تاکید بر تسهیل ترانزیت کشورهای محصور در خشکی؛ « اقتصادسرآمد» گزارش می دهد
ضرورت توسعه ترانزیتی ایران و سازمان اکو
گروه ترانزیت - توحید ورستان - «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان از اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) خواست تا به توسعه کریدور ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه کمک کنند. میرضیایف در سخنرانی خود در افتتاحیه شانزدهمین اجلاس سران سازمان اکو در تاشکند این سخنان را مطرح کرد. وی با اشاره به ضرورت تقویت حمل و نقل و ارتباطات بین اعضا تاکید کرد که بیشتر اعضای اکو دسترسی مستقیم به دریا نداشته و کشورهای محصور هستند.
کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان ۱۰ کشور عضو در سازمان اکو هستند. از این بین کشورهای افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان در آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در قفقاز جزو کشورهای محصور در جهان هستند. ازبکستان از معدود کشورهای «دوبار محصور» (کشوری محصور که تمام همسایگان آن هم محصور در خشکی هستند) در دنیاست. رییس جمهور ازبکستان در عین حال افزود: «به طور همزمان، استفاده کامل از ظرفیت کریدورهای حمل و نقل بین قاره‌ای که ما را به بازارهای کلیدی در منطقه آسیا و اقیانوسیه، آسیای جنوبی، خاورمیانه و اروپا متصل و از سرزمین‌های ما عبور می‌کند، بسیار مهم است. در آینده، راه‌اندازی راه چند منظوره چین، قرقیزستان و ازبکستان و همین طور کریدور ترانس افغان به نفع تمامی کشورهای عضو اکو خواهد بود.»
جزییات پروتکل امضاء شده
وزارت حمل و نقل ازبکستان گزارش داد که ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه پروتکلی را برای تشکیل یک کریدور چندوجهی بین‌المللی بین آسیا و اروپا از طریق مسیر ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه امضا کردند. این سند در چارچوب دوازدهمین نشست وزرای حمل و نقل سازمان همکاری اقتصادی(اکو) در تاریخ ۱ تا ۳ نوامبر در تاشکند، امضا شد. پروتکل امضا شده این موارد را فراهم می‌کند: ۱- سازماندهی حمل و نقل بار از کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه به کشورهای اتحادیه اروپا از طریق سرزمین‌های ازبکستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه ۲- اعمال نرخ‌های تعرفه رقابتی و ایجاد شرایط مساعد برای حمل و نقل بار توسط راه آهن ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه ۳- توسعه مشترک اقدامات برای یکسان‌سازی استانداردهای نظارتی و فنی در سازمان حمل و نقل کالا در طول مسیر و ۴- افزایش اتصال حمل و نقل کشورهای شرکت کننده در مسیر. البته باید توجه داشت که مسیر راه آهن در امتداد کریدور ترکیه - ایران - ترکمنستان - ازبکستان در دسامبر ۲۰۲۲ با سفر اولین قطار باری ۴۰ واگنی بارگیری شده با لوازم خانگی از ازمیر به تاشکند راه اندازی شد. طول مسیر بیش از ۴۵۰۰ کیلومتر بود.
مزایای کریدور جدید برای ازبکستان
همکاری نزدیک‌تر ازبکستان و ترکمنستان در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک می‌تواند به گسترش امکانات حمل‌ونقل ترانزیت چندوجهی در مسیر ترانس خزر با استفاده از پتانسیل بندر ترکمن باشی کمک کند. در سال ۲۰۲۱، ترافیک حمل و نقل بین دو کشور ۱۷ درصد افزایش یافت که تقریباً به ۲ میلیون تن رسید. تنها از ژانویه تا می ۲۰۲۲، رشد بیشتری در حمل و نقل بین ازبکستان و ترکمنستان وجود داشته و به ۸۰۰ هزار تن یا ۱۴ درصد افزایش یافته است. همچنین، ادغام فناوری دیجیتال در بخش حمل و نقل و لجستیک ممکن است به رفع مشکلاتی مانند کالاهای مانده در گذرگاه‌های مرزی، ناهماهنگی در استانداردها، ساعات کاری محدود ایست بازرسی و روش‌های ناکارآمد عبور از مرز کمک کند. ازبکستان از ایجاد یک مرکز منطقه‌ای برای توسعه اتصالات حمل و نقل و ارتباطات حمایت می‌کند. همچنین این مسیر می تواند در اتصال ازبکستان به بندر چابهار کمک فراوانی داشته باشد. ازبکستان از سال ۲۰۲۰ در حال مذاکره برای استفاده مشترک از چابهار در سواحل دریای عمان با ایران و هند است.
این تلاش‌ها به عنوان بخشی از آرزوهای تاشکند برای تنوع بخشیدن به دسترسی به مسیرهای دریایی و تقویت ارتباط بین آسیای مرکزی و جنوب آسیا انجام می‌شود. با این حال، برای تحقق این برنامه‌ها، ازبکستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی دوگانه، باید به ترکمنستان تکیه کند که زیرساخت ها و قلمرو آن کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین ترانزیت به جنوب را فراهم می‌کند. علاوه بر این، ازبکستان مصمم است از پتانسیل بندر ایران برای گسترش تجارت با ایران و هند استفاده کند. تجارت بین ازبکستان و ایران به طور پیوسته در حال گسترش بوده و در سال ۲۰۲۱ رشد ۷۵ درصدی را ثبت کرد.
لزوم توجه ویژه به قطار اکو (ITI)
کریدور ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه در چارچوب سازمان اکو صورت می گیرد که نشان دهنده پتانسیل بالای این کریدور است. البته پیش از این نیز کریدور ریلی ترکیه-ایران-پاکستان به عنوان سه کشور بزرگ و بنیانگذار سازمان اکو پس از سال‌ها وقفه راه‌اندازی شد. قطار راه آهن اسلام آباد - تهران - استانبول (ITI) سرانجام روز ۲۱ آذرماه سال ۱۴۰۰ به سمت غرب حرکت کرد. پس از تلاش‌های ناموفق بسیاری برای از سرگیری این سرویس حمل و نقل ریلی که پاکستان، ایران و ترکیه را به یکدیگر متصل می‌کند، به نظر می‌رسید که قطار در مسیر توسعه قرار دارد. این خط راه آهن پتانسیل بالایی دارد. در ابتدا، ۱۵ روز طول کشید تا یک قطار ۶۵۰۰ کیلومتر را طی کند و این مدت در نهایت به ۱۱.۵ روز کاهش یافت. این قطار می‌تواند واگن‌های ریلی ۲۰، ۴۰ فوتی را حمل کند. این مسیر توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک کریدور بین المللی شناخته شده است. پیش‌بینی می‌شود که راه‌آهن نه تنها این سه کشور را به هم متصل می‌کند، بلکه پیوند اروپا و آسیا را نیز امکان‌پذیر می‌کند.
باید توجه داشت که از استانبول، اتصالات خوبی به اروپا وجود دارد و با استفاده از تونل راه‌آهن زیردریایی مرمره، ارسال کالا حتی سریع‌تر می‌شود. تونل راه‌آهن مرمره اخیراً برای حمل و نقل ریلی باز شده و امکان اتصال سریع‌تر بین بخش اروپایی و آسیایی شهر ترکیه را فراهم کرد. از سوی دیگر، هند و بنگلادش علاقه خود را برای اتصال به این خط ابراز کرده‌اند تا ارتباط حمل و نقل سریع‌تر به خاورمیانه و اروپا را تحقق بخشند. قطار ITI را «قطار کانتینری اکو» نیز می‌نامند. البته این مسیر برای آزمایشی مورد استفاده قرار گرفت و در مورد توسعه آن هنوز اطلاعاتی ارائه نشده است.
در مجموع، دو کریدور فوق نشان دهنده پتانسیل بالای سازمان اکو برای نفوذ کریدور ایران در مناطق پیرامون به ویژه کشورهای آسیای مرکزی باشد. حتی اخیرا ایجاد مسیر ریلی تاجیکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه نیز مطرح شده که در راستای تقویت روابط اقتصادی و ترانزیتی ایران و آسیای مرکزی است.
کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان ۱۰ کشور عضو در سازمان اکو هستند. از این بین کشورهای افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان در آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان در قفقاز جزو کشورهای محصور در جهان هستند. ازبکستان از معدود کشورهای «دوبار محصور» (کشوری محصور که تمام همسایگان آن هم محصور در خشکی هستند) در دنیاست. رییس جمهور ازبکستان در عین حال افزود: «به طور همزمان، استفاده کامل از ظرفیت کریدورهای حمل و نقل بین قاره‌ای که ما را به بازارهای کلیدی در منطقه آسیا و اقیانوسیه، آسیای جنوبی، خاورمیانه و اروپا متصل و از سرزمین‌های ما عبور می‌کند، بسیار مهم است. در آینده، راه‌اندازی راه چند منظوره چین، قرقیزستان و ازبکستان و همین طور کریدور ترانس افغان به نفع تمامی کشورهای عضو اکو خواهد بود.»
جزییات پروتکل امضاء شده
وزارت حمل و نقل ازبکستان گزارش داد که ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه پروتکلی را برای تشکیل یک کریدور چندوجهی بین‌المللی بین آسیا و اروپا از طریق مسیر ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه امضا کردند. این سند در چارچوب دوازدهمین نشست وزرای حمل و نقل سازمان همکاری اقتصادی(اکو) در تاریخ ۱ تا ۳ نوامبر در تاشکند، امضا شد. پروتکل امضا شده این موارد را فراهم می‌کند: ۱- سازماندهی حمل و نقل بار از کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه به کشورهای اتحادیه اروپا از طریق سرزمین‌های ازبکستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه ۲- اعمال نرخ‌های تعرفه رقابتی و ایجاد شرایط مساعد برای حمل و نقل بار توسط راه آهن ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه ۳- توسعه مشترک اقدامات برای یکسان‌سازی استانداردهای نظارتی و فنی در سازمان حمل و نقل کالا در طول مسیر و ۴- افزایش اتصال حمل و نقل کشورهای شرکت کننده در مسیر. البته باید توجه داشت که مسیر راه آهن در امتداد کریدور ترکیه - ایران - ترکمنستان - ازبکستان در دسامبر ۲۰۲۲ با سفر اولین قطار باری ۴۰ واگنی بارگیری شده با لوازم خانگی از ازمیر به تاشکند راه اندازی شد. طول مسیر بیش از ۴۵۰۰ کیلومتر بود.
مزایای کریدور جدید برای ازبکستان
همکاری نزدیک‌تر ازبکستان و ترکمنستان در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک می‌تواند به گسترش امکانات حمل‌ونقل ترانزیت چندوجهی در مسیر ترانس خزر با استفاده از پتانسیل بندر ترکمن باشی کمک کند. در سال ۲۰۲۱، ترافیک حمل و نقل بین دو کشور ۱۷ درصد افزایش یافت که تقریباً به ۲ میلیون تن رسید. تنها از ژانویه تا می ۲۰۲۲، رشد بیشتری در حمل و نقل بین ازبکستان و ترکمنستان وجود داشته و به ۸۰۰ هزار تن یا ۱۴ درصد افزایش یافته است. همچنین، ادغام فناوری دیجیتال در بخش حمل و نقل و لجستیک ممکن است به رفع مشکلاتی مانند کالاهای مانده در گذرگاه‌های مرزی، ناهماهنگی در استانداردها، ساعات کاری محدود ایست بازرسی و روش‌های ناکارآمد عبور از مرز کمک کند. ازبکستان از ایجاد یک مرکز منطقه‌ای برای توسعه اتصالات حمل و نقل و ارتباطات حمایت می‌کند. همچنین این مسیر می تواند در اتصال ازبکستان به بندر چابهار کمک فراوانی داشته باشد. ازبکستان از سال ۲۰۲۰ در حال مذاکره برای استفاده مشترک از چابهار در سواحل دریای عمان با ایران و هند است.
این تلاش‌ها به عنوان بخشی از آرزوهای تاشکند برای تنوع بخشیدن به دسترسی به مسیرهای دریایی و تقویت ارتباط بین آسیای مرکزی و جنوب آسیا انجام می‌شود. با این حال، برای تحقق این برنامه‌ها، ازبکستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی دوگانه، باید به ترکمنستان تکیه کند که زیرساخت ها و قلمرو آن کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین ترانزیت به جنوب را فراهم می‌کند. علاوه بر این، ازبکستان مصمم است از پتانسیل بندر ایران برای گسترش تجارت با ایران و هند استفاده کند. تجارت بین ازبکستان و ایران به طور پیوسته در حال گسترش بوده و در سال ۲۰۲۱ رشد ۷۵ درصدی را ثبت کرد.
لزوم توجه ویژه به قطار اکو (ITI)
کریدور ازبکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه در چارچوب سازمان اکو صورت می گیرد که نشان دهنده پتانسیل بالای این کریدور است. البته پیش از این نیز کریدور ریلی ترکیه-ایران-پاکستان به عنوان سه کشور بزرگ و بنیانگذار سازمان اکو پس از سال‌ها وقفه راه‌اندازی شد. قطار راه آهن اسلام آباد - تهران - استانبول (ITI) سرانجام روز ۲۱ آذرماه سال ۱۴۰۰ به سمت غرب حرکت کرد. پس از تلاش‌های ناموفق بسیاری برای از سرگیری این سرویس حمل و نقل ریلی که پاکستان، ایران و ترکیه را به یکدیگر متصل می‌کند، به نظر می‌رسید که قطار در مسیر توسعه قرار دارد. این خط راه آهن پتانسیل بالایی دارد. در ابتدا، ۱۵ روز طول کشید تا یک قطار ۶۵۰۰ کیلومتر را طی کند و این مدت در نهایت به ۱۱.۵ روز کاهش یافت. این قطار می‌تواند واگن‌های ریلی ۲۰، ۴۰ فوتی را حمل کند. این مسیر توسط سازمان ملل متحد به عنوان یک کریدور بین المللی شناخته شده است. پیش‌بینی می‌شود که راه‌آهن نه تنها این سه کشور را به هم متصل می‌کند، بلکه پیوند اروپا و آسیا را نیز امکان‌پذیر می‌کند.
باید توجه داشت که از استانبول، اتصالات خوبی به اروپا وجود دارد و با استفاده از تونل راه‌آهن زیردریایی مرمره، ارسال کالا حتی سریع‌تر می‌شود. تونل راه‌آهن مرمره اخیراً برای حمل و نقل ریلی باز شده و امکان اتصال سریع‌تر بین بخش اروپایی و آسیایی شهر ترکیه را فراهم کرد. از سوی دیگر، هند و بنگلادش علاقه خود را برای اتصال به این خط ابراز کرده‌اند تا ارتباط حمل و نقل سریع‌تر به خاورمیانه و اروپا را تحقق بخشند. قطار ITI را «قطار کانتینری اکو» نیز می‌نامند. البته این مسیر برای آزمایشی مورد استفاده قرار گرفت و در مورد توسعه آن هنوز اطلاعاتی ارائه نشده است.
در مجموع، دو کریدور فوق نشان دهنده پتانسیل بالای سازمان اکو برای نفوذ کریدور ایران در مناطق پیرامون به ویژه کشورهای آسیای مرکزی باشد. حتی اخیرا ایجاد مسیر ریلی تاجیکستان-ترکمنستان-ایران-ترکیه نیز مطرح شده که در راستای تقویت روابط اقتصادی و ترانزیتی ایران و آسیای مرکزی است.