مطالعه ای برای آرتمیا در مناطق ایران
رضا فراهانی - به دلیل وجود املاح فراوان، آب دریاچه ارومیه سنگین بوده و بیشترین کاتیون ها به ترتیب مربوط به سدیم و منیزیم و بیشترین آنیون ها به ترتیب مربوط به کلرورها و سولفات ها می باشد. آب دریاچه به علت فقر مواد غذایی و شوری بالا از نوع دریاچه های الیگوتروف (کم پرور) بوده که حتی در مقایسه با سایر زیستگاه های آرتمیا از جمله دریاچه بزرگ نمک در آمریکا نیز پائین‌تر است و مزه آب بدلیل وجود منیزیم شور و تلخ می‌باشد. قسمت اعظم املاح دریاچه ارومیه را نمک طعام تشکیل می‌دهد بنابر ایـن از نظـر شیمیایی و نوع نمک‌های محلول در آب از تیپ دریاچه‌های کلره می‌باشد. متوسط شوری در سال ۱۳۷۴ از ۳۶ ایستگاه حدود ۱۶۳ گرم در لیتر ولی متوسط شوری در سال ۱۳۸۵ از ۱۲ ایستگاه ۳۲۰ گرم در لیتر بوده است. درجه سختی و قابلیت هدایت الکتریکی آب این دریاچه نیز بالا است.
تغییرات سطح آب دریاچه در فصول و ماه های مختلف سال و حتی برای چند روز هم یکسان نیست و بیشترین تغییرات را در بهار (افزایش) و در تابستان (کاهش) را نشان می‌دهد. مهم‌ترین عوامل این تغییرات آب‌های ورودی از رودخانه ها و مسیل ها، بارش های مستقیم بر دریاچه و عامل دیگر هم تبخیر می باشد.
دمای آب در فصول مختلف سال و در ماه های مختلف متغییر بوده و در زمستان بین ۰ تا ۲۰ درجه و در تابستان بین ۳۵ تا ۴۰ درجه است. رنگ آب نزدیک ساحل که در تماس با لجن است تیره رنگ است و مزه آب دریاچه شور و تلخ است. وزن مخصوص آب دریاچه 1.28 تا 1.113 بوده است.
اکوسیستم دریاچه های نمک نسبت به سایر اکوسیستم ها ساده بوده و شامل اجزاء زیر می باشد:
1- فلامینگو و سایر پرندگان
2- آرتمیا، حشرات و سایر زئوپلانگتون ها
۳- فیتوپلانگتون
۴- باکتریوپلانکتون ها
5- پوده های گیاهی یا جانوری یا دیتریتوس ها که توسط ریزش رودخانه ها به داخل اکوسیستم آورده شده و یا با پیشروری آب دریاچه در خشکی به آن افزوده می گردند.
فیتوپلانگتون ها در واقع تولیدکنندگان اصلی این اکوسیستم بوده و به همراه آرتمیا بخش اصلی این اکوسیستم را تشکیل می دهند ولی باکتریوپلانگتون ها و مواد متلاشی شده گیاهی و جانوری نقش بسیار مهمی می توانند داشته باشند.
در ارزیابی کلی دریاچه ارومیه شفافیت بالای آب که اغلب تا چندین متر می‌رسد، نشان از تولید اولیه پایین (فیتوپلانگتون ها) در دریاچه دارد و جزء دریاچه های کم پرور یا الیگوتروف محسوب می شود که حتی در مقایسه با سایر زیستگاه های آرتمیا از جمله دریاچه بزرگ نمک در آمریکا نیز پائین‌تر است.
گونه‌های محدودی از جلبک‌های تک سلولی که عمدتا از فلاژله‌ها و دیاتومه‌ها هستند در دریاچه حضور دارند. در مطالعات انجام گرفته از سه خانواده ۶ جنس شامل: اوسیلاتوریا از رده سیانوفیسه، جنس دونالیلا، از رده کلروفیسه و جنسهای نیتشیا، ناویکلا، سیمبلا و سیکلوتلا از باسیولاریوفیسه شناسایی و ثبت گردید. ۸۰درصد ترکیب جمعیتی فیتوپلانگتون ها متعلق به جنس دونالیلا بوده که بیشترین فراوانی (با ۳/۳ میلیون سلول در سال در لیتر) را به خود اختصاص داده است. از نظر تنوع نیز بیشترین تنوع متعلق به دیاتومه ها می باشد. حداکثر فراوانی فیتوپلانگتونها از دی تا فروردین ماه، زمانیکه ترکیب جمعیتی آرتمیا صرفا سیست بوده و در اردیبهشت ماه با تفریخ سیست ها و افزایش توده زنده آرتمیا، جمعیت فیتوپلانگتونی (به استثنایoscilatoria) با نزول شدید مواجه شده و این کاهش تا پایان تابستان ادامه میباید.