«روزنامه دریایی سرآمد» بررسی می‌کند
راهبرد ایران برای افزایش سهم بانکرینگ درمنطقه چیست ؟
گروه انرژی - توحید ورستان - مخازن فرآورده های نفتی برای عملیات بانکرینگ در بندر نفتی خلیج فارس نشان می‌دهد که به دلیل موقعیت استراتژیک در تنگه هرمز و مجاورت با شرکت پالایش نفت بندرعباس و ستاره خلیج فارس، این بندر بزرگترین سایت مخازن بانکرینگ ایران است. سوخت‌رسانی دریایی در سال ۱۴۰۱ حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار تن بوده که یکی از مناطق مهم در این بخش خلیج فارس و دریای سرخ است. بنابراین، این موضوع نقش مهمی در تقویت جایگاه ایران در این صنعت دارد. با وجود ظرفیت‌های ایران در صنعت بنکرینگ و نقش آن در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، ایران نتوانسته به جایگاه مطلوب خود در این صنعت دست یابد. بخشی از سهم ناچیز ایران از مخازن نفتی در خلیج فارس به دلیل فقدان تلاش‌های جامع سیاستی است.
نقش راهبردی بندر فجیره در بانکرینگ
منطقه خلیج‌فارس ۴۷.۹ درصد ذخایر اثبات‌شده نفت خام دنیا را دارا بوده و همچنین ۳۴.۹ درصد صادرات نفت خام دنیا از این منطقه انجام می‌گیرد که انتقال این حجم عظیم مواد نفتی و فرآورده‌های حاصل از آن، نیازمند عبور و مرور گستردۀ کشتی‌های غول‌پیکر و قاره‌پیمای نفتی است که به دلیل پیمایش مسافت‌های طولانی و حجم بزرگ خود، نیازمند بنادر قوی در عرصه صنعت بانکرینگ است. در این میان بندر فجیره امارات نقش مهمی در این راستا دارد. اگر‌چه امارات دارای یکی از بزرگترین مراکز بانکرینگ است، اما سنگاپور اولین کشور دنیا در زمینه صنعت بانکرینگ محسوب می‌شود. کشوری که از منابع نفت و گاز نیز بی‌بهره است. البته افزایش رقابت بین بازیگران منطقه، موقعیت بندر فجیره را به عنوان یک مرکز سوخت تضعیف می‌کند و ظهور گزینه‌های سوخت گیری جایگزین در مکان‌های استراتژیک در سراسر خاورمیانه مانند ایران فشار بیشتری بر این بندر وارد می کند. از همین روی، برخی از کارشناسان باور دارند که بازار پالایش و فرآوری به تدریج در سراسر خاورمیانه و در دسترس بودن گزینه‌های تامین سوخت بیشتر، احتمالا چالش‌های بلندمدتی را برای مرکز سوخت رسانی در بندر امارات ایجاد کند. مجموع فروش سوخت در بندر فجیره در ۶ ماهه اول سال ۲۰۲۳ به ۳۶۱۷ میلیون متر مکعب رسید که ۱۰.۵ درصد کمتر از دوره ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۲ و ۹ درصد کمتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ است. علاوه بر این، داده‌های منطقه صنعت نفت فجیره نشان داد که حجم فروش سوخت در فجیره برای سال ۲۰۲۲ با ۱.۵ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۲۱ به ۸۱۰۹ میلیون متر مکعب رسیده است. براساس برخی گزارش‌ها، تامین کنندگان مستقر در بندر «خور فکان» شارجه احتمالا بزرگترین رقیب برای تقاضای بندر فجیره و رقابت منطقه‌ای در خاورمیانه هستند.
افزایش رقابت حوزه بانکرینگ در منطقه
چندین کشور خاورمیانه در حال حرکت به سمت ارائه خدمات تامین بانکرینگ در بنادر خود هستند و بندر فجیره، سومین مرکز بزرگ بانکرینگ جهان، با رقابت فزاینده‌ای در تامین سوخت دریایی در منطقه از رقبای جدید از قطر، مصر و عربستان سعودی مواجه است. برای نمونه، قطر تامین سوخت دریایی برای ناوگان گاز طبیعی مایع خود را از سال ۲۰۲۲ آغاز کرده واحتمالا در آینده دومین مرکز بزرگ سوخت‌گیری در خاورمیانه پس از فجیره خواهد بود. مصر نیز اخیراً دو مجوز تامین سوخت برای کانال سوئز و دو مجوز در کنار اسکله برای ۳ شرکت صادر کرده است. این امر سوخت‌گیری را برای بازاری فراهم می‌کند که سالانه به ۲۰ هزار کشتی خدمات رسانی می‌کند. منطقه دریای سرخ امیدوارکننده‌ترین مکان برای تامین سوخت کشتی‌ها محسوب می‌شود و انتظار می‌رود که یک مرکز اصلی تامین سوخت باشد، بطوریکه عربستان سعودی در حال ساخت یک مرکز تامین سوخت در بنادر ینبع و جده در دریای سرخ است. بطوریکه اخیرا با همکاری وزارت نیرو و شرکت آرامکو، عربستان تامین سوخت دریایی در هر دو بندر را آغاز کرده است. همچنین، شرکت بازاریابی نفت عمان همچنان به ارتقای خدمات تجاری خود و ارائه راه حل‌های با کیفیت، ایمن و قابل اعتماد به مشتریان خود ادامه می‌دهد. این شرکت قرارداد بلندمدتی با گروه عمانی اسیاد برای ارائه خدمات بانکرینگ کشتی دارد. بر اساس این قرارداد، این شرکت سوخت‌های دریایی با درجه‌های مختلف را در اختیار شرکت مدیریت کشتی عمان در تمامی بنادر کشور قرار می دهد. این اقدام موقعیت آن را به عنوان یک مرکز لجستیک جهانی افزایش خواهد داد. همکاری با گروه Asyad ، گروه لجستیک یکپارچه در خاورمیانه، نشان دهنده یک دستاورد مهم است که هدف آن ایجاد روابط تجاری استراتژیک محکم و بلندمدت و توسعه تجارت خدمات سوخت دریایی به شیوه‌ای پایدار است. در این راستا، «Oman Oil Marketing» منوی کاملی از خدمات ذخیره سازی کشتی در تمام بنادر اصلی در عمان از جمله بندر دقم ارائه می دهد. این شرکت در حال ایجاد یک ایستگاه ذخیره سوخت در بندر دقم است که به ارائه سوخت کشتی با ارزش رقابتی برای همه مشتریان و کشتی‌های این بندر کمک می‌کند.
ایران کجای صنعت بانگرینگ
ایستاده است؟
براساس اعلام مصطفی کشکولی، رئیس هیات مدیره انجمن صنعت بانکرینگ، «خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه کشور و در ماده ۶۲ قانون‌گذار حمایت‌های بسیار خوبی لحاظ کرده که امیدواریم با توجه به ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در اقتصاد دریامحور توسط مقام معظم رهبری تصمیمات لازم و شایسته در این خصوص انجام گیرد و بتوانیم به اهداف مندرج در ماده ۶۲ که کسب سهم ۳۰ درصدی بازار بانکرینگ منطقه است نائل شویم.» البته در بخش تأمین سوخت ایران یکی از قطب‌های تولید نفت کوره بعنوان پایه اصلی سوخت دریایی در منطقه است اما در حال حاضر سهم نفت کوره برای بانکرینگ در حدود ۵ در صد از کل تولید است. در این میان، جزیره قشم واقع در جنوب ایران، به دلیل قرار گرفتن در فاصله ۵ مایلی مسیر کشتیرانی بین المللی و با دارا بودن سواحل مناسب و امکانات بالقوه و مزیت‌های عظیم نفت و گاز و ظرفیت‌های فراوان اقتصادی در منطقه آزاد و ویژه اقتصادی در این راستا می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. باید توجه داشت که سالانه ۱۵ تا ۲۰ هزار کشتی، شناور و نفتکش از تنگه هرمز عبور می‌کنند که با انتقال ۲۲ میلیون تن سوخت از مراکز بانکرینگ به شناورها، ارزش بازار نفتکش در خلیج فارس به ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد. در حال حاضر بندر فجیره با انجام اقدامات فوق ۹۰ درصد از سهم بازار منطقه را به خود اختصاص داده است. بندر سوهار عمان با موقعیت مناسب جغرافیایی و کشور قطر با انجام سرمایه‌گذاری‌های بسیار بزرگ در آینده‌ای نزدیک رقبای جدی برای صنعت بانکرینگ خواهند بود. در واقع سهم ایران در حال حاضر اندک است که احتمالا در آینده افزایش یابد.
نقش راهبردی بندر فجیره در بانکرینگ
منطقه خلیج‌فارس ۴۷.۹ درصد ذخایر اثبات‌شده نفت خام دنیا را دارا بوده و همچنین ۳۴.۹ درصد صادرات نفت خام دنیا از این منطقه انجام می‌گیرد که انتقال این حجم عظیم مواد نفتی و فرآورده‌های حاصل از آن، نیازمند عبور و مرور گستردۀ کشتی‌های غول‌پیکر و قاره‌پیمای نفتی است که به دلیل پیمایش مسافت‌های طولانی و حجم بزرگ خود، نیازمند بنادر قوی در عرصه صنعت بانکرینگ است. در این میان بندر فجیره امارات نقش مهمی در این راستا دارد. اگر‌چه امارات دارای یکی از بزرگترین مراکز بانکرینگ است، اما سنگاپور اولین کشور دنیا در زمینه صنعت بانکرینگ محسوب می‌شود. کشوری که از منابع نفت و گاز نیز بی‌بهره است. البته افزایش رقابت بین بازیگران منطقه، موقعیت بندر فجیره را به عنوان یک مرکز سوخت تضعیف می‌کند و ظهور گزینه‌های سوخت گیری جایگزین در مکان‌های استراتژیک در سراسر خاورمیانه مانند ایران فشار بیشتری بر این بندر وارد می کند. از همین روی، برخی از کارشناسان باور دارند که بازار پالایش و فرآوری به تدریج در سراسر خاورمیانه و در دسترس بودن گزینه‌های تامین سوخت بیشتر، احتمالا چالش‌های بلندمدتی را برای مرکز سوخت رسانی در بندر امارات ایجاد کند. مجموع فروش سوخت در بندر فجیره در ۶ ماهه اول سال ۲۰۲۳ به ۳۶۱۷ میلیون متر مکعب رسید که ۱۰.۵ درصد کمتر از دوره ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۲ و ۹ درصد کمتر از مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ است. علاوه بر این، داده‌های منطقه صنعت نفت فجیره نشان داد که حجم فروش سوخت در فجیره برای سال ۲۰۲۲ با ۱.۵ درصد کاهش نسبت به سال ۲۰۲۱ به ۸۱۰۹ میلیون متر مکعب رسیده است. براساس برخی گزارش‌ها، تامین کنندگان مستقر در بندر «خور فکان» شارجه احتمالا بزرگترین رقیب برای تقاضای بندر فجیره و رقابت منطقه‌ای در خاورمیانه هستند.
افزایش رقابت حوزه بانکرینگ در منطقه
چندین کشور خاورمیانه در حال حرکت به سمت ارائه خدمات تامین بانکرینگ در بنادر خود هستند و بندر فجیره، سومین مرکز بزرگ بانکرینگ جهان، با رقابت فزاینده‌ای در تامین سوخت دریایی در منطقه از رقبای جدید از قطر، مصر و عربستان سعودی مواجه است. برای نمونه، قطر تامین سوخت دریایی برای ناوگان گاز طبیعی مایع خود را از سال ۲۰۲۲ آغاز کرده واحتمالا در آینده دومین مرکز بزرگ سوخت‌گیری در خاورمیانه پس از فجیره خواهد بود. مصر نیز اخیراً دو مجوز تامین سوخت برای کانال سوئز و دو مجوز در کنار اسکله برای ۳ شرکت صادر کرده است. این امر سوخت‌گیری را برای بازاری فراهم می‌کند که سالانه به ۲۰ هزار کشتی خدمات رسانی می‌کند. منطقه دریای سرخ امیدوارکننده‌ترین مکان برای تامین سوخت کشتی‌ها محسوب می‌شود و انتظار می‌رود که یک مرکز اصلی تامین سوخت باشد، بطوریکه عربستان سعودی در حال ساخت یک مرکز تامین سوخت در بنادر ینبع و جده در دریای سرخ است. بطوریکه اخیرا با همکاری وزارت نیرو و شرکت آرامکو، عربستان تامین سوخت دریایی در هر دو بندر را آغاز کرده است. همچنین، شرکت بازاریابی نفت عمان همچنان به ارتقای خدمات تجاری خود و ارائه راه حل‌های با کیفیت، ایمن و قابل اعتماد به مشتریان خود ادامه می‌دهد. این شرکت قرارداد بلندمدتی با گروه عمانی اسیاد برای ارائه خدمات بانکرینگ کشتی دارد. بر اساس این قرارداد، این شرکت سوخت‌های دریایی با درجه‌های مختلف را در اختیار شرکت مدیریت کشتی عمان در تمامی بنادر کشور قرار می دهد. این اقدام موقعیت آن را به عنوان یک مرکز لجستیک جهانی افزایش خواهد داد. همکاری با گروه Asyad ، گروه لجستیک یکپارچه در خاورمیانه، نشان دهنده یک دستاورد مهم است که هدف آن ایجاد روابط تجاری استراتژیک محکم و بلندمدت و توسعه تجارت خدمات سوخت دریایی به شیوه‌ای پایدار است. در این راستا، «Oman Oil Marketing» منوی کاملی از خدمات ذخیره سازی کشتی در تمام بنادر اصلی در عمان از جمله بندر دقم ارائه می دهد. این شرکت در حال ایجاد یک ایستگاه ذخیره سوخت در بندر دقم است که به ارائه سوخت کشتی با ارزش رقابتی برای همه مشتریان و کشتی‌های این بندر کمک می‌کند.
ایران کجای صنعت بانگرینگ
ایستاده است؟
براساس اعلام مصطفی کشکولی، رئیس هیات مدیره انجمن صنعت بانکرینگ، «خوشبختانه در برنامه هفتم توسعه کشور و در ماده ۶۲ قانون‌گذار حمایت‌های بسیار خوبی لحاظ کرده که امیدواریم با توجه به ابلاغ سیاست‌های کلی نظام در اقتصاد دریامحور توسط مقام معظم رهبری تصمیمات لازم و شایسته در این خصوص انجام گیرد و بتوانیم به اهداف مندرج در ماده ۶۲ که کسب سهم ۳۰ درصدی بازار بانکرینگ منطقه است نائل شویم.» البته در بخش تأمین سوخت ایران یکی از قطب‌های تولید نفت کوره بعنوان پایه اصلی سوخت دریایی در منطقه است اما در حال حاضر سهم نفت کوره برای بانکرینگ در حدود ۵ در صد از کل تولید است. در این میان، جزیره قشم واقع در جنوب ایران، به دلیل قرار گرفتن در فاصله ۵ مایلی مسیر کشتیرانی بین المللی و با دارا بودن سواحل مناسب و امکانات بالقوه و مزیت‌های عظیم نفت و گاز و ظرفیت‌های فراوان اقتصادی در منطقه آزاد و ویژه اقتصادی در این راستا می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. باید توجه داشت که سالانه ۱۵ تا ۲۰ هزار کشتی، شناور و نفتکش از تنگه هرمز عبور می‌کنند که با انتقال ۲۲ میلیون تن سوخت از مراکز بانکرینگ به شناورها، ارزش بازار نفتکش در خلیج فارس به ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد. در حال حاضر بندر فجیره با انجام اقدامات فوق ۹۰ درصد از سهم بازار منطقه را به خود اختصاص داده است. بندر سوهار عمان با موقعیت مناسب جغرافیایی و کشور قطر با انجام سرمایه‌گذاری‌های بسیار بزرگ در آینده‌ای نزدیک رقبای جدی برای صنعت بانکرینگ خواهند بود. در واقع سهم ایران در حال حاضر اندک است که احتمالا در آینده افزایش یابد.