بررسی روزنامه دریایی سرآمد از وضعیت بنادر در ایران به لحاظ هوشمندی؛
ضرورت ادغام هوش مصنوعی در مدیریت بنادر
لزوم بهره گیری زیرساختهای بندری از هوش مصنوعی
گروه بنادر و دریانوردی - محمد رحیمی - بنادر حلقه های استراتژیکی هستند که برای تسهیل جریان کالا در عرصه بین المللی، به عنوان بخش مهمی از یک شبکه گسترده لجستیک، زمینه تجارت و تبادل کالا بین مناطق دور و نزدیک را فراهم می کنند. به طورکلی، رفتار بنادر تحت تأثیر تحولات جهانی تجارت همواره در حال تغییر بوده و پیوسته خود را با تحولات ایجاد شده در سایر بخش ها مانند کشتیرانی انطباق می دهد. به عبارت دیگر، بندر در طول زمان از یک ابزار ساده به یک زیربنای پشتیبانی و ابزار مؤثر اقتصادی تبدیل شده و امروزه در مفهوم جدید به عنوان یکی از حلقه های اصلی و مهم در زنجیره تأمین اقتصادی کشورها به حساب می آید. با توجه به اهمیت حمل ونقل دریایی، توسعه بنادر باید بتواند به صورت چابک، انعطاف پذیر، رقابت پذیر و کارآمد در خدمت تسهيل جريان كالا در عرصه بين المللي و ملی عمل نماید.
در ادبیات جهانی حمل ونقل برای تعریف رتبه بندی و سطح خدمات دهی بنادر از اصطلاح «نسل بندر» استفاده می شود. قدمت، وسعت و موقعیت جغرافیایی آن، در تعیین نسل بندر مؤثر نیست، بلکه کارکرد بنادر و سطح ارائه خدمات اعم از خدمات ذاتی یا با ارزش افزوده مبین نسل بنادر می باشد.
تعمیر و نگهداری و تخصیص منابع پیش‌بینی‌کننده
نگهداری و تعمیرات فعالیت‌های مختلف و پیچیده‌ای را در سطوح مختلف شامل می‌شود و مدیریت آن شامل ترکیبی از اقدامات فنی و دانش مدیریتی است. به منظور بهره برداری از تجهیزات دریایی و پسکرانه، باید مدیریت نگهداری و تعمیر کارآمدی لحاظ گردد. نگهداری و تعمیر در بنادر، شامل تعمیر و نگهداری تأسیسات و سازه‌های دریایی بندر مانند موج شکن‌ها، کانال‌های دسترسی، پهلوگیرها و ملحقات روی پهلوگیرها شامل نردبان، چراغ‌های دریایی و... که در مسیر تردد گذاشته می‌شود، تجهیزات عملیات و بارگیری و انبارگیری مستقر بر روی اسکله و ... می باشد.
تعمیر و نگهداری پیش‌بینی‌کننده مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند قابلیت اطمینان و زمان به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و تجهیزات بندر را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. با تجزیه و تحلیل داده‌های حسگر و سوابق تعمیر و نگهداری، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند خرابی‌های احتمالی را پیش‌بینی کنند و اقدامات تعمیر و نگهداری پیشگیرانه را ممکن می‌سازند. این امر خطر خرابی تجهیزات را کاهش می دهد، برنامه های تعمیر و نگهداری را ساده می کند و تخصیص منابع را بهینه می کند. در نتیجه، زمان خرابی به حداقل می رسد و هزینه های عملیاتی کاهش می یابد که منجر به بهبود بهره وری و رضایت مشتری می شود.
افزایش ایمنی و امنیت
ایمنی و امنیت در عملیات بندری بسیار مهم است. تجهیزات بندری، مجموعه ابزارها و ماشین‌آلاتی است که برای بارگیری، تخلیه و جابه‌جایی محموله در سطح بندر، گمرک و انبارهای وابسته با آن استفاده می‌شود. با توجه به حوادث بی‌شماری که به دلیل رعایت نکردن موارد ایمنی، فرسودگی و قدیمی بودن برخی از تجهیزات بندری رخ می‌دهد، ایمنی در اینگونه تجهیزات بسیار حائز اهمیت است. همچنین گاهی کمبود تجهیزات ایمن و بی‌توجهی به ایمنی تجهیزات بندری باعث شده که تنها به سلامت یک دستگاه از نظر فنی و مکانیکی رسیدگی و نسبت به بقیه دستگاه‌ها غفلت شود بنابراین ابتدا با شناسایی نواقص و ایمن‌سازی تجهیزات باید گام موثری در بالا بردن ضریب ایمنی بنادر برداشت.
هوش مصنوعی می تواند نقش مهمی در تضمین یک محیط امن و انعطاف پذیر ایفا کند. سیستم‌های نظارتی مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند ناهنجاری‌هایی مانند دسترسی غیرمجاز، شرایط خطرناک یا رفتار مشکوک را شناسایی کنند و هشدارهای فوری را برای مداخله به موقع ایجاد کنند. علاوه بر این، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌ها را از منابع متعدد، مانند دوربین‌های مداربسته، حسگرها و سیستم‌های ردیابی شناور تجزیه و تحلیل کنند تا خطرات احتمالی را شناسایی کرده و اقدامات ایمنی پیشگیرانه را فعال کنند.
پایداری و تأثیر زیست محیطی
ساخت و توسعه بنادر و سازه هاي ساحلي همواره در برنامه هاي توسعه مورد توجه قرار دارد. همگام با توسـعه فنـي و اقتـصادي كـه براي دوام و توسعه حيات اجتماعي امري ضروري و اجتنابناپذير است، نياز جامعه به حفظ و ثبات محيط زيست سالم نيز افزايش مي يابد. با توجه به اثرات زيست محيطي قابل توجه اين طرحها، ارزيابي و ارائه راهكارهايي براي كاهش اثرات نامطلوب زيست محيطي از اهميـت ويـژه اي بـراي دستيابي به توسعه پايدار برخوردار است.
اثرات زیست محیطی بنادر شامل 1) اثرات ناشی از فعالیت‌های بندری، 2) اثرات دریایی ناشی از تماس کشتی‌ها با بندر و 3) انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط زنجیرة خدمات حمل و نقلی مرتبط به بندر در مناطق نزدیک ساحل تقسیم کرد. (2011OECD,)
مدیریت هوشمند ترافیک با استفاده از هوش مصنوعی می تواند به عملیات بندری پایدار کمک کند. با بهینه سازی جریان ترافیک و کاهش ازدحام، هوش مصنوعی به کاهش مصرف سوخت، انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی صوتی کمک می کند. الگوریتم های هوش مصنوعی می‌توانند زمان‌بندی کشتی را بهینه کنند تا زمان بیکاری و حرکات غیرضروری را به حداقل برسانند و مصرف انرژی را کاهش دهند. علاوه بر این، با استفاده از هوش مصنوعی برای نگهداری پیش بینی‌کننده، طول عمر تجهیزات را می توان افزایش داد و نیاز به تعویض مکرر و اثرات زیست محیطی مرتبط را کاهش داد.
وضعیت بنادر در ایران به لحاظ هوشمندی
بنادر در سیر تحول خود و به خصوص در یک سده اخیر با تغییر نوع حکمرانی خود از بنادر خدماتی و کاملاً دولتی و عام المنفعه (که وابستگی کامل به بودجه دولت ها داشته اند)، به سمت بنادری کاملاً خصوصی و اخیراً به مشارکت دولتی و خصوصی سوق داده شده اند. این حرکت همراه با تغییر در ماهیت جایگاه بنادر در اقتصاد کشور از ارگان های دولتی و متکی به بودجه دولت به بنگاه هایی اقتصادی متکی بر اقتصاد بازار بوده است. بدین معنا که بنادر دیگر مجموعه ای خدماتی که منتظر ورود کالا و کشتی به بندر باشند نبوده و خود به دنبال جذب کالا هستند. امکان بروز این تغییر ماهیت و رویکرد در بنادر مختلف حسب موقعیت جغرافیایی و زیرساختهای موجود برای توسعه حوزه نفوذ آنها و برای برقراری ارتباط با مراکز بار در کشور و خارج از آن در آن سوی آبها و آن سوی مرزهای خشکی متفاوت است و موجب می شود که بنادر بتوانند ارتقا یافته و در نسل های متفاوتی نقش های جدیدی را به عهده گیرند.
با در نظرگیری و ارزیابی معیارهای اساسی از جمله خدمات مرتبط با بار، حضور صنایع مختلف، خدمات بازرگانی، خدمات مرتبط با کشتی، خدمات لجستیکی، خدمات ساده، خدمات ترکیبی، خدمات چندگانه با ایجاد ارزش افزوده بالا، توزیع بار و اطلاعات به صورت اتوماتیک و اراضی پسکرانه برای توسعه، همه بنادر کشور از نوع بنادر نسل اول یا دوم هستند. بنابراین، با توجه به بهبود کارایی، افزایش امنیت و ایمنی، پیش بینی و مدیریت هوشمند ترافیک، تسهیل مدیریت تعمیر و نگهداری و تخصیص منابع و اثرات مطلوب زیست محیطی و ... بهره گیری از هوش مصنوعی در مدیریت پورت ها و بنادر، توسعه و رشد بنادر کشور به سمت نسل های بعدی لاجرم خواهد بود و هرگونه تأخیر در پیگیری و اقدام در این زمینه، تفاوت های زیادی را بین بنادر ما و بنادر کشورهای رقیب ایجاد کرده و فرصت های اقتصادی و سرمایه گذاری زیادی را از ما دریغ خواهد کرد.
گروه بنادر و دریانوردی - محمد رحیمی - بنادر حلقه های استراتژیکی هستند که برای تسهیل جریان کالا در عرصه بین المللی، به عنوان بخش مهمی از یک شبکه گسترده لجستیک، زمینه تجارت و تبادل کالا بین مناطق دور و نزدیک را فراهم می کنند. به طورکلی، رفتار بنادر تحت تأثیر تحولات جهانی تجارت همواره در حال تغییر بوده و پیوسته خود را با تحولات ایجاد شده در سایر بخش ها مانند کشتیرانی انطباق می دهد. به عبارت دیگر، بندر در طول زمان از یک ابزار ساده به یک زیربنای پشتیبانی و ابزار مؤثر اقتصادی تبدیل شده و امروزه در مفهوم جدید به عنوان یکی از حلقه های اصلی و مهم در زنجیره تأمین اقتصادی کشورها به حساب می آید. با توجه به اهمیت حمل ونقل دریایی، توسعه بنادر باید بتواند به صورت چابک، انعطاف پذیر، رقابت پذیر و کارآمد در خدمت تسهيل جريان كالا در عرصه بين المللي و ملی عمل نماید.
در ادبیات جهانی حمل ونقل برای تعریف رتبه بندی و سطح خدمات دهی بنادر از اصطلاح «نسل بندر» استفاده می شود. قدمت، وسعت و موقعیت جغرافیایی آن، در تعیین نسل بندر مؤثر نیست، بلکه کارکرد بنادر و سطح ارائه خدمات اعم از خدمات ذاتی یا با ارزش افزوده مبین نسل بنادر می باشد.
تعمیر و نگهداری و تخصیص منابع پیش‌بینی‌کننده
نگهداری و تعمیرات فعالیت‌های مختلف و پیچیده‌ای را در سطوح مختلف شامل می‌شود و مدیریت آن شامل ترکیبی از اقدامات فنی و دانش مدیریتی است. به منظور بهره برداری از تجهیزات دریایی و پسکرانه، باید مدیریت نگهداری و تعمیر کارآمدی لحاظ گردد. نگهداری و تعمیر در بنادر، شامل تعمیر و نگهداری تأسیسات و سازه‌های دریایی بندر مانند موج شکن‌ها، کانال‌های دسترسی، پهلوگیرها و ملحقات روی پهلوگیرها شامل نردبان، چراغ‌های دریایی و... که در مسیر تردد گذاشته می‌شود، تجهیزات عملیات و بارگیری و انبارگیری مستقر بر روی اسکله و ... می باشد.
تعمیر و نگهداری پیش‌بینی‌کننده مبتنی بر هوش مصنوعی می‌تواند قابلیت اطمینان و زمان به‌روزرسانی زیرساخت‌ها و تجهیزات بندر را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. با تجزیه و تحلیل داده‌های حسگر و سوابق تعمیر و نگهداری، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند خرابی‌های احتمالی را پیش‌بینی کنند و اقدامات تعمیر و نگهداری پیشگیرانه را ممکن می‌سازند. این امر خطر خرابی تجهیزات را کاهش می دهد، برنامه های تعمیر و نگهداری را ساده می کند و تخصیص منابع را بهینه می کند. در نتیجه، زمان خرابی به حداقل می رسد و هزینه های عملیاتی کاهش می یابد که منجر به بهبود بهره وری و رضایت مشتری می شود.
افزایش ایمنی و امنیت
ایمنی و امنیت در عملیات بندری بسیار مهم است. تجهیزات بندری، مجموعه ابزارها و ماشین‌آلاتی است که برای بارگیری، تخلیه و جابه‌جایی محموله در سطح بندر، گمرک و انبارهای وابسته با آن استفاده می‌شود. با توجه به حوادث بی‌شماری که به دلیل رعایت نکردن موارد ایمنی، فرسودگی و قدیمی بودن برخی از تجهیزات بندری رخ می‌دهد، ایمنی در اینگونه تجهیزات بسیار حائز اهمیت است. همچنین گاهی کمبود تجهیزات ایمن و بی‌توجهی به ایمنی تجهیزات بندری باعث شده که تنها به سلامت یک دستگاه از نظر فنی و مکانیکی رسیدگی و نسبت به بقیه دستگاه‌ها غفلت شود بنابراین ابتدا با شناسایی نواقص و ایمن‌سازی تجهیزات باید گام موثری در بالا بردن ضریب ایمنی بنادر برداشت.
هوش مصنوعی می تواند نقش مهمی در تضمین یک محیط امن و انعطاف پذیر ایفا کند. سیستم‌های نظارتی مجهز به هوش مصنوعی می‌توانند ناهنجاری‌هایی مانند دسترسی غیرمجاز، شرایط خطرناک یا رفتار مشکوک را شناسایی کنند و هشدارهای فوری را برای مداخله به موقع ایجاد کنند. علاوه بر این، الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند مقادیر زیادی از داده‌ها را از منابع متعدد، مانند دوربین‌های مداربسته، حسگرها و سیستم‌های ردیابی شناور تجزیه و تحلیل کنند تا خطرات احتمالی را شناسایی کرده و اقدامات ایمنی پیشگیرانه را فعال کنند.
پایداری و تأثیر زیست محیطی
ساخت و توسعه بنادر و سازه هاي ساحلي همواره در برنامه هاي توسعه مورد توجه قرار دارد. همگام با توسـعه فنـي و اقتـصادي كـه براي دوام و توسعه حيات اجتماعي امري ضروري و اجتنابناپذير است، نياز جامعه به حفظ و ثبات محيط زيست سالم نيز افزايش مي يابد. با توجه به اثرات زيست محيطي قابل توجه اين طرحها، ارزيابي و ارائه راهكارهايي براي كاهش اثرات نامطلوب زيست محيطي از اهميـت ويـژه اي بـراي دستيابي به توسعه پايدار برخوردار است.
اثرات زیست محیطی بنادر شامل 1) اثرات ناشی از فعالیت‌های بندری، 2) اثرات دریایی ناشی از تماس کشتی‌ها با بندر و 3) انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط زنجیرة خدمات حمل و نقلی مرتبط به بندر در مناطق نزدیک ساحل تقسیم کرد. (2011OECD,)
مدیریت هوشمند ترافیک با استفاده از هوش مصنوعی می تواند به عملیات بندری پایدار کمک کند. با بهینه سازی جریان ترافیک و کاهش ازدحام، هوش مصنوعی به کاهش مصرف سوخت، انتشار گازهای گلخانه ای و آلودگی صوتی کمک می کند. الگوریتم های هوش مصنوعی می‌توانند زمان‌بندی کشتی را بهینه کنند تا زمان بیکاری و حرکات غیرضروری را به حداقل برسانند و مصرف انرژی را کاهش دهند. علاوه بر این، با استفاده از هوش مصنوعی برای نگهداری پیش بینی‌کننده، طول عمر تجهیزات را می توان افزایش داد و نیاز به تعویض مکرر و اثرات زیست محیطی مرتبط را کاهش داد.
وضعیت بنادر در ایران به لحاظ هوشمندی
بنادر در سیر تحول خود و به خصوص در یک سده اخیر با تغییر نوع حکمرانی خود از بنادر خدماتی و کاملاً دولتی و عام المنفعه (که وابستگی کامل به بودجه دولت ها داشته اند)، به سمت بنادری کاملاً خصوصی و اخیراً به مشارکت دولتی و خصوصی سوق داده شده اند. این حرکت همراه با تغییر در ماهیت جایگاه بنادر در اقتصاد کشور از ارگان های دولتی و متکی به بودجه دولت به بنگاه هایی اقتصادی متکی بر اقتصاد بازار بوده است. بدین معنا که بنادر دیگر مجموعه ای خدماتی که منتظر ورود کالا و کشتی به بندر باشند نبوده و خود به دنبال جذب کالا هستند. امکان بروز این تغییر ماهیت و رویکرد در بنادر مختلف حسب موقعیت جغرافیایی و زیرساختهای موجود برای توسعه حوزه نفوذ آنها و برای برقراری ارتباط با مراکز بار در کشور و خارج از آن در آن سوی آبها و آن سوی مرزهای خشکی متفاوت است و موجب می شود که بنادر بتوانند ارتقا یافته و در نسل های متفاوتی نقش های جدیدی را به عهده گیرند.
با در نظرگیری و ارزیابی معیارهای اساسی از جمله خدمات مرتبط با بار، حضور صنایع مختلف، خدمات بازرگانی، خدمات مرتبط با کشتی، خدمات لجستیکی، خدمات ساده، خدمات ترکیبی، خدمات چندگانه با ایجاد ارزش افزوده بالا، توزیع بار و اطلاعات به صورت اتوماتیک و اراضی پسکرانه برای توسعه، همه بنادر کشور از نوع بنادر نسل اول یا دوم هستند. بنابراین، با توجه به بهبود کارایی، افزایش امنیت و ایمنی، پیش بینی و مدیریت هوشمند ترافیک، تسهیل مدیریت تعمیر و نگهداری و تخصیص منابع و اثرات مطلوب زیست محیطی و ... بهره گیری از هوش مصنوعی در مدیریت پورت ها و بنادر، توسعه و رشد بنادر کشور به سمت نسل های بعدی لاجرم خواهد بود و هرگونه تأخیر در پیگیری و اقدام در این زمینه، تفاوت های زیادی را بین بنادر ما و بنادر کشورهای رقیب ایجاد کرده و فرصت های اقتصادی و سرمایه گذاری زیادی را از ما دریغ خواهد کرد.