بررسی جایگاه مرکز پژوهش های مجلس در فرآیند قانون گذاری
حکمرانی باید روایتگر مسائل و چالش های نظام باشد
هفته سوم از دومین دوره مدرسه حکمرانی و قانون‌گذاری شهید مدرس (ره) با حضور جمعی از استادان دانشگاه‌ها و کارشناسان این مرکز برگزار شد.
معاون هماهنگی و خدمات پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای با عنوان «تأملاتی بر تطبیق نظریه‌ها و الگوهای اجرایی حکمرانی در حل مسائل مالی» اظهار کرد: مدیریت کشور در سه سطح انجام‌می‌شود؛ مدیریت کلان، مدیریت دولت با استفاده از تخصص‌های فنی و مدیریت با استفاده از ابزار و تکنیک‌های خاص.
به گزارش اقتصادسرآمد، بهروز طهماسب کاظمی به جنبه‌ها و رویکردهای مورد نیاز برای اداره امور کشور اشاره کرد و ادامه‌داد: در اداره امور باید به رویکردهای سیاسی، حقوقی و مدیریتی توجه کرد و پس از آن به تعریف و تشریح این رویکردها پرداخت.
وی در ادامه به تبیین حوزه‌های علمی مرتبط با اداره امور کشور پرداخت و اظهار کرد: رویکردهای راهبردی در علم مدیریت نیز در سه سطح مدیریت راهبردی و ساختار راهبردی و رویکردهای راهبردی تقسیم می‌شود.
معاون هماهنگی و خدمات پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس تأکید کرد: حکمرانی و سیاستگذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران باید بر مبنا یا اصول و ارزش‌هایی باشد که در منابع دینی و اسلامی، نظرات راهبران انقلاب، سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی و به‌خصوص سیاست‌های کلی برنامه توسعه کشور استوار باشد.
روح الله مکارم، استاد دانشگاه نیز در این دوره به تبیین جایگاه مرکز پژوهش‌های مجلس در فرآیند قانون‌گذاری کشور پرداخت و وضعیت موجود قانون‌گذاری و آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، قانون شرح وظایف مرکز پژوهش‌های مجلس توصیف و عرف و رویه‌های قانونی را تشریح کرد.
وی به فرآیند قانون‌گذاری و مهم‌ترین اصلاحات مورد نیاز در نظام قانون‌گذاری اشاره کرد و گفت: نهادهایی مانند مرکز پژوهش‌های مجلس یا دانشگاه‌ها و مراکز حقوقی معتبر می‌توانند پیشنهادات خود را برای تصویب قوانین اولویت‌دار به مجلس مطرح کنند یا برای مشارکت مردمی پس از اعلام وصول و جمع بندی نظرات مردم بسترسازی کرد. راه دیگر نیز تأثیر قوانین قبلی را بررسی و براساس آن برای تصویب قانون جدید تصمیم گیری کرد.
وی ادامه‌داد: قانون‌گذاری وظیفه نمایندگان مجلس است و مرکز پژوهش‌های مجلس وظیفه تصمیم سازی را به عهده دارد. همچنین این مرکز باید بر قانون نویسی تأکید داشته‌باشد.
بررسی راه‌های نفوذ فساد در نظام اداری
مدیر گروه حقوق اساسی و اسناد بالادستی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در جلسه‌ای با عنوان «تحلیل و واکاوی سلسله مراتب هنجارهای حقوقی در نظام قانون‌گذاری کشور» به چالش‌های فساد در نظام اداری پرداخت و اظهار کرد: هر امری که اداره امور را از مسیر طبیعی خود خارج کند، به فساد تعبیر می‌شود. به این ترتیب هر فعل یا ترک فعلی که شخصی برای نفع شخص یا گروهی انجام دهد، فساد است.
امین پژمان با بیان اینکه در قانون فساد تعریف‌شده، گفت: جامعه با مصادیق فساد آشنا شده اما آیا برای کسی که در یک حوزه انتخابیه انتخاب شده و به مجلس رفته، دوره آموزشی برگزار می‌شود تا نقاط فسادخیز در قوانین را بشناسند؟
چالش‌های حقوقی در چرخه قانون‌گذاری
محمد برزگر خسروی، عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در نشستی به تبیین حقوق اقتصادی شهروندان در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران پرداخت و به کلیات حقوق اقتصادی شهروندان در چهار بخش حقوق اساسی، اجزای حقوق اساسی، انواع حقوق اساسی اشخاص و منظومه حق‌ها اشاره کرد.
وی انواع حقوق اقتصادی شهروندان را برشمرد و بیان کرد: شهروندان حقوقی مانند حقوق شهروندی، حقوق شهروندی غیرمستقیم، حقوق شهروندی مستقیم و حقوق ناشی از تکالیف دیگر شهروندان را دارند.
وی در ادامه توضیحاتی در خصوص هرم چالش‌های حقوقی و چرخه قانون‌گذاری بیان کرد.
استفاده از آینده‌پژوهی در سیاستگذاری
احمد برومند کاخکی، مشاور وزارت صنعت، معدن و تجارت به کاربست آینده‌پژوهی و روش‌های آن در عرصه‌های سیاستگذاری و حکمرانی اشاره کرد و گفت: آینده‌پژوهی علم مطالعه تغییرات و نظم تغییرات است و مسائلی مانند مسائل سیاسی را نمی‌توان با پارادایم‌های پیش بینی شده، پیش بینی کرد.
وی به ویژگی‌های آینده‌پژوهی اشاره کرد و افزود: آینده‌پژوهی با استفاده از روند و الگوی پیوسته رفتار یک پدیده صورت‌می‌گیرد و از چندین روند محکم شده، جهانی که عقبه وسیعی دارد، شکل گرفته است. بازیگران و ذی نفعانی دارد و البته در آینده‌پژوهی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت.
وی ادامه‌داد: آینده‌پژوهی براساس سناریوها، تصاویری روایت شده از آینده‌های ممکن و باورپذیر را ارائه می‌دهند که روند تغییرات آینده را نشان می‌دهند.مشاور وزارت صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اینکه ویژگی آینده‌پژوهی، شگفتی سازی آن است، گفت: رخدادهایی که احتمال وقوع کم با اثرگذاری زیاد دارند، رخدادهای شگفتی‌ساز می‌گویند که با آینده‌پژوهی به شناسایی این رخدادها می‌توان پرداخت.
وی بیان کرد: آینده‌پژوهی براساس اطلاعات، خبرگی، تعامل و خلاقیت شکل می‌گیرد. در حوزه سیاستگذاری، به آینده‌پژوهی، نقشه راه نیز گفته‌می‌شود.
برومند بیان کرد: آینده‌پژوهی به‌عنوان یک رویکرد می‌تواند به فرآیند سنتی در تعیین اهداف، سناریوهای مختلف، دیده بانی، نقشه راه، برنامه ریزی راهبردی، تعیین مأموریت چشم‌انداز، عوامل خارجی و داخلی، تعیین اهداف بلند‌مدت، استراتژی‌ها، هدف‌های سالیانه، منابع و عملکرد کمک کند.
وی خاطرنشان کرد: هدف آینده‌پژوهی این است که با تفکرآینده، سواد جدیدی از همه فضاهای سیاسی‌پژوهی، سیاستگذاری، حکمرانی و برنامه‌ریزی راهبردی یک ارزش افزوده جدیدی رو به آینده ایجاد کند.
تعریف مسئله در حکمرانی
حیدرنجفی رستاقی، مدیرگروه ابزارهای حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در جلسه‌ای با عنوان «کاربست چارچوب‌ها و ابزارهای خط مشی گذاری در حل مسائل حکمرانی» اظهار کرد: حکمرانی یک رویکرد و نگاهی ناشی از تغییرات ساختار اجتماعی و سیاسی در جوامع است که کنشگران مختلفی را به‌صورت مشارکتی برای حل مسئله به کار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه خط مشی‌گذاری و حل مسئله یک چرخه است، ادامه‌داد: این چرخه با تعریف مسئله شروع می‌شود پس باید دانست که خوب فهمیدن مسئله در خط مشی‌گذاری بسیار حائز اهمیت است. پس از آن شناخت مسئله است که مجموعه‌ای از راهکارهاست. در ادامه یک خط مشی را انتخاب و طراحی می‌کنیم سپس در مرحله آخر این چرخه، اجرای آن قرار دارد.
وی بیان کرد: در بحث تعادلات گسسته، خط‌مشی‌ها دچار تغییرات بنیادین می‌شوند. فضای حاکم بر خط مشی گذار مجموعه‌ای از تعادلات گسسته است که خط مشی گذار باید یک خط مشی در ذیل پارادایم غالب تعریف کند؛ در واقع به این کار هنر بسته‌بندی سیاستگذاری می‌گویند.
مدیر گروه ابزارهای حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه‌داد: در این مرحله آخر باید بتوان به‌وسیله ابزارها و سازوکارهای موجود به حل مسئله بپردازیم. ابزارها مجموعه‌ای از فنون حکمرانی هستند که برای دستیابی به اهداف خط مشی کمک کننده هستند.
حکمران باید اولین روایتگر مسائل جامعه باشد
حسین بابایی مجرد،عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز با تحلیل و واکاوی فرآیندهای سیاستگذاری در نظام حکمرانی و قانون‌گذاری کشور اظهار کرد: به‌طور کلی در مواجهه با مشکلات سه دیدگاه اقدام کردن، نادیده گرفتن و طرد کردن وجود دارد.
وی ادامه‌داد: حکمران برنامه ریزی می‌کند و در حین انجام برنامه، متوجه خلأهای موجود یا ایرادات آن شده و برای اصلاح کار اقدام می‌کند.
وی با بیان اینکه موقعیت مسئله، یک امر ذهنی است، افزود: برای روایت یک مسئله باید ویژگی اثرگذاری بر افکار عمومی را داشته‌باشد تا به کلیشه ذهنی مردم تبدیل شود.
عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه در حکمرانی هر امری باید به‌اندازه در نظر گرفته شود، گفت: برای این منظور، حکمرانی باید خود اولین روایتگر هر مسئله و چالش در نظام باشد.
معاون هماهنگی و خدمات پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای با عنوان «تأملاتی بر تطبیق نظریه‌ها و الگوهای اجرایی حکمرانی در حل مسائل مالی» اظهار کرد: مدیریت کشور در سه سطح انجام‌می‌شود؛ مدیریت کلان، مدیریت دولت با استفاده از تخصص‌های فنی و مدیریت با استفاده از ابزار و تکنیک‌های خاص.
به گزارش اقتصادسرآمد، بهروز طهماسب کاظمی به جنبه‌ها و رویکردهای مورد نیاز برای اداره امور کشور اشاره کرد و ادامه‌داد: در اداره امور باید به رویکردهای سیاسی، حقوقی و مدیریتی توجه کرد و پس از آن به تعریف و تشریح این رویکردها پرداخت.
وی در ادامه به تبیین حوزه‌های علمی مرتبط با اداره امور کشور پرداخت و اظهار کرد: رویکردهای راهبردی در علم مدیریت نیز در سه سطح مدیریت راهبردی و ساختار راهبردی و رویکردهای راهبردی تقسیم می‌شود.
معاون هماهنگی و خدمات پژوهشی مرکز پژوهش‌های مجلس تأکید کرد: حکمرانی و سیاستگذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران باید بر مبنا یا اصول و ارزش‌هایی باشد که در منابع دینی و اسلامی، نظرات راهبران انقلاب، سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی و به‌خصوص سیاست‌های کلی برنامه توسعه کشور استوار باشد.
روح الله مکارم، استاد دانشگاه نیز در این دوره به تبیین جایگاه مرکز پژوهش‌های مجلس در فرآیند قانون‌گذاری کشور پرداخت و وضعیت موجود قانون‌گذاری و آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، قانون شرح وظایف مرکز پژوهش‌های مجلس توصیف و عرف و رویه‌های قانونی را تشریح کرد.
وی به فرآیند قانون‌گذاری و مهم‌ترین اصلاحات مورد نیاز در نظام قانون‌گذاری اشاره کرد و گفت: نهادهایی مانند مرکز پژوهش‌های مجلس یا دانشگاه‌ها و مراکز حقوقی معتبر می‌توانند پیشنهادات خود را برای تصویب قوانین اولویت‌دار به مجلس مطرح کنند یا برای مشارکت مردمی پس از اعلام وصول و جمع بندی نظرات مردم بسترسازی کرد. راه دیگر نیز تأثیر قوانین قبلی را بررسی و براساس آن برای تصویب قانون جدید تصمیم گیری کرد.
وی ادامه‌داد: قانون‌گذاری وظیفه نمایندگان مجلس است و مرکز پژوهش‌های مجلس وظیفه تصمیم سازی را به عهده دارد. همچنین این مرکز باید بر قانون نویسی تأکید داشته‌باشد.
بررسی راه‌های نفوذ فساد در نظام اداری
مدیر گروه حقوق اساسی و اسناد بالادستی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در جلسه‌ای با عنوان «تحلیل و واکاوی سلسله مراتب هنجارهای حقوقی در نظام قانون‌گذاری کشور» به چالش‌های فساد در نظام اداری پرداخت و اظهار کرد: هر امری که اداره امور را از مسیر طبیعی خود خارج کند، به فساد تعبیر می‌شود. به این ترتیب هر فعل یا ترک فعلی که شخصی برای نفع شخص یا گروهی انجام دهد، فساد است.
امین پژمان با بیان اینکه در قانون فساد تعریف‌شده، گفت: جامعه با مصادیق فساد آشنا شده اما آیا برای کسی که در یک حوزه انتخابیه انتخاب شده و به مجلس رفته، دوره آموزشی برگزار می‌شود تا نقاط فسادخیز در قوانین را بشناسند؟
چالش‌های حقوقی در چرخه قانون‌گذاری
محمد برزگر خسروی، عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در نشستی به تبیین حقوق اقتصادی شهروندان در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران پرداخت و به کلیات حقوق اقتصادی شهروندان در چهار بخش حقوق اساسی، اجزای حقوق اساسی، انواع حقوق اساسی اشخاص و منظومه حق‌ها اشاره کرد.
وی انواع حقوق اقتصادی شهروندان را برشمرد و بیان کرد: شهروندان حقوقی مانند حقوق شهروندی، حقوق شهروندی غیرمستقیم، حقوق شهروندی مستقیم و حقوق ناشی از تکالیف دیگر شهروندان را دارند.
وی در ادامه توضیحاتی در خصوص هرم چالش‌های حقوقی و چرخه قانون‌گذاری بیان کرد.
استفاده از آینده‌پژوهی در سیاستگذاری
احمد برومند کاخکی، مشاور وزارت صنعت، معدن و تجارت به کاربست آینده‌پژوهی و روش‌های آن در عرصه‌های سیاستگذاری و حکمرانی اشاره کرد و گفت: آینده‌پژوهی علم مطالعه تغییرات و نظم تغییرات است و مسائلی مانند مسائل سیاسی را نمی‌توان با پارادایم‌های پیش بینی شده، پیش بینی کرد.
وی به ویژگی‌های آینده‌پژوهی اشاره کرد و افزود: آینده‌پژوهی با استفاده از روند و الگوی پیوسته رفتار یک پدیده صورت‌می‌گیرد و از چندین روند محکم شده، جهانی که عقبه وسیعی دارد، شکل گرفته است. بازیگران و ذی نفعانی دارد و البته در آینده‌پژوهی نمی‌توان با قطعیت سخن گفت.
وی ادامه‌داد: آینده‌پژوهی براساس سناریوها، تصاویری روایت شده از آینده‌های ممکن و باورپذیر را ارائه می‌دهند که روند تغییرات آینده را نشان می‌دهند.مشاور وزارت صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اینکه ویژگی آینده‌پژوهی، شگفتی سازی آن است، گفت: رخدادهایی که احتمال وقوع کم با اثرگذاری زیاد دارند، رخدادهای شگفتی‌ساز می‌گویند که با آینده‌پژوهی به شناسایی این رخدادها می‌توان پرداخت.
وی بیان کرد: آینده‌پژوهی براساس اطلاعات، خبرگی، تعامل و خلاقیت شکل می‌گیرد. در حوزه سیاستگذاری، به آینده‌پژوهی، نقشه راه نیز گفته‌می‌شود.
برومند بیان کرد: آینده‌پژوهی به‌عنوان یک رویکرد می‌تواند به فرآیند سنتی در تعیین اهداف، سناریوهای مختلف، دیده بانی، نقشه راه، برنامه ریزی راهبردی، تعیین مأموریت چشم‌انداز، عوامل خارجی و داخلی، تعیین اهداف بلند‌مدت، استراتژی‌ها، هدف‌های سالیانه، منابع و عملکرد کمک کند.
وی خاطرنشان کرد: هدف آینده‌پژوهی این است که با تفکرآینده، سواد جدیدی از همه فضاهای سیاسی‌پژوهی، سیاستگذاری، حکمرانی و برنامه‌ریزی راهبردی یک ارزش افزوده جدیدی رو به آینده ایجاد کند.
تعریف مسئله در حکمرانی
حیدرنجفی رستاقی، مدیرگروه ابزارهای حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در جلسه‌ای با عنوان «کاربست چارچوب‌ها و ابزارهای خط مشی گذاری در حل مسائل حکمرانی» اظهار کرد: حکمرانی یک رویکرد و نگاهی ناشی از تغییرات ساختار اجتماعی و سیاسی در جوامع است که کنشگران مختلفی را به‌صورت مشارکتی برای حل مسئله به کار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه خط مشی‌گذاری و حل مسئله یک چرخه است، ادامه‌داد: این چرخه با تعریف مسئله شروع می‌شود پس باید دانست که خوب فهمیدن مسئله در خط مشی‌گذاری بسیار حائز اهمیت است. پس از آن شناخت مسئله است که مجموعه‌ای از راهکارهاست. در ادامه یک خط مشی را انتخاب و طراحی می‌کنیم سپس در مرحله آخر این چرخه، اجرای آن قرار دارد.
وی بیان کرد: در بحث تعادلات گسسته، خط‌مشی‌ها دچار تغییرات بنیادین می‌شوند. فضای حاکم بر خط مشی گذار مجموعه‌ای از تعادلات گسسته است که خط مشی گذار باید یک خط مشی در ذیل پارادایم غالب تعریف کند؛ در واقع به این کار هنر بسته‌بندی سیاستگذاری می‌گویند.
مدیر گروه ابزارهای حکمرانی مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه‌داد: در این مرحله آخر باید بتوان به‌وسیله ابزارها و سازوکارهای موجود به حل مسئله بپردازیم. ابزارها مجموعه‌ای از فنون حکمرانی هستند که برای دستیابی به اهداف خط مشی کمک کننده هستند.
حکمران باید اولین روایتگر مسائل جامعه باشد
حسین بابایی مجرد،عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز با تحلیل و واکاوی فرآیندهای سیاستگذاری در نظام حکمرانی و قانون‌گذاری کشور اظهار کرد: به‌طور کلی در مواجهه با مشکلات سه دیدگاه اقدام کردن، نادیده گرفتن و طرد کردن وجود دارد.
وی ادامه‌داد: حکمران برنامه ریزی می‌کند و در حین انجام برنامه، متوجه خلأهای موجود یا ایرادات آن شده و برای اصلاح کار اقدام می‌کند.
وی با بیان اینکه موقعیت مسئله، یک امر ذهنی است، افزود: برای روایت یک مسئله باید ویژگی اثرگذاری بر افکار عمومی را داشته‌باشد تا به کلیشه ذهنی مردم تبدیل شود.
عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه در حکمرانی هر امری باید به‌اندازه در نظر گرفته شود، گفت: برای این منظور، حکمرانی باید خود اولین روایتگر هر مسئله و چالش در نظام باشد.