تکثیر و پرورش برخی از گونه‌های آبزی
مهندس رضا فراهانی و همکاران
کشت، مراقبت و برداشت جلبک گراسیلاریوپسیز (Gracilariopsis)
اهمیت جلبک‌های دریایی از زمان‌های بسیار دور در جوامع ساحل نشین آسیای جنوب شرقی شناخته شده بود و بسیاری از آنان از جلبک‌های دریایی در تغذیه انسان و دام، درمان بعضی بیماری‌ها مانند گواتر و حاصلخیز کردن خاک استفاده می‌کردند. امروزه، تحقیق و پژوهش در علم جلبک شناسی در بسیاری از کشورهای پیشرفته، سبب شده است تا این موجودات اهمیت کاربردی فراوانی پیدا کنند. علاوه براین وجود مواد کلوئیدی مهم از جمله آگار در جلبک‌های دریایی، با مصارف دارویی و صنعتی فراوان، آن‌ها را در زمره منابع مهم دریایی قرار داده است.
دو جنس گراسیلاریا و ژلیدیوم از شاخه جلبک‌های قرمز، از مهمترین منابع تأمین آگار در جهان محسوب می‌شوند که جنس گراسیلاریا به دلیل قابلیت کشت و پرورش آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده و مطالعات و تحقیقات بسیاری در خصوص شناسایی، تکثیر و پرورش، محتوای آگار و سایر ویژگی‌های آن انجام شده است.
تقاضای روزافزون جهانی برای جلبک‌های دریایی و کلوئیدهای حاصل از آن‌ها و محدودیت منابع موجود، موجب متداول شدن کشت و پرورش جلبک‌های دریایی تجاری در بسیاری از کشورهای ساحلی شده است. بطوری که در سال ۲۰۰۷ میلادی، بیش از 8/15 میلیون تن جلبک دریایی و سایر گیاهان آبزی در جهان تولید شده است. ایران نیز با داشتن ۱۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در جنوب، دارای منابع عظیمی از آبزیان است که توجه به جلبک‌های دریایی و بهره برداری از آن‌ها می‌تواند نقش مؤثری در توسعه صنعت آبزی پروری و اشتغال‌زایی داشته باشد.
معرفی گونه Gracilariopsis persica
تال‌های این گونه افراشته و شناور بوده و غالباً باریک و قلمی با سطح مقطع گرد هستند. طول این گیاه در طبیعت تا ۱۷۵ سانتیمتر و در کشت مصنوعی تا ۳۰۰ سانتیمتر نیز اندازه گیری شده است. محورهای گیاه بطور نامنظم منشعب شده و اتصال به بستر توسط نگهدارنده (هولدفست) صفحه‌ای مدور کوچک به قطر ۲ تا ۳ میلیمتر صورت می‌گیرد که هر یک با ایجاد یک یا چند محور موجب تشکیل دستجات انبوهی می شوند.
قطر محور اصلی و انشعابات آن بین 4/0 تا ۲ میلیمتر متغیر است. انشعابات و محور اصلی به سمت انتها باریک و نوک تیز و در قسمت پایه نیز منقبض و باریک شده است. رنگ تال‌های گیاه بین قهوه‌ای مایل به قرمز تا قهوه‌ای کم رنگ متغیر است. به دلیل بافت گوشتی، جلبک پیکره آن حالت ارتجاعی داشته و در نتیجه، شکنندگی آن کم بوده و دچار صدمات شدید نمی‌شود. رشد این گونه بر روی بسترهای مصنوعی موجود در سواحل ماسه‌ای بسیار چشمگیر است و با استقرار طناب‌های طولی که مقادیر کمی از بخش‌های رویشی گونه به آن بسته می‌شوند محصول قابل توجهی را می‌توان تولید نمود.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی موجود در رویش‌های جلبکی سواحل جنوب کشورمان نیازمند شناخت علمی و دقیق گونه‌های بومی است. مطالعه انجام شده بر روی گونه موجود در خلیج فارس نشان داد که ویژگی‌های نمونه ایرانی با شرح خصوصیات هلوتیپ گونه Gracilariopsis longissima که توسط مولفین گونه ارایه شده است. با اندکی تفاوت، منطبق می‌باشد. انجام مطالعات بیشتر در سال ۸۶ منجر به شناسایی و گزارش این گونه به عنوان گونه جدید Gracilariopsis persica شد که بومی خلیج فارس است.
در گزارش‌های مختلف، به حضور این گونه از سواحل انگلیس، هلند، آفریقا، فرانسه و ایتالیا اشاره شده و از آب‌های هند و پاکستان نیز با نام Gracilaria verrucoza معرفی شده است. این موضوع، بیانگر آن است که این جلبک گونه‌ای همه جا زی بوده و دامنه وسیعی از تغییرات دمایی را تحمل میکند.
روش‌های متداول کشت گراسیلاریا در جهان:
روش‌های مختلفی برای کشت جلبک‌های دریایی و از جمله گراسیلاریا وجود دارد. در هاوایی و مالزی کشت متراکم گراسیلاریا در یک مخزن مخصوص تخمریزی که دارای پوسته صدف، مرجان و رشته‌های طناب برای نشست اسپورها است، انجام می‌شود. در این روش، ابتدا گراسیلاریای بارور و دارای سیستو کارپ از طبیعت جمع آوری شده و درون تور در بالای مخزن قرار داده می‌شود. با خشک شدن تال جلبک، اسپورها به درون آب مخزن رها شده و در ستون آب منتقل می‌شوند و در نهایت در کف مخزن روی قطعات صدف و مرجان قرار می‌گیرند. روش آزمون و خطا نشان داده است که عمق نیم متر برای این مخازن، مناسب‌ترین عمق برای توزیع اسپورها در ستون آب است. یک تا سه روز به اسپورها اجازه داده می‌شود تا به بستر متصل شده و سپس قطعات صدف، مرجان و طناب حاوی اسپور به درون مزرعه منتقل می‌شوند.
روش دیگر کشت گراسیلاریا استفاده از طناب و تور است که در برمه، هند و برزیل انجام می‌شود. در این روش جلبک به قطعات کوچک بریده شده و تعداد زیادی از آن‌ها به طناب یا تور متصل می‌شوند و سپس طناب‌ها و تورها به محل مناسبی منتقل و نصب می‌شوند تا جلبک‌ها رشد کنند.
کشت، مراقبت و برداشت جلبک گراسیلاریوپسیز (Gracilariopsis)
اهمیت جلبک‌های دریایی از زمان‌های بسیار دور در جوامع ساحل نشین آسیای جنوب شرقی شناخته شده بود و بسیاری از آنان از جلبک‌های دریایی در تغذیه انسان و دام، درمان بعضی بیماری‌ها مانند گواتر و حاصلخیز کردن خاک استفاده می‌کردند. امروزه، تحقیق و پژوهش در علم جلبک شناسی در بسیاری از کشورهای پیشرفته، سبب شده است تا این موجودات اهمیت کاربردی فراوانی پیدا کنند. علاوه براین وجود مواد کلوئیدی مهم از جمله آگار در جلبک‌های دریایی، با مصارف دارویی و صنعتی فراوان، آن‌ها را در زمره منابع مهم دریایی قرار داده است.
دو جنس گراسیلاریا و ژلیدیوم از شاخه جلبک‌های قرمز، از مهمترین منابع تأمین آگار در جهان محسوب می‌شوند که جنس گراسیلاریا به دلیل قابلیت کشت و پرورش آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده و مطالعات و تحقیقات بسیاری در خصوص شناسایی، تکثیر و پرورش، محتوای آگار و سایر ویژگی‌های آن انجام شده است.
تقاضای روزافزون جهانی برای جلبک‌های دریایی و کلوئیدهای حاصل از آن‌ها و محدودیت منابع موجود، موجب متداول شدن کشت و پرورش جلبک‌های دریایی تجاری در بسیاری از کشورهای ساحلی شده است. بطوری که در سال ۲۰۰۷ میلادی، بیش از 8/15 میلیون تن جلبک دریایی و سایر گیاهان آبزی در جهان تولید شده است. ایران نیز با داشتن ۱۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی در جنوب، دارای منابع عظیمی از آبزیان است که توجه به جلبک‌های دریایی و بهره برداری از آن‌ها می‌تواند نقش مؤثری در توسعه صنعت آبزی پروری و اشتغال‌زایی داشته باشد.
معرفی گونه Gracilariopsis persica
تال‌های این گونه افراشته و شناور بوده و غالباً باریک و قلمی با سطح مقطع گرد هستند. طول این گیاه در طبیعت تا ۱۷۵ سانتیمتر و در کشت مصنوعی تا ۳۰۰ سانتیمتر نیز اندازه گیری شده است. محورهای گیاه بطور نامنظم منشعب شده و اتصال به بستر توسط نگهدارنده (هولدفست) صفحه‌ای مدور کوچک به قطر ۲ تا ۳ میلیمتر صورت می‌گیرد که هر یک با ایجاد یک یا چند محور موجب تشکیل دستجات انبوهی می شوند.
قطر محور اصلی و انشعابات آن بین 4/0 تا ۲ میلیمتر متغیر است. انشعابات و محور اصلی به سمت انتها باریک و نوک تیز و در قسمت پایه نیز منقبض و باریک شده است. رنگ تال‌های گیاه بین قهوه‌ای مایل به قرمز تا قهوه‌ای کم رنگ متغیر است. به دلیل بافت گوشتی، جلبک پیکره آن حالت ارتجاعی داشته و در نتیجه، شکنندگی آن کم بوده و دچار صدمات شدید نمی‌شود. رشد این گونه بر روی بسترهای مصنوعی موجود در سواحل ماسه‌ای بسیار چشمگیر است و با استقرار طناب‌های طولی که مقادیر کمی از بخش‌های رویشی گونه به آن بسته می‌شوند محصول قابل توجهی را می‌توان تولید نمود.
بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی موجود در رویش‌های جلبکی سواحل جنوب کشورمان نیازمند شناخت علمی و دقیق گونه‌های بومی است. مطالعه انجام شده بر روی گونه موجود در خلیج فارس نشان داد که ویژگی‌های نمونه ایرانی با شرح خصوصیات هلوتیپ گونه Gracilariopsis longissima که توسط مولفین گونه ارایه شده است. با اندکی تفاوت، منطبق می‌باشد. انجام مطالعات بیشتر در سال ۸۶ منجر به شناسایی و گزارش این گونه به عنوان گونه جدید Gracilariopsis persica شد که بومی خلیج فارس است.
در گزارش‌های مختلف، به حضور این گونه از سواحل انگلیس، هلند، آفریقا، فرانسه و ایتالیا اشاره شده و از آب‌های هند و پاکستان نیز با نام Gracilaria verrucoza معرفی شده است. این موضوع، بیانگر آن است که این جلبک گونه‌ای همه جا زی بوده و دامنه وسیعی از تغییرات دمایی را تحمل میکند.
روش‌های متداول کشت گراسیلاریا در جهان:
روش‌های مختلفی برای کشت جلبک‌های دریایی و از جمله گراسیلاریا وجود دارد. در هاوایی و مالزی کشت متراکم گراسیلاریا در یک مخزن مخصوص تخمریزی که دارای پوسته صدف، مرجان و رشته‌های طناب برای نشست اسپورها است، انجام می‌شود. در این روش، ابتدا گراسیلاریای بارور و دارای سیستو کارپ از طبیعت جمع آوری شده و درون تور در بالای مخزن قرار داده می‌شود. با خشک شدن تال جلبک، اسپورها به درون آب مخزن رها شده و در ستون آب منتقل می‌شوند و در نهایت در کف مخزن روی قطعات صدف و مرجان قرار می‌گیرند. روش آزمون و خطا نشان داده است که عمق نیم متر برای این مخازن، مناسب‌ترین عمق برای توزیع اسپورها در ستون آب است. یک تا سه روز به اسپورها اجازه داده می‌شود تا به بستر متصل شده و سپس قطعات صدف، مرجان و طناب حاوی اسپور به درون مزرعه منتقل می‌شوند.
روش دیگر کشت گراسیلاریا استفاده از طناب و تور است که در برمه، هند و برزیل انجام می‌شود. در این روش جلبک به قطعات کوچک بریده شده و تعداد زیادی از آن‌ها به طناب یا تور متصل می‌شوند و سپس طناب‌ها و تورها به محل مناسبی منتقل و نصب می‌شوند تا جلبک‌ها رشد کنند.