جشنواره ای با حضور پرشور هنرمندان و هنردوستان قشم و ایران
ساز باستانی در جشنواره ملی عودنوازی قشم
گروه دانش دریا- امید عباسی - نخستین جشنواره ملی عودنوازی قشم در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه ۱۶ و ۱۷ اسفند ۱۴۰۲با حضور علاقمندان به این هنر و به صورت رایگان در تالار آیینه اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد که با حضور پرشور هنرمندان و هنردوستان قشم و ایران همراه گردید. حفظ و حمایت از میراث ملموس و ناملموس در منطقه از اهداف اصلی سازمان منطقه آزاد قشم بود.
معاونت فرهنگی گردشگری منطقه آزاد قشم در راستای ایجاد زمینه فعالیت‌های هنری در حوزه عودنوازی و ارتقای سطح فرهنگی مرتبط با موسیقی منطقه با توجه به فرهنگ موسیقایی خلیج فارس و رواج ساز عود (بربت) در زندگی اقوام ساکن در سواحل جنوبی ایران، پس از میزبانی جشن ثبت جهانی ساز عود در جزیره قشم، نخستین دوره جشنواره ملی عودنوازی را در جزیره و شهر قشم با همکاری هنرمندان و استادان بنام موسیقی کشور و نوازندگان عود در سطح کشور برگزار کرد.
به گزارش روزنامه دریایی سرآمد، پیش‌تر ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، در این باره عنوان کرد: هنرمندان عودنواز با کیفیت زیادی در جزیره قشم فعالیت دارند به همین جهت سعی خواهیم کرد برای بالفعل کردن ظرفیت‌ها جشنواره عودنوازی را در سطح بین‌المللی و باحضور کشورهای عربی و آفریقایی در قشم برگزار خواهیم کرد.
وی با اشاره به ثبت جهانی عود در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سال گذشته، خاطرنشان کرد: امیدواریم با ساخت خانه عود و ادامه برگزاری جشنوارهای ملی و بین‌المللی در این جزیره، نام قشم بیش از گذشته در نقاط مختلف جهان بدرخشد.
راموز با اشاره به اینکه ساز عود از ایران به کشورهای عربی و آفریقایی منتقل شده است، ادامه داد: با داشتن میراثی با ارزش و زبان هنر می‌توانیم در ارتباطات میان فرهنگی در منطقه و فرامنطقه‌ای نسبت به معرفی فرهنگ اصیل کشورمان اقدام کنیم.
ارسال۱۵۷ اثر از ۱۳۷ هنرمند به دبیرخانه نخستین جشنواره عودنوازی قشم
فراخوان نخستین جشنواره ملی عودنوازی قشم در راستای ایجاد زمینه فعالیت‌های هنری در حوزه عودنوازی و ارتقای سطح فرهنگی مرتبط با موسیقی منطقه با توجه به فرهنگ موسیقایی خلیج فارس و رواج ساز عود (بربت) در زندگی اقوام ساکن در سواحل جنوبی ایران، چهارم دی ماه امسال در دو رده سنی جوان (تا ۱۸ سال/ متولدین ۱۳۸۴ و پس از آن) و بزرگسال (متولدین ۱۳۸۳ و قبل آن) در دو بخش دستگاهی و نواحی، در مقیاس ملی (سراسر کشور) به صورت رقابتی و در دو مرحله منتشر شد.
علی ثابت نیا رئیس، ارسلان کامکار دبیر هنری و کیوان فرزین مدیر اجرایی جشنواره بودند.
با پایان مهلت فراخوان، ۱۳۷ نفر، ۱۵۷ اثر را به دبیرخانه ارسال کردند که بیشترین آثار در حوزه ردیف دستگاهی از نیمه شمالی کشور از جمله تهران است اما در حوزه موسیقی نواحی، بعد از هرمزگان، کردستان بیشترین شرکت‌کننده را داشته است.
از بین آثار ارسالی، ۳۶ هنرمند به مرحله نهایی راه پیدا کردند که اجراهای آنان با حضور ۱۱ داور؛ احمد بیت سیاح، نوشین پاسدار، محمد پیری، سید فوادالدین توحیدی، حمید حاصلی، علی رادمهر، نجمه صغیر، شهرام غلامی، محمد فیروزی، مرتضی کریمی و مجید ناظم‌پور در بخش‌های موسیقی نواحی و ردیف دستگاهی، بخش جوان (زیر ۱۸ سال) و بخش بزرگسال (بالای ۱۸ سال) ۱۶ و ۱۷ اسفندماه در تالار آیینه جزیره قشم داوری شد.
نشست پژوهشی عود و عودنوازی با حضور استاد محمدرضا درویشی ۱۸ اسفندماه ساعت ۱۰:۳۰ در مرکز رشد برگزار شد.
آیین اختتامیه جشنواره ۱۸ اسفندماه در قلعه پرتغالی‌ها برگزار شد و در این آیین ۱۲ نفر به عنوان برگزیده معرفی شدند و تندیس جشنواره به نفرات اول هر بخش تعلق گرفت و به سایر برگزیدگان لوح تقدیر اهدا شد، جوایز نفر اول تا سوم به ترتیب ۲۵، ۲۰ و ۱۵ میلیون تومان است.
ساز باستانی که به جشنواره قشم
۱۴۰۲ رسید
عود از جمله سازهای موسیقی کهن ایران است که به ثبت جهانی رسیده است و بخش رقابتی نخستین جشنواره عودنوازی قشم 16 و 17 اسفندماه در این جزیره برگزار‌شد.
عود (بربط یا رود) از جمله سازهای زهی - زخمه‌ای موسیقی است، این ساز از معمول‌ترین سازهای کهن کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه از جمله ایران با ظاهری به شکل گلابی، از جنس چوب درخت توت یا آبنوس با کاسه طنینی بزرگ و دسته کوتاه با طول ۸۵ سانتی متر است و هنگام نواختن به صورت افقی روی ران پا گذاشته می‌شود.
با توجه به اینکه سطح ساز بربط از چوب پوشیده شده بود، اعراب آن را عود نامیدند.(العود در زبان عربی به معنای چوب است). این واژه در اصل عربی شده واژه رود فارسی است که نام دیگر بربط و به معنای سیم در سازهای زهی است.
خوارزمی در «مفاتیح العلوم» نام این ساز را «بربط» آورده و گفته که در اصل «برِبت» است، به معنی سینه بت (مرغابی)؛ چرا که ظاهر آن شبیه به سینه و گردن مرغابی است.
ساز عود دارای صدایی بم، نرم، جذاب و قوی است که بسیار با موسیقی عربی و موسیقی ایرانی هماهنگی دارد. برخلاف سایر سازهای زهی زخمه‌ای ایران، عود فاقد پرده‌بندی است و ۱۰ تا ۱۳ سیم دارد.
منصور نریمان، حسن منوچهری، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی، عبدالوهاب شهیدی، ارسلان کامکار، حسین بهروزی‌نیا، محمد فیروزی، جمال جهانشاه و مجید ناظم پور از عودنوازان معروف هستند.
علی محبوب، علی میرشکال، محمد رفیع اشعری، محمد منصور وزیری از جزیره قشم و حسین وفادار از بندرعباس از عودنوازان معروف خطه جنوب کشور هستند.
زنده‌یاد ابراهیم قنبری مهر با ایجاد تغییراتی در ساختار عود عربی از جمله کوچک‌تر کردن کاسه و بلندتر کردن دسته به قالب جدیدی دست یافت که این تغییرات مورد استقبال نوازندگانی همچون حسین بهروزی‌نیا قرار گرفت. برادران محمدی، محمد اژدری، عرفاتی، مانی جفرودی، عابدینی، ملکشاهی و نریمان آبنوسی نیز در ساخت عود تبحر دارند.
ثبت ملی و جهانی ساز عود
پرونده عود سال ۱۳۹۷ در ایران ثبت ملی شد و برای ثبت جهانی این ساز اصیل با عنوان «مهارت ساختن و نواختن عود» با برخی از کشورهای همسایه رایزنی شد و در نهایت سال ١۴٠١، پرونده عود به صورت مشترک با کشور سوریه به یونسکو ارائه شد و در هفدهمین نشست کمیته بین دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد.
در شرح ساز عود در یونسکو آمده است: «عود یک ساز زهی زخمه‌ای با بیش از ۱۵۰۰ سال حضور در منطقه مورد اشاره است. این ساز مانند بسیاری دیگر از سازهای زخمه‌ای روی پای نوازنده قرار می‌گیرد و نوازنده با یک دست انگشت‌گذاری روی وترها و با دست دیگر به نواختن مضراب می‌پردازد.
کاسه طنینی این ساز گلابی‌شکل و نسبتاً بزرگ و دسته آن معمولاً کوتاه و فاقد دستان‌بندی است. (در مناطق مختلف با ابعادی متفاوت) به‌طوری که وترها بیشتر روی کاسه طنینی امتداد دارند. صفحه چوبی طنینی این ساز مشبک است، این شبکه‌ها که معمولاً نقش مایه‌های اسلیمی دارند، علاوه بر انتقال صدای کاسه ساز، نقش تزئینی نیز ایفا می‌کنند. بیشتر انواع این ساز ۱۰ سیمه است که به صورت جفت بسته می‌شوند. صدای این ساز در محدوده صوتی بم و باریتون است و امکان تولید اسواد ملودیک و هارمونیک در آن فراهم است و در تک نوازی و گروه نوازی به کار می‌رود.
گستره جغرافیایی این ساز در ایران به خوزستان، بوشهر، هرمزگان، تهران، کردستان و برخی شهرهای بزرگ، مانند شیراز اصفهان، تبریز و مشهد می‌رسد.»
معاونت فرهنگی گردشگری منطقه آزاد قشم در راستای ایجاد زمینه فعالیت‌های هنری در حوزه عودنوازی و ارتقای سطح فرهنگی مرتبط با موسیقی منطقه با توجه به فرهنگ موسیقایی خلیج فارس و رواج ساز عود (بربت) در زندگی اقوام ساکن در سواحل جنوبی ایران، پس از میزبانی جشن ثبت جهانی ساز عود در جزیره قشم، نخستین دوره جشنواره ملی عودنوازی را در جزیره و شهر قشم با همکاری هنرمندان و استادان بنام موسیقی کشور و نوازندگان عود در سطح کشور برگزار کرد.
به گزارش روزنامه دریایی سرآمد، پیش‌تر ادریس راموز، معاون فرهنگی، اجتماعی و گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم، در این باره عنوان کرد: هنرمندان عودنواز با کیفیت زیادی در جزیره قشم فعالیت دارند به همین جهت سعی خواهیم کرد برای بالفعل کردن ظرفیت‌ها جشنواره عودنوازی را در سطح بین‌المللی و باحضور کشورهای عربی و آفریقایی در قشم برگزار خواهیم کرد.
وی با اشاره به ثبت جهانی عود در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سال گذشته، خاطرنشان کرد: امیدواریم با ساخت خانه عود و ادامه برگزاری جشنوارهای ملی و بین‌المللی در این جزیره، نام قشم بیش از گذشته در نقاط مختلف جهان بدرخشد.
راموز با اشاره به اینکه ساز عود از ایران به کشورهای عربی و آفریقایی منتقل شده است، ادامه داد: با داشتن میراثی با ارزش و زبان هنر می‌توانیم در ارتباطات میان فرهنگی در منطقه و فرامنطقه‌ای نسبت به معرفی فرهنگ اصیل کشورمان اقدام کنیم.
ارسال۱۵۷ اثر از ۱۳۷ هنرمند به دبیرخانه نخستین جشنواره عودنوازی قشم
فراخوان نخستین جشنواره ملی عودنوازی قشم در راستای ایجاد زمینه فعالیت‌های هنری در حوزه عودنوازی و ارتقای سطح فرهنگی مرتبط با موسیقی منطقه با توجه به فرهنگ موسیقایی خلیج فارس و رواج ساز عود (بربت) در زندگی اقوام ساکن در سواحل جنوبی ایران، چهارم دی ماه امسال در دو رده سنی جوان (تا ۱۸ سال/ متولدین ۱۳۸۴ و پس از آن) و بزرگسال (متولدین ۱۳۸۳ و قبل آن) در دو بخش دستگاهی و نواحی، در مقیاس ملی (سراسر کشور) به صورت رقابتی و در دو مرحله منتشر شد.
علی ثابت نیا رئیس، ارسلان کامکار دبیر هنری و کیوان فرزین مدیر اجرایی جشنواره بودند.
با پایان مهلت فراخوان، ۱۳۷ نفر، ۱۵۷ اثر را به دبیرخانه ارسال کردند که بیشترین آثار در حوزه ردیف دستگاهی از نیمه شمالی کشور از جمله تهران است اما در حوزه موسیقی نواحی، بعد از هرمزگان، کردستان بیشترین شرکت‌کننده را داشته است.
از بین آثار ارسالی، ۳۶ هنرمند به مرحله نهایی راه پیدا کردند که اجراهای آنان با حضور ۱۱ داور؛ احمد بیت سیاح، نوشین پاسدار، محمد پیری، سید فوادالدین توحیدی، حمید حاصلی، علی رادمهر، نجمه صغیر، شهرام غلامی، محمد فیروزی، مرتضی کریمی و مجید ناظم‌پور در بخش‌های موسیقی نواحی و ردیف دستگاهی، بخش جوان (زیر ۱۸ سال) و بخش بزرگسال (بالای ۱۸ سال) ۱۶ و ۱۷ اسفندماه در تالار آیینه جزیره قشم داوری شد.
نشست پژوهشی عود و عودنوازی با حضور استاد محمدرضا درویشی ۱۸ اسفندماه ساعت ۱۰:۳۰ در مرکز رشد برگزار شد.
آیین اختتامیه جشنواره ۱۸ اسفندماه در قلعه پرتغالی‌ها برگزار شد و در این آیین ۱۲ نفر به عنوان برگزیده معرفی شدند و تندیس جشنواره به نفرات اول هر بخش تعلق گرفت و به سایر برگزیدگان لوح تقدیر اهدا شد، جوایز نفر اول تا سوم به ترتیب ۲۵، ۲۰ و ۱۵ میلیون تومان است.
ساز باستانی که به جشنواره قشم
۱۴۰۲ رسید
عود از جمله سازهای موسیقی کهن ایران است که به ثبت جهانی رسیده است و بخش رقابتی نخستین جشنواره عودنوازی قشم 16 و 17 اسفندماه در این جزیره برگزار‌شد.
عود (بربط یا رود) از جمله سازهای زهی - زخمه‌ای موسیقی است، این ساز از معمول‌ترین سازهای کهن کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه از جمله ایران با ظاهری به شکل گلابی، از جنس چوب درخت توت یا آبنوس با کاسه طنینی بزرگ و دسته کوتاه با طول ۸۵ سانتی متر است و هنگام نواختن به صورت افقی روی ران پا گذاشته می‌شود.
با توجه به اینکه سطح ساز بربط از چوب پوشیده شده بود، اعراب آن را عود نامیدند.(العود در زبان عربی به معنای چوب است). این واژه در اصل عربی شده واژه رود فارسی است که نام دیگر بربط و به معنای سیم در سازهای زهی است.
خوارزمی در «مفاتیح العلوم» نام این ساز را «بربط» آورده و گفته که در اصل «برِبت» است، به معنی سینه بت (مرغابی)؛ چرا که ظاهر آن شبیه به سینه و گردن مرغابی است.
ساز عود دارای صدایی بم، نرم، جذاب و قوی است که بسیار با موسیقی عربی و موسیقی ایرانی هماهنگی دارد. برخلاف سایر سازهای زهی زخمه‌ای ایران، عود فاقد پرده‌بندی است و ۱۰ تا ۱۳ سیم دارد.
منصور نریمان، حسن منوچهری، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی، عبدالوهاب شهیدی، ارسلان کامکار، حسین بهروزی‌نیا، محمد فیروزی، جمال جهانشاه و مجید ناظم پور از عودنوازان معروف هستند.
علی محبوب، علی میرشکال، محمد رفیع اشعری، محمد منصور وزیری از جزیره قشم و حسین وفادار از بندرعباس از عودنوازان معروف خطه جنوب کشور هستند.
زنده‌یاد ابراهیم قنبری مهر با ایجاد تغییراتی در ساختار عود عربی از جمله کوچک‌تر کردن کاسه و بلندتر کردن دسته به قالب جدیدی دست یافت که این تغییرات مورد استقبال نوازندگانی همچون حسین بهروزی‌نیا قرار گرفت. برادران محمدی، محمد اژدری، عرفاتی، مانی جفرودی، عابدینی، ملکشاهی و نریمان آبنوسی نیز در ساخت عود تبحر دارند.
ثبت ملی و جهانی ساز عود
پرونده عود سال ۱۳۹۷ در ایران ثبت ملی شد و برای ثبت جهانی این ساز اصیل با عنوان «مهارت ساختن و نواختن عود» با برخی از کشورهای همسایه رایزنی شد و در نهایت سال ١۴٠١، پرونده عود به صورت مشترک با کشور سوریه به یونسکو ارائه شد و در هفدهمین نشست کمیته بین دولت‌ها برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس به عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد.
در شرح ساز عود در یونسکو آمده است: «عود یک ساز زهی زخمه‌ای با بیش از ۱۵۰۰ سال حضور در منطقه مورد اشاره است. این ساز مانند بسیاری دیگر از سازهای زخمه‌ای روی پای نوازنده قرار می‌گیرد و نوازنده با یک دست انگشت‌گذاری روی وترها و با دست دیگر به نواختن مضراب می‌پردازد.
کاسه طنینی این ساز گلابی‌شکل و نسبتاً بزرگ و دسته آن معمولاً کوتاه و فاقد دستان‌بندی است. (در مناطق مختلف با ابعادی متفاوت) به‌طوری که وترها بیشتر روی کاسه طنینی امتداد دارند. صفحه چوبی طنینی این ساز مشبک است، این شبکه‌ها که معمولاً نقش مایه‌های اسلیمی دارند، علاوه بر انتقال صدای کاسه ساز، نقش تزئینی نیز ایفا می‌کنند. بیشتر انواع این ساز ۱۰ سیمه است که به صورت جفت بسته می‌شوند. صدای این ساز در محدوده صوتی بم و باریتون است و امکان تولید اسواد ملودیک و هارمونیک در آن فراهم است و در تک نوازی و گروه نوازی به کار می‌رود.
گستره جغرافیایی این ساز در ایران به خوزستان، بوشهر، هرمزگان، تهران، کردستان و برخی شهرهای بزرگ، مانند شیراز اصفهان، تبریز و مشهد می‌رسد.»