اختلافات سرزمینی در منطقه خلیج فارس
دکتر همایون الهی
3- اختلافات بین عربستان و امارات متحده عربی
منطقه بوریمی سال‌های گذشته مورد اختلاف عربستان و ابوظبی و عمان بوده است که بالاخره در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴) سه کشور طی توافقنامه‌ای مسأله را حل نمودند. ناحیه بوریمی که سرسبز و پرآب و دارای منابع نفتی است طبق این توافقنامه بین عمان (سه دهکده) و ابوظبی (۶دهکده) تقسیم شد و عربستان در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴) در مقابل چشم پوشی از ادعاهای خود منطقه لیوا (واحه‌های پوریمی) قسمتی از اراضی امارات متحده عربی را در غرب این کشور (خورالعديد) به دست آورد که بدین وسیله عربستان معبری به خلیج فارس به دست آورد. عربستان همچنین طبق این موافقت نامه بهره برداری انحصاری از میادین نفتی زراره را به دست آورد. از سوی دیگر با وجود موافقت دو کشور در سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲) برای پایان دادن به کلیه مسایل ارضی خود در یک پیمان امنیتی، هنوز مرز بین دو کشور حدود ۷۲۵ کیلومتر – مشخص نشده است.
۴- عربستان سعودی و قطر
مرزهای بین عربستان و قطر نیز از جمله کانون‌های مناقشات در منطقه است. در شهریور ۱۳۷۱ سپتامبر (۱۹۹۲) نیروهای نظامی عربستان بخشهایی از جنوب این کشور را به تصرف درآوردند. قطر شورای همکاری خلیج فارس را تحریم کرد و اجرای قرارداد مرزی ۱۳۴۴ (۱۹۶۵) را به حال تعلیق درآورد. عربستان که سیاست کلان تسلط بر شبه جزیره عربستان و دسترسی به سواحل خلیج فارس عمان و اقیانوس هند را دنبال می‌کند، در فاصله زمانی ۱۲۹۲ (۱۹۱۳) که اولین قرارداد مرزی را با قطر منعقد نمود تا موافقتنامه ۱۳۷۱ (دسامبر ۱۹۹۲) این کشور توانسته است بیش از ۱۰۰ کیلومتر به طرف شرق و ۵۰ کیلومتر به طرف شمال شبه جزیره قطر پیشروی کند. نکته مهم اینجاست که عرض قطر در پهن ترین نقطه حدود ۹۸ کیلومتر و طول آن حدود ۱۴۵ کیلومتر می‌باشد. حاصل این پیشروی، تصرف و تسلط عربستان بر خور العدید و دستیابی به سواحل خلیج فارس در شرق قطر است. البته با وجود توافقنامه مرزی ۱۳۷۱ (دسامبر ۱۹۹۲) که طی آن قطر بخشهایی از سرزمین خود در جنوب غربی یعنی خلیج سالوا را به عربستان واگذار نمود، هنوز مرزهای دریایی عربستان و قطر در این مناطق تعیین نشده است. مسلماً سیاست الحاق کامل قطر به سرزمین عربستان می‌تواند همچنان پایدار باشد.
3. سایر اختلافات مرزی و سرزمینی در منطقه
کشورهای قطر، بحرین و امارات متحده عربی که زمانی متصرفات انگلستان در منطقه بودند نیز دارای اختلافات مرزی و سرزمینی می‌باشند و انگلستان به هنگام اعطاء استقلال به این کشورها کوششی جدی برای رفع ابهامات به عمل نیاورد. از مهم‌ترین این موارد می توان از اختلافات قطر و بحرین نام برد. بحرین مدعی مالکیت سرزمینی دهاراب در شمال غربی شبه جزیره قطر است که تحت حاکمیت قطر می‌باشد در مقابل قطر نسبت به مالکیت بحرین بر جزیره «حوار» و تعدادی جزایر کوچک‌تر دیگر ادعای ارضی دارد. جزیره حوار در فاصله کمتر از یک میلی ساحل غربی قطر قرار دارد. با توجه به کاهش شدید ذخایر نفتی دو کشور، طبیعی است که ادعای ارضی مزبور اهمیت بیشتری می‌یابد، هرچند همین امر تعیین حدود آب‌های سرزمینی و توافق بر سر محدوده فلات قاره این کشور را مشکل نموده است. قطر در ۱۳۷۱ آوریل (۱۹۹۲) عرض آب‌های ساحلی خود را از سه به دوزاده میل افزایش داد که جزایر حوار را کاملاً در بر می‌گیرد که همین امر اختلافات در این مورد را وسیع‌تر نمود. مورد دیگر اختلاف را می‌توان میان قطر و ابوظبی مشاهده کرد. مورد اختلاف در خصوص جزایر دیاینه، عشهف شراویه و حالول است. جزیره حالول در ۶۰۰ میلی سواحل شبه جزیره قطر قرار دارد. اختلاف در این مورد در سال ۱۳۴۱ (۱۹۶۲) با پیشنهاد تعلق گرفتن جزیره حالول به قطر و سایر جزایر به ابوظبی حل شد.
3- اختلافات بین عربستان و امارات متحده عربی
منطقه بوریمی سال‌های گذشته مورد اختلاف عربستان و ابوظبی و عمان بوده است که بالاخره در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴) سه کشور طی توافقنامه‌ای مسأله را حل نمودند. ناحیه بوریمی که سرسبز و پرآب و دارای منابع نفتی است طبق این توافقنامه بین عمان (سه دهکده) و ابوظبی (۶دهکده) تقسیم شد و عربستان در سال ۱۳۵۳ (۱۹۷۴) در مقابل چشم پوشی از ادعاهای خود منطقه لیوا (واحه‌های پوریمی) قسمتی از اراضی امارات متحده عربی را در غرب این کشور (خورالعديد) به دست آورد که بدین وسیله عربستان معبری به خلیج فارس به دست آورد. عربستان همچنین طبق این موافقت نامه بهره برداری انحصاری از میادین نفتی زراره را به دست آورد. از سوی دیگر با وجود موافقت دو کشور در سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲) برای پایان دادن به کلیه مسایل ارضی خود در یک پیمان امنیتی، هنوز مرز بین دو کشور حدود ۷۲۵ کیلومتر – مشخص نشده است.
۴- عربستان سعودی و قطر
مرزهای بین عربستان و قطر نیز از جمله کانون‌های مناقشات در منطقه است. در شهریور ۱۳۷۱ سپتامبر (۱۹۹۲) نیروهای نظامی عربستان بخشهایی از جنوب این کشور را به تصرف درآوردند. قطر شورای همکاری خلیج فارس را تحریم کرد و اجرای قرارداد مرزی ۱۳۴۴ (۱۹۶۵) را به حال تعلیق درآورد. عربستان که سیاست کلان تسلط بر شبه جزیره عربستان و دسترسی به سواحل خلیج فارس عمان و اقیانوس هند را دنبال می‌کند، در فاصله زمانی ۱۲۹۲ (۱۹۱۳) که اولین قرارداد مرزی را با قطر منعقد نمود تا موافقتنامه ۱۳۷۱ (دسامبر ۱۹۹۲) این کشور توانسته است بیش از ۱۰۰ کیلومتر به طرف شرق و ۵۰ کیلومتر به طرف شمال شبه جزیره قطر پیشروی کند. نکته مهم اینجاست که عرض قطر در پهن ترین نقطه حدود ۹۸ کیلومتر و طول آن حدود ۱۴۵ کیلومتر می‌باشد. حاصل این پیشروی، تصرف و تسلط عربستان بر خور العدید و دستیابی به سواحل خلیج فارس در شرق قطر است. البته با وجود توافقنامه مرزی ۱۳۷۱ (دسامبر ۱۹۹۲) که طی آن قطر بخشهایی از سرزمین خود در جنوب غربی یعنی خلیج سالوا را به عربستان واگذار نمود، هنوز مرزهای دریایی عربستان و قطر در این مناطق تعیین نشده است. مسلماً سیاست الحاق کامل قطر به سرزمین عربستان می‌تواند همچنان پایدار باشد.
3. سایر اختلافات مرزی و سرزمینی در منطقه
کشورهای قطر، بحرین و امارات متحده عربی که زمانی متصرفات انگلستان در منطقه بودند نیز دارای اختلافات مرزی و سرزمینی می‌باشند و انگلستان به هنگام اعطاء استقلال به این کشورها کوششی جدی برای رفع ابهامات به عمل نیاورد. از مهم‌ترین این موارد می توان از اختلافات قطر و بحرین نام برد. بحرین مدعی مالکیت سرزمینی دهاراب در شمال غربی شبه جزیره قطر است که تحت حاکمیت قطر می‌باشد در مقابل قطر نسبت به مالکیت بحرین بر جزیره «حوار» و تعدادی جزایر کوچک‌تر دیگر ادعای ارضی دارد. جزیره حوار در فاصله کمتر از یک میلی ساحل غربی قطر قرار دارد. با توجه به کاهش شدید ذخایر نفتی دو کشور، طبیعی است که ادعای ارضی مزبور اهمیت بیشتری می‌یابد، هرچند همین امر تعیین حدود آب‌های سرزمینی و توافق بر سر محدوده فلات قاره این کشور را مشکل نموده است. قطر در ۱۳۷۱ آوریل (۱۹۹۲) عرض آب‌های ساحلی خود را از سه به دوزاده میل افزایش داد که جزایر حوار را کاملاً در بر می‌گیرد که همین امر اختلافات در این مورد را وسیع‌تر نمود. مورد دیگر اختلاف را می‌توان میان قطر و ابوظبی مشاهده کرد. مورد اختلاف در خصوص جزایر دیاینه، عشهف شراویه و حالول است. جزیره حالول در ۶۰۰ میلی سواحل شبه جزیره قطر قرار دارد. اختلاف در این مورد در سال ۱۳۴۱ (۱۹۶۲) با پیشنهاد تعلق گرفتن جزیره حالول به قطر و سایر جزایر به ابوظبی حل شد.