بررسی« روزنامه دریایی سرآمد» از راهبرد تنگه باب‌المندب پس از ایجاد کانال سوئز
استراتژی جنبش تجارت جهانی برای تنگه باب‌المندب چیست؟
گروه ترانزیت - توحید ورستان- تنگه باب المندب در هفته‌های گذشته و با تشدید بی‌سابقه تنش‌ها در منطقه حساس استراتژیک تجارت جهانی در صدر خبرها قرار گرفته است. تنگه باب المندب یک آبراه باریک است که دریای سرخ را از اقیانوس هند جدا می‌کند .همچنین، این حلقه‌ای مهم در کوتاه‌ترین و کم هزینه‌ترین مسیر تجاری دریایی است که شرق آسیا را به اروپا متصل می‌کند. این تنگه کلید کنترل تقریباً تمام عملیات کشتیرانی بین اقیانوس هند و دریای مدیترانه از طریق کانال سوئز است. تنگه باب المندب از سمت شمال شرقی با یمن و از سمت جنوب غربی با اریتره و جیبوتی همسایه است. جزیره «پریم» یمن این تنگه را به دو بخش تقسیم و کشتی‌های عظیمی از کانال غربی که وسیع‌ترین و عمیق‌ترین کانال بوده عبور می‌کنند و عرض آن در باریک‌ترین نقطه به حدود ۲۵ کیلومتر و عمق به ۳۱۰ متر می‌رسد. کانال کوچکتر دیگر (اسکندر)، در امتداد سواحل یمن قرار دارد و ۳.۲ کیلومتر عرض دارد. از نظر تاریخی موقعیت استراتژیک این تنگه به عرصه درگیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است و قدرت‌های رقیب با ایجاد پایگاه‌های نظامی در جزایر و کشورهای ساحلی آنجا و با استفاده از کنترل تنگه و بستن آن به روی مخالفان، تلاش می‌کنند تا نفوذ خود را در آن تقویت کنند.
اهمیت راهبردی تنگه باب‌المندب پس از ایجاد کانال سوئز
امپراتوری بریتانیا جزیره پریم در باب المندب را در طول جنگ‌های متعدد تصرف کرده بود و از این جزیره عمدتاً به‌عنوان ایستگاه سوخت‌گیری برای کشتی‌های بخار زغال‌سنگ استفاده می‌کرد که به پایگاه دریایی خود در عدن و در ساحل جنوبی یمن در حدود ۱۰۰ مایلی شرق باب المندب، رفت و آمد می‌کردند. حضور انگلیس در این منطقه تا اواخر دهه ۱۹۶۰ ادامه داشت تا اینکه جزیره پریم به حاکمان یمن جنوبی واگذار شد. اهمیت تنگه باب المندب با گشایش کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ افزایش یافت، زیرا به یکی از راه‌های ارتباطی کوتاه در مسیر دریایی تبدیل شد که شرق آسیا و اروپا را به هم متصل می‌کند. با این وجود، اهمیت اقتصادی این تنگه در طول زمان افزایش یافته است، زیرا به دلیل زمان و صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی، یک کریدور دریایی مهم برای تجارت بین الملل تشکیل داده است. این تنگه در حال حاضر از ترافیک ناوبری سنگینی در هر دو جهت برخوردار است، زیرا اکثر مبادلات تجاری بین آسیا و اروپا از آن عبور می‌کند. به طوریکه، باب المندب با دهه ۱۹۳۰ و ظهور نفت در خلیج فارس اهمیت اقتصادی بسیاری پیدا کرد و به دلیل وسعت، عمق کانال‌ها و توانایی آن در جابجایی آسان کشتی‌ها و نفتکش‌های بزرگ در هر دو جهت، به یکی از بهترین گذرگاه‌های آبی مهم برای منابع انرژی در جهان تبدیل شد و یکی از اضلاع مثلث گذرگاه‌های راهبردی حمل و نقل انرژی (هرمز، باب المندب و سوئز) را تشکیل می‌دهند. باب المندب پس از تنگه مالاکا و هرمز، از نظر ترانزیت منابع انرژی در رتبه سوم جهان قرار دارد.
دلایل تشدید تنش چیست؟
پس از وقوع نبرد «طوفان الاقصی» در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بین مقاومت فلسطین و رژیم اسرائیل، انصارالله یمن با پرتاب موشک و پهپاد به سمت اسرائیل وارد درگیری‌های جاری شدند و در ۱۶ نوامبر اعلام کردند که «باب المندب» و آب‌های اطراف آن به روی کشتی‌های مرتبط با اسرائیل بسته خواهد شد. بطوریکه در همان روزهای نخست، انصارالله کشتی «گلکسی لیدر» متعلق به اسرائیل و خدمه آن را بازداشت کردندد. انصارالله تصمیم گرفته از عبور همه کشتی‌ها به سمت بنادر اسرائیل جلوگیری کنند. در نتیجه، شرکت‌های بزرگ کشتیرانی بین المللی از اواسط دسامبر ۲۰۲۳ شروع به توقف عبور کشتی‌های خود از باب المندب و دریای سرخ کردند که در نتیجه، قیمت گاز طبیعی به دلیل ترس از وقفه عرضه در اروپا، ۷.۹ درصد افزایش یافت. بخشی از کشتی‌ها نیز برای جلوگیری از عبور از دریای سرخ با دور زدن آفریقای جنوبی و عبور از دماغه «امید نیک» مسیرهای سفر خود را تغییر دادند. همچنین، این تهدیدها به اسرائیل ضربه اقتصادی وارد کرد، زیرا بندر ایلات در دریای سرخ فلج شد و زمان کشتیرانی در مسیر جایگزین اسرائیل حداقل بین ۱۷ تا ۲۲ روز افزایش یافت که هزینه حمل و نقل و حمل و نقل و قیمت کالاها را افزایش می‌دهد. از این رو، آمریکا در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۳ با آغاز عملیات «نگهبان رفاه»، چند حمله هوایی به سایت‌های نظامی گروه انصارالله انجام داد. این تصمیمات احتمالا گروه انصارالله را به تشدید حملات دریایی و دور برد کشتی‌ها سوق دهد. در حالی که توانایی‌های حوثی‌ها در مقایسه با ایالات متحده محدود است، اما پیشرفت در فناوری تسلیحات به انصارالله این امکان را می‌دهد که آسیب‌های اقتصادی قابل توجهی را به خصوص از طریق استفاده از سلاح‌های کنترل از راه دور وارد کنند.
اهمیت باب المندب برای تجارت
اروپا و آسیا
سازمان بین‌المللی دریانوردی تخمین می‌زند که تا یک چهارم ترانزیت جهانی از این مسیر (باب‌المندب، دریای سرخ، کانال سوئز) عبور می‌کند که معادل چندین میلیارد تن محموله در سال است. به گفته اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، این امر شامل حدود ۴.۵ میلیون بشکه نفت در روز است که از کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای آسیایی تامین می‌شود. همچنیین، تعداد کشتی های عبوری از تنگه باب المندب سالانه بیش از ۲۱ هزار فروند برآورد می‌شود که معادل ۵۷ کشتی در روز است. برای نمونه، کشتی‌های نفت‌خیز خلیج فارس که مقصدشان اروپا و آمریکای شمالی است، می‌توانند با عبور از باب‌المندب از حرکت در اطراف دماغه امید نیک (نقطه جنوبی آفریقا) اجتناب کنند. برای مثال، سفر از عربستان سعودی به روتردام از طریق باب المندب و کانال سوئز حدود ۲۲ روز طول می‌کشد، در حالی که اگر کشتی آفریقا را دور بزند، ۳۹ روز طول می کشد. عربستان سعودی تنها می‌تواند نفت خام بیشتری را از طریق خطوط لوله به بندر ینبع در دریای سرخ منتقل کند و از آنجا می‌توان بشکه‌ها را برای تحویل از طریق کانال سوئز در نفتکش‌ها بارگیری کرد. این مسیر به کشتی‌ها امکان می‌دهد از عبور از باب المندب خودداری کنند. این خط لوله که شرق و غرب سعودی را به هم متصل می‌کند، ۱۲۰۰ کیلومتر امتداد دارد و ظرفیت تولید ۵ میلیون بشکه در روز دارد، اما برای انتقال نفت خام به ۴ پالایشگاه در امتداد ساحل دریای سرخ نیز استفاده می‌شود.
اهمیت راهبردی تنگه باب‌المندب پس از ایجاد کانال سوئز
امپراتوری بریتانیا جزیره پریم در باب المندب را در طول جنگ‌های متعدد تصرف کرده بود و از این جزیره عمدتاً به‌عنوان ایستگاه سوخت‌گیری برای کشتی‌های بخار زغال‌سنگ استفاده می‌کرد که به پایگاه دریایی خود در عدن و در ساحل جنوبی یمن در حدود ۱۰۰ مایلی شرق باب المندب، رفت و آمد می‌کردند. حضور انگلیس در این منطقه تا اواخر دهه ۱۹۶۰ ادامه داشت تا اینکه جزیره پریم به حاکمان یمن جنوبی واگذار شد. اهمیت تنگه باب المندب با گشایش کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ افزایش یافت، زیرا به یکی از راه‌های ارتباطی کوتاه در مسیر دریایی تبدیل شد که شرق آسیا و اروپا را به هم متصل می‌کند. با این وجود، اهمیت اقتصادی این تنگه در طول زمان افزایش یافته است، زیرا به دلیل زمان و صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی، یک کریدور دریایی مهم برای تجارت بین الملل تشکیل داده است. این تنگه در حال حاضر از ترافیک ناوبری سنگینی در هر دو جهت برخوردار است، زیرا اکثر مبادلات تجاری بین آسیا و اروپا از آن عبور می‌کند. به طوریکه، باب المندب با دهه ۱۹۳۰ و ظهور نفت در خلیج فارس اهمیت اقتصادی بسیاری پیدا کرد و به دلیل وسعت، عمق کانال‌ها و توانایی آن در جابجایی آسان کشتی‌ها و نفتکش‌های بزرگ در هر دو جهت، به یکی از بهترین گذرگاه‌های آبی مهم برای منابع انرژی در جهان تبدیل شد و یکی از اضلاع مثلث گذرگاه‌های راهبردی حمل و نقل انرژی (هرمز، باب المندب و سوئز) را تشکیل می‌دهند. باب المندب پس از تنگه مالاکا و هرمز، از نظر ترانزیت منابع انرژی در رتبه سوم جهان قرار دارد.
دلایل تشدید تنش چیست؟
پس از وقوع نبرد «طوفان الاقصی» در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بین مقاومت فلسطین و رژیم اسرائیل، انصارالله یمن با پرتاب موشک و پهپاد به سمت اسرائیل وارد درگیری‌های جاری شدند و در ۱۶ نوامبر اعلام کردند که «باب المندب» و آب‌های اطراف آن به روی کشتی‌های مرتبط با اسرائیل بسته خواهد شد. بطوریکه در همان روزهای نخست، انصارالله کشتی «گلکسی لیدر» متعلق به اسرائیل و خدمه آن را بازداشت کردندد. انصارالله تصمیم گرفته از عبور همه کشتی‌ها به سمت بنادر اسرائیل جلوگیری کنند. در نتیجه، شرکت‌های بزرگ کشتیرانی بین المللی از اواسط دسامبر ۲۰۲۳ شروع به توقف عبور کشتی‌های خود از باب المندب و دریای سرخ کردند که در نتیجه، قیمت گاز طبیعی به دلیل ترس از وقفه عرضه در اروپا، ۷.۹ درصد افزایش یافت. بخشی از کشتی‌ها نیز برای جلوگیری از عبور از دریای سرخ با دور زدن آفریقای جنوبی و عبور از دماغه «امید نیک» مسیرهای سفر خود را تغییر دادند. همچنین، این تهدیدها به اسرائیل ضربه اقتصادی وارد کرد، زیرا بندر ایلات در دریای سرخ فلج شد و زمان کشتیرانی در مسیر جایگزین اسرائیل حداقل بین ۱۷ تا ۲۲ روز افزایش یافت که هزینه حمل و نقل و حمل و نقل و قیمت کالاها را افزایش می‌دهد. از این رو، آمریکا در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۳ با آغاز عملیات «نگهبان رفاه»، چند حمله هوایی به سایت‌های نظامی گروه انصارالله انجام داد. این تصمیمات احتمالا گروه انصارالله را به تشدید حملات دریایی و دور برد کشتی‌ها سوق دهد. در حالی که توانایی‌های حوثی‌ها در مقایسه با ایالات متحده محدود است، اما پیشرفت در فناوری تسلیحات به انصارالله این امکان را می‌دهد که آسیب‌های اقتصادی قابل توجهی را به خصوص از طریق استفاده از سلاح‌های کنترل از راه دور وارد کنند.
اهمیت باب المندب برای تجارت
اروپا و آسیا
سازمان بین‌المللی دریانوردی تخمین می‌زند که تا یک چهارم ترانزیت جهانی از این مسیر (باب‌المندب، دریای سرخ، کانال سوئز) عبور می‌کند که معادل چندین میلیارد تن محموله در سال است. به گفته اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، این امر شامل حدود ۴.۵ میلیون بشکه نفت در روز است که از کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای آسیایی تامین می‌شود. همچنیین، تعداد کشتی های عبوری از تنگه باب المندب سالانه بیش از ۲۱ هزار فروند برآورد می‌شود که معادل ۵۷ کشتی در روز است. برای نمونه، کشتی‌های نفت‌خیز خلیج فارس که مقصدشان اروپا و آمریکای شمالی است، می‌توانند با عبور از باب‌المندب از حرکت در اطراف دماغه امید نیک (نقطه جنوبی آفریقا) اجتناب کنند. برای مثال، سفر از عربستان سعودی به روتردام از طریق باب المندب و کانال سوئز حدود ۲۲ روز طول می‌کشد، در حالی که اگر کشتی آفریقا را دور بزند، ۳۹ روز طول می کشد. عربستان سعودی تنها می‌تواند نفت خام بیشتری را از طریق خطوط لوله به بندر ینبع در دریای سرخ منتقل کند و از آنجا می‌توان بشکه‌ها را برای تحویل از طریق کانال سوئز در نفتکش‌ها بارگیری کرد. این مسیر به کشتی‌ها امکان می‌دهد از عبور از باب المندب خودداری کنند. این خط لوله که شرق و غرب سعودی را به هم متصل می‌کند، ۱۲۰۰ کیلومتر امتداد دارد و ظرفیت تولید ۵ میلیون بشکه در روز دارد، اما برای انتقال نفت خام به ۴ پالایشگاه در امتداد ساحل دریای سرخ نیز استفاده می‌شود.