فساد اقتصادی به وسعت دریا
غلامرضا مصدق - هرازگاهي خبر فسادی کلان، همه توجه ها را به خود جلب مي كند. فرآيند و نوع مواجهه همیشگی با اين فساد ها عبارت ند از:١- استمرار و تكرار فسادها ٢- افزايش تصاد هندسي فسادها ٣- تمركز صد درصدي مسئولان بر تعقيب و مجازات متخلفان ٤- آه و ناله كردن عده اي هم از فقدان و ضعف نظارت
بر اساس تجارب مشترك بشري، فساد دردي شناخته شده و درمان آن شناخته شده تر از خودِ درد است.
فساد قبل از اين كه ناشي از وجود مفسدان باشد، ناشي از جَو و ساختار بستر ساز فساد است. چرا در كشورهاي اسكانديناوي كمترين فساد و در كشورهاي ديگري مثل سومالي و سوريه فساد در اوج است؟ آيا دليل پاك بودن كشورهاي با درجه بسيار پائين فساد وجود انسان هاي اخلاق مدار و با تقوا و در كشورهاي فاسد وجود انسان هاي بالذاته فاسد است؟ خير، اگر در سوئد و ژاپن هم جَو و ساختار، زمينه فساد را فراهم كند، چه بسا كه مردم آن کشورها در فساد کردن دست كمي از كشورهاي به شدت فاسد نداشته باشند. كُره شمالي و جنوبي، دو كشور، با جغرافيا، نژاد، زبان، تاریخ و فرهنگ مشترك هستند، اما كره جنوبي به نسبت پاك و كره شمالي غرق در فساد است، تفاوت اين دو نه در خصوصیات فردی مردم بلکه در جَو و ساختارهاي ضد فساد و فسادزای آن هاست.
اگر ابزارهاي مشترك مبارزه با فساد كه حاصل تجارب مشترک بشري هستند تشريح شوند، هم ريشه و هم راه مبارزه کارآمد با فساد مشخص مي شود. ابزارهاي مبارزه اصولی با فساد عبارتند از:1- اقتصاد رقابتي ٢- دولت كوچك ٣- رسانه هاي آزاد، مستقل و رسمي ٤- قوه قضائيه مستقل
به هر ميزاني كه اقتصاد كشوري رقابتي تر، به همان نسبت فساد كمتر مي شود.
يكي از سرچشمه هاي اصلي فساد، وجود رانت هاي متعدد، مانند،كالاي يارانه اي مثل، آرد، سوخت، دارو، ارز دولتی، وام هاي كم بهره و غيره زمينه اي به وسعت دریا براي فساد در اقتصادهاي غيررقابتي فراهم مي كند. همچنین، اين اصلي اثبات شده است كه به هر ميزاني كه دولت فربه تر، فساد هم بيشتر و بالعكس. رسانه هاي آزاد، مستقل و رسمي به عنوان ركن چهارم دموكراسي مثل عقاب از آسمان در پي شكار اخبار هيجان انگيز و مورد توجه مردم براي جذب مخاطب بيشتر هستند، به دليل استقلال اين نوع رسانه ها از حاكميت، بدون دغدغه، تخلفات را رسانه اي مي كنند و به دليل رسمي بودن، بايد پاسخگوي صحت گزارشات خود باشند. با این حال هر چند كه ساختارها ضد فساد طراحي و اجراء شده باشند، بالاخره معدود افراد مفسد در هر جامعه ای همیشه خواهند بود، در صورت تخلف، قوه قضائيه مستقل، در کمال بي طرفي دمار از روزگار مفسدان درخواهد آورد.
وجود ابزارهای چهارگانه، هر کدام به تنهایی شرط لازم و نه کافی برای مبارزه با فساد هستند، بنابراین هر چهار ابزار باید همزمان پای کار باشند. ما اقتصادی به غایت غیر رقابتی، دولتی بزرگ و رسانه های ضعیفی داریم، که اولی روز به روز غیر رقابتی تر، دومی فربه تر و سومی ضعیف تر می شوند. حتي با وجود قوه قضائیه ۱۰۰٪ درصد مستقل و اعدام روزانه سلاطینِ، سکه، ارز، چای، قیر، شکر، گوشت و غیره، تاثیر چندانی در مبارزه با فساد نخواهد داشت، زیرا سرچشمه های فساد لاینقطع در حال زمینه سازی برای فساد هستند. تعقیب و مجازات مفسدان، آخرین گام از ده ها گام فرآيند مبارزه سیستماتیک با فساد است و نه همه آن، در واقع، مجازات متخلفان امري فرعي، اصل ساختارهاي فسادزا است. نظارت بر صدها چشمه فسادزا، نيازمند، صدها هزار ناظر است، با فعاليت سه شيفته سرچشمه های فسادزا، خودِ ناظران هم بعد از مدتي محتاج ناظر مي شوند و اين دور باطل انتهائی ندارد. وقتي ساختار طوری طراحی شود که برای کنترل نيازمند هزاران هزار ناظر باشد و مكرراً موارد فساد تكرار شوند، مسلماً ساختاري با فساد سيستماتيك است.
با وجود اقتصاد غیر رقابتی موجود، دولت بزرگ و فقدان رسانه های آزاد، مستقل و رسمی محالِ محالِ محال است، مبارزه با فساد به نتیجه برسد، حتی اگر روزی صد مفسد اقتصادی در ملاء عام اعدام شوند. مبارزه اصولی و موثر با فساد الزامات خود را دارد، آیا حاضریم اقتصاد را رقابتی، دولت را کوچک و آزادی لازم را به رسانه ها بدهیم؟ بدون الزام به این الزامات مبارزه به فساد، آب در هاون کوبیدن است.اگر كشوري در دنيا وجود دارد كه بدون استفاده از ابرازهاي چهارگانه مذكور در مبارزه با فساد موفق شده، حتماً ايران دومي آن خواهد بود.
بر اساس تجارب مشترك بشري، فساد دردي شناخته شده و درمان آن شناخته شده تر از خودِ درد است.
فساد قبل از اين كه ناشي از وجود مفسدان باشد، ناشي از جَو و ساختار بستر ساز فساد است. چرا در كشورهاي اسكانديناوي كمترين فساد و در كشورهاي ديگري مثل سومالي و سوريه فساد در اوج است؟ آيا دليل پاك بودن كشورهاي با درجه بسيار پائين فساد وجود انسان هاي اخلاق مدار و با تقوا و در كشورهاي فاسد وجود انسان هاي بالذاته فاسد است؟ خير، اگر در سوئد و ژاپن هم جَو و ساختار، زمينه فساد را فراهم كند، چه بسا كه مردم آن کشورها در فساد کردن دست كمي از كشورهاي به شدت فاسد نداشته باشند. كُره شمالي و جنوبي، دو كشور، با جغرافيا، نژاد، زبان، تاریخ و فرهنگ مشترك هستند، اما كره جنوبي به نسبت پاك و كره شمالي غرق در فساد است، تفاوت اين دو نه در خصوصیات فردی مردم بلکه در جَو و ساختارهاي ضد فساد و فسادزای آن هاست.
اگر ابزارهاي مشترك مبارزه با فساد كه حاصل تجارب مشترک بشري هستند تشريح شوند، هم ريشه و هم راه مبارزه کارآمد با فساد مشخص مي شود. ابزارهاي مبارزه اصولی با فساد عبارتند از:1- اقتصاد رقابتي ٢- دولت كوچك ٣- رسانه هاي آزاد، مستقل و رسمي ٤- قوه قضائيه مستقل
به هر ميزاني كه اقتصاد كشوري رقابتي تر، به همان نسبت فساد كمتر مي شود.
يكي از سرچشمه هاي اصلي فساد، وجود رانت هاي متعدد، مانند،كالاي يارانه اي مثل، آرد، سوخت، دارو، ارز دولتی، وام هاي كم بهره و غيره زمينه اي به وسعت دریا براي فساد در اقتصادهاي غيررقابتي فراهم مي كند. همچنین، اين اصلي اثبات شده است كه به هر ميزاني كه دولت فربه تر، فساد هم بيشتر و بالعكس. رسانه هاي آزاد، مستقل و رسمي به عنوان ركن چهارم دموكراسي مثل عقاب از آسمان در پي شكار اخبار هيجان انگيز و مورد توجه مردم براي جذب مخاطب بيشتر هستند، به دليل استقلال اين نوع رسانه ها از حاكميت، بدون دغدغه، تخلفات را رسانه اي مي كنند و به دليل رسمي بودن، بايد پاسخگوي صحت گزارشات خود باشند. با این حال هر چند كه ساختارها ضد فساد طراحي و اجراء شده باشند، بالاخره معدود افراد مفسد در هر جامعه ای همیشه خواهند بود، در صورت تخلف، قوه قضائيه مستقل، در کمال بي طرفي دمار از روزگار مفسدان درخواهد آورد.
وجود ابزارهای چهارگانه، هر کدام به تنهایی شرط لازم و نه کافی برای مبارزه با فساد هستند، بنابراین هر چهار ابزار باید همزمان پای کار باشند. ما اقتصادی به غایت غیر رقابتی، دولتی بزرگ و رسانه های ضعیفی داریم، که اولی روز به روز غیر رقابتی تر، دومی فربه تر و سومی ضعیف تر می شوند. حتي با وجود قوه قضائیه ۱۰۰٪ درصد مستقل و اعدام روزانه سلاطینِ، سکه، ارز، چای، قیر، شکر، گوشت و غیره، تاثیر چندانی در مبارزه با فساد نخواهد داشت، زیرا سرچشمه های فساد لاینقطع در حال زمینه سازی برای فساد هستند. تعقیب و مجازات مفسدان، آخرین گام از ده ها گام فرآيند مبارزه سیستماتیک با فساد است و نه همه آن، در واقع، مجازات متخلفان امري فرعي، اصل ساختارهاي فسادزا است. نظارت بر صدها چشمه فسادزا، نيازمند، صدها هزار ناظر است، با فعاليت سه شيفته سرچشمه های فسادزا، خودِ ناظران هم بعد از مدتي محتاج ناظر مي شوند و اين دور باطل انتهائی ندارد. وقتي ساختار طوری طراحی شود که برای کنترل نيازمند هزاران هزار ناظر باشد و مكرراً موارد فساد تكرار شوند، مسلماً ساختاري با فساد سيستماتيك است.
با وجود اقتصاد غیر رقابتی موجود، دولت بزرگ و فقدان رسانه های آزاد، مستقل و رسمی محالِ محالِ محال است، مبارزه با فساد به نتیجه برسد، حتی اگر روزی صد مفسد اقتصادی در ملاء عام اعدام شوند. مبارزه اصولی و موثر با فساد الزامات خود را دارد، آیا حاضریم اقتصاد را رقابتی، دولت را کوچک و آزادی لازم را به رسانه ها بدهیم؟ بدون الزام به این الزامات مبارزه به فساد، آب در هاون کوبیدن است.اگر كشوري در دنيا وجود دارد كه بدون استفاده از ابرازهاي چهارگانه مذكور در مبارزه با فساد موفق شده، حتماً ايران دومي آن خواهد بود.