمرکز کند، و در سیاست خارجی تنها مذاکرات با مصر و سودان بر سر سد رنسانس بزرگ اتیوپی اولویت نداشته باشد. این باعث می‌شود سخنرانی او بسیار قابل توجه‌تر و به یک معنا بی‌سابقه باشد. با توجه به این واقعیت‌ها، اعلام عمومی نخست وزیر مبنی بر اینکه اتیوپی باید به دریا دسترسی داشته باشد را می‌توان به عنوان رونمایی رسمی از یک برنامه سیاست خارجی فوق العاده جاه‌طلبانه تفسیر کرد که به طور همزمان ظهور تضادها و حتی درگیری‌ها را با همسایگان خود، اریتره، جیبوتی و سومالی را نشان می‌دهد. آبی احمد، نخست وزیر اتیوپی، بر فوریت این موضوع تاکید کرد و گفت که دسترسی این کشور به دریا ضروری است. تحقق این پروژه احتمالا صلح را در شاخ آفریقا که مملو از خشونت است به ارمغان آورد. این امر از نظر سیاسی به همان اندازه اهمیت دارد که با مشروعیت بخشیدن به مطالبات ارتباط مستقیم دارد. برای مثال، ابی احمد برای مشروعیت چنین اهدافی، توجیهات مختلفی از جمله مسائل تاریخی، قومی و اقتصادی را ارائه کرد. اما مهم‌تر از همه، حداقل از منظر عمل‌گرایانه، باید این تقاضا باشد که همسایگان در مذاکرات سودمند متقابل شرکت کنند. ابی احمد بدون اینکه مشخص کند آدیس آبابا به چه شکلی از همکاری علاقه مند است – اجاره بندر، تملک آن یا سهمی از آن – به سیاست سرمایه‌گذاری فعال ترکیه و امارات در منطقه اشاره کرد که به این ترتیب می‌توان آن را یک اقدام سرمایه گذاری دانست. در این راستا، نخست وزیر اتیوپی به سد بزرگ رنسانس اتیوپی و خطوط هوایی اتیوپی به عنوان منابعی اشاره کرد که احتمالا به کشورهای همسایه در ازای موافقت آن ها برای دسترسی مستقیم اتیوپی به دریا، پیشنهاد شود. در نهایت، ابی احمد از کنفدراسیون با اریتره به عنوان یک جایگزین عملی یاد کرد، با این فرض که اریتره موافقت خود را با انجام یک حرکت داوطلبانه اعلام کرد. مخاطب مورد نظر سخنرانی ابی احمد، که رسما خطاب به قانونگذاران اتیوپیایی بود، در واقع کاملاً متفاوت است. به طور کلی، چنین جذابیت مهم و علیرغم ظاهر ساده، نه تنها نشانه روشنی از اتخاذ یک استراتژی جدید و بسیار بلندپروازانه سیاست خارجی یا به عبارت دیگر دکترین است. مورد دوم اینکه این کشور در سال‌های اخیر اریتره به عنوان یکی از دوستان مهم آدیس آبابا در حل و فصل مسائل داخلی ظاهر شده است. با این حال، ابی احمد و رئیس جمهور اریتره، آیزایاس افورکی، به احتمال زیاد نمی‌توانند آرزوهای سیاسی خود را با یکدیگر هماهنگ کنند.
اتیوپی در بریکس
در نشست اخیر بریکس تصمیم به گسترش این کشور و پیوستن شش کشور دیگر به این گروه شد که یکی از آن ها اتیوپی است. برای آدیس آبابا، عضویت در BRICS یک پیروزی مهم ژئواکونومیک، ژئوپلیتیک و دیپلماتیک است. بریکس با حدود ۲۶ درصد مساحت و حدود ۴۲ درصد از جمعیت جهان، نقش فزاینده‌ای در ژئوپلیتیک و تجارت جهانی دارد. استفاده از فناوری‌های پیشرفته کشاورزی و دانش کشورهای BRICS نیز می‌تواند در نوسازی بخش کشاورزی کشور مفید باشد و غلات و کودهای کشاورزی روسیه آماده کمک به آن هستند. با این حال، پتانسیل بسیاری از اعضای BRICSمی‌تواند برای جمعیت جوان و اقتصاد رو به رشد اتیوپی مناسب باشد. در واقع، عضویت اتیوپی در بریکس در کوتاه مدت و میان مدت می‌تواند تاثیر ویژه و مثبتی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی، غلبه بر چالش‌های اقتصادی اتیوپی، دسترسی به چشم انداز روشن، افزایش نرخ رشد و کاهش بدهی خارجی اتیوپی و در عین حال ارتقای موقعیت به عنوان یک پایگاه تولید صادراتی مقرون به صرفه با دسترسی به کریدور شمال-جنوب داشته باشد.
به گزارش اقتصادسرآمد، برای اجتناب از اتکا به ترانزیت از طریق کشورهای همسایه، که به یک کشور کمک می‌کند تا به استقلال سیاسی دست یابد، حداقل امتداد از ساحل دریا یا اقیانوس نیز ضروری است. با این حال، همه کشورها دسترسی مستقیم به اقیانوس‌های جهان ندارند. در حال حاضر، ۴۴ کشور تنها مرزهای زمینی دارند و به نوعی از ساحل جدا مانده‌اند. البته بسته به عوامل مختلفی مانند اندازه جمعیت، روابط با همسایگان، مسیر سیاسی و میزان رشد اقتصادی، چنین معضلی ممکن است کم و بیش برای کشورهای مختلف مرتبط باشد. در این زمینه، موضع دولت اتیوپی، پرجمعیت‌ترین کشور محصور در خشکی جهان، در مورد «مرزهای دریایی» با توجه به اظهارات نخست وزیر «آبی احمد» در اکتبر ۲۰۲۳، مستلزم توجه ویژه است.
پیشینه تاریخی
از نظر تاریخی، پادشاهان حبشه (اتیوپی) از طریق اریتره کنونی به دریای سرخ دسترسی داشتند، که بنادر آن تاجران یونانی را در اوایل دوران باستان جذب می‌کرد. علی رغم این واقعیت که پادشاهان حبشه فقط کنترل غیرمستقیم بر این منطقه استراتژیک مهم داشتند، «دروازه دریا» تا ظهور استعمارگران ایتالیایی در اواخر قرن نوزدهم باز بود. پس از یک دوره کوتاه ادغام که اریتره با اتیوپی فدرال شد، در اواخر دهه ۱۹۶۰ جنگ استقلال آغاز و منجر به اعلام استقلال اریتره از اتیوپی در سال ۱۹۹۴ شد. در نتیجه، اتیوپی در نهایت از استفاده آزادانه از بنادر Acewaba و Masawaba برای اهداف اقتصادی و نظامی محروم شد. بنابراین، یکی از دولت‌های آفریقا با رشد اقتصادی سریع و با جمعیتی که اخیراً از ۱۲۰ میلیون نفر فراتر رفته است، توسط اریتره در شمال و جیبوتی و سومالی در شمال شرقی محصور و با دریا قطع شد. در نتیجه درگیری که از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ ادامه داشت و دو دهه بعد از خصومت با اسمره، دولت اتیوپی مجبور شد از بندر جیبوتی به عنوان تنها مسیر تجاری جایگزین این کشور استفاده کند. بر اساس برآوردهای بانک جهانی، مسیر ترانزیتی آدیس آبابا-جیبوتی تا ۹۵ درصد از کل معاملات تجاری کشور را تشکیل می‌دهد. با این حال، دستیابی به توافق دیپلماتیک با اریتره در سال ۲۰۱۸ و توقف خصومت‌ها در شمال اتیوپی در سال ۲۰۲۲، و همچنین برقراری ثبات نسبی در سومالی‌لند (منطقه جدایی‌طلب سومالی)، شرایط را برای کشف مسیرهای ترانزیتی جایگزین یا حتی رویکردهای جدید برای غلبه بر آن مشکل ایجاد می‌کند.
اظهارات راهبردی آبی احمد
عدم دسترسی مستقیم اتیوپی به اقیانوس‌های جهان در نیمه اول اکتبر ۲۰۲۳ در بالاترین سطح کشور به بحث گذاشته شد. آبی احمد، نخست‌وزیر این کشور که از سال ۲۰۱۸ این سمت را بر عهده داشت، ۴۵ دقیقه کامل از سخنرانی ویدیویی خود در مجلس را به موضوع دسترسی به ساحل دریای سرخ اختصاص داد. او نه تنها نکات اصلی اختلاف را بیان کرد، بلکه راه‌حل‌های بالقوه‌ای را نیز ارائه کرد. دولت اتیوپی مجبور شده است تقریباً به طور کامل بر مسائل داخلی تمرکز کند، و در سیاست خارجی تنها مذاکرات با مصر و سودان بر سر سد رنسانس بزرگ اتیوپی اولویت نداشته باشد. این باعث می‌شود سخنرانی او بسیار قابل توجه‌تر و به یک معنا بی‌سابقه باشد. با توجه به این واقعیت‌ها، اعلام عمومی نخست وزیر مبنی بر اینکه اتیوپی باید به دریا دسترسی داشته باشد را می‌توان به عنوان رونمایی رسمی از یک برنامه سیاست خارجی فوق العاده جاه‌طلبانه تفسیر کرد که به طور همزمان ظهور تضادها و حتی درگیری‌ها را با همسایگان خود، اریتره، جیبوتی و سومالی را نشان می‌دهد. آبی احمد، نخست وزیر اتیوپی، بر فوریت این موضوع تاکید کرد و گفت که دسترسی این کشور به دریا ضروری است. تحقق این پروژه احتمالا صلح را در شاخ آفریقا که مملو از خشونت است به ارمغان آورد. این امر از نظر سیاسی به همان اندازه اهمیت دارد که با مشروعیت بخشیدن به مطالبات ارتباط مستقیم دارد. برای مثال، ابی احمد برای مشروعیت چنین اهدافی، توجیهات مختلفی از جمله مسائل تاریخی، قومی و اقتصادی را ارائه کرد. اما مهم‌تر از همه، حداقل از منظر عمل‌گرایانه، باید این تقاضا باشد که همسایگان در مذاکرات سودمند متقابل شرکت کنند. ابی احمد بدون اینکه مشخص کند آدیس آبابا به چه شکلی از همکاری علاقه مند است – اجاره بندر، تملک آن یا سهمی از آن – به سیاست سرمایه‌گذاری فعال ترکیه و امارات در منطقه اشاره کرد که به این ترتیب می‌توان آن را یک اقدام سرمایه گذاری دانست. در این راستا، نخست وزیر اتیوپی به سد بزرگ رنسانس اتیوپی و خطوط هوایی اتیوپی به عنوان منابعی اشاره کرد که احتمالا به کشورهای همسایه در ازای موافقت آن ها برای دسترسی مستقیم اتیوپی به دریا، پیشنهاد شود. در نهایت، ابی احمد از کنفدراسیون با اریتره به عنوان یک جایگزین عملی یاد کرد، با این فرض که اریتره موافقت خود را با انجام یک حرکت داوطلبانه اعلام کرد. مخاطب مورد نظر سخنرانی ابی احمد، که رسما خطاب به قانونگذاران اتیوپیایی بود، در واقع کاملاً متفاوت است. به طور کلی، چنین جذابیت مهم و علیرغم ظاهر ساده، نه تنها نشانه روشنی از اتخاذ یک استراتژی جدید و بسیار بلندپروازانه سیاست خارجی یا به عبارت دیگر دکترین است. مورد دوم اینکه این کشور در سال‌های اخیر اریتره به عنوان یکی از دوستان مهم آدیس آبابا در حل و فصل مسائل داخلی ظاهر شده است. با این حال، ابی احمد و رئیس جمهور اریتره، آیزایاس افورکی، به احتمال زیاد نمی‌توانند آرزوهای سیاسی خود را با یکدیگر هماهنگ کنند.
اتیوپی در بریکس
در نشست اخیر بریکس تصمیم به گسترش این کشور و پیوستن شش کشور دیگر به این گروه شد که یکی از آن ها اتیوپی است. برای آدیس آبابا، عضویت در BRICS یک پیروزی مهم ژئواکونومیک، ژئوپلیتیک و دیپلماتیک است. بریکس با حدود ۲۶ درصد مساحت و حدود ۴۲ درصد از جمعیت جهان، نقش فزاینده‌ای در ژئوپلیتیک و تجارت جهانی دارد. استفاده از فناوری‌های پیشرفته کشاورزی و دانش کشورهای BRICS نیز می‌تواند در نوسازی بخش کشاورزی کشور مفید باشد و غلات و کودهای کشاورزی روسیه آماده کمک به آن هستند. با این حال، پتانسیل بسیاری از اعضای BRICSمی‌تواند برای جمعیت جوان و اقتصاد رو به رشد اتیوپی مناسب باشد. در واقع، عضویت اتیوپی در بریکس در کوتاه مدت و میان مدت می‌تواند تاثیر ویژه و مثبتی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی، غلبه بر چالش‌های اقتصادی اتیوپی، دسترسی به چشم انداز روشن، افزایش نرخ رشد و کاهش بدهی خارجی اتیوپی و در عین حال ارتقای موقعیت به عنوان یک پایگاه تولید صادراتی مقرون به صرفه با دسترسی به کریدور شمال-جنوب داشته باشد.