«اقتصادسرآمد» گزارش می‌دهد؛
کاهش صادرات نفت تهران از مسیر کانال سوئز اهمیت ترانزیت انرژی ازکانال سوئز به اروپا
گروه انرژی - توحید ورستان - کانال سوئز، خط لوله سومد و تنگه باب المندب مسیرهای استراتژیک تجارت نفت و گاز طبیعی در جهان هستند که از خلیج فارس به قاره اروپا و آمریکای شمالی متصل می‌شوند. براساس داده‌های اخیر، این سه مسیر حدود ۱۲ درصد از کل نفت حمل شده از طریق دریا در نیمه نخست سال جاری (۲۰۲۳) را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین، ۸ درصد از تجارت جهانی گاز مایع (LNG) را منتقل می‌کنند. در این میان، کانال سوئز و خط لوله سومد (SUMED) در مصر که دریای سرخ و مدیترانه را به هم متصل می‌کند، از اهمیت ویژه برخوردار است. در نیمه نخست سال ۲۰۲۳، حجم جریان نفت عبوری از کانال سوئز و خط سومد به ۹.۲ میلیون بشکه در روز رسید، در حالی که این میزان در سال ۲۰۲۲ تقریبا ۷.۲ میلیون بشکه در روز بود و افزایش ۹.۷ درصدی در مقایسه با ۵.۳ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۰ را ثبت کرد.
تجارت نفت از کانال سوئز
در این میان، محموله‌های نفتی ارسالی به اروپا از طریق کانال سوئز و خط سومد بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ کاهش و مجموع عرضه از ۶.۴ میلیون به ۵.۳ میلیون بشکه در روز افت کرد. این امر ناشی از کاهش مقدار نفت خام وارداتی کشورهای اروپایی از خاورمیانه در مقایسه با افزایش واردات آن ها از ایالات متحده است. تمدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران همچنین باعث کاهش صادرات تهران از جمله از مسیر کانال سوئز شده است. همچنین به موازات آن، پیامدهای همه‌گیری کرونا باعث کاهش محموله‌های نفتی عبوری از کانال سوئز و خط سومد شد که ناشی از کاهش تقاضای جهانی برای نفت خام بود.
اما محموله‌های نفت ترانزیت به شمال از کانال سوئز و خط SUMED در نیمه اول سال جاری نسبت به سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است. این امر به دلیل افزایش تقاضای اروپا و ایالات متحده برای نفت خام از در دوره پساکرونا حاصل شد. یکی از دلایل افزایش تقاضای اروپا برای نفت خاورمیانه به دلیل تحریم‌های غرب علیه نفت خام روسیه است که از اوایل سال گذشته آغاز شد. این امر منجر به افزایش صادرات محموله‌های نفتی از کانال سوئز و خط سومد شد.
در همین زمینه، محموله‌های نفتی به مقصد جنوب از طریق کانال سوئز بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ افزایش چشمگیری داشته است که اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز آن را به تحریم‌های اعمال شده بر نفت روسیه نسبت می‌دهد. اگرچه دلیل افزایش محموله‌های نفتی به سمت جنوب و شمال از طریق کانال سوئز برابر و آن تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه بوده، اما انگیزه آن متفاوت است. افزایش نفت صادراتی از طریق کانال سوئز به سمت جنوب به دلیل افزایش واردات هند و چین از نفت ارزان روسیه بود. بر اساس این گزارش، صادرات نفت روسیه ۷۴ درصد از انتقال نفت به جنوب از طریق کانال سوئز را در بازه زمانی ژانویه تا پایان ژوئن ۲۰۲۳ به خود اختصاص داده که این رقم در سال ۲۰۲۱ تقریبا ۳۰ درصد بوده است. واردات مشتقات روسیه در منطقه خاورمیانه به رهبری عربستان و امارات نیز طی سال گذشته و نیمه اول سال ۲۰۲۳ با هدف استفاده از آن ها برای تولید برق، ذخیره آن ها یا صادرات مجدد افزایش یافته است.
همچنین، محموله‌های گاز طبیعی که از کانال سوئز عبور می‌کردند طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به ۴.۵ میلیارد فوت مکعب در روز افزایش یافت، اما در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ به ۴.۱ میلیارد فوت مکعب در روز کاهش یافت. بر اساس داده‌های اخیر، در نتیجه رشد صادرات این سوخت فسیلی از ایالات متحده و مصر به سمت بازار آسیا، عرضه LNG به سمت جنوب طی دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ بیش از دو برابر شده است .البته در سال ۲۰۲۲ و نیمه نخست سال جاری، مقدار گاز طبیعی مایع که از طریق کانال سوئز به سمت جنوب حرکت می‌کند، کاهش یافته است. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، دلیل این کاهش را به ترجیح مصر و ایالات متحده برای هدایت صادرات خود به بازار اروپا برای به دست آوردن سهم بیشیتر در بازار قاره سبز و بهره مندی از قیمت بالای گاز نسبت داد. همچنین، انتقال گاز به شمال از طریق کانال سوئز نیز به همین دلیل افزایش یافته است و در این میان، قطر محموله‌های LNG بیشتری را در سال ۲۰۲۲ به اروپا ارسال کرد.
زمین‌گیر شدن کشتی Ever Given در کانال سوئز در سال ۲۰۲۱، باعث افزایش نگرانی از تکرار این حادثه و تاثیر منفی آن بر بازار کالایی و نفت شده است. به طوری که تأثیر بسته شدن کانال سوئز در آن زمان، باعث افزایش ۷ دلاری قیمت نفت برنت یعنی از ۵۷ به ۶۴ دلار شد. افزایش قیمت نفت به دلیل تاخیر در ارسال نفت و فرآورده‌های نفتی و تصمیم برخی شرکت‌ها برای انحراف از کانال سوئز و دور زدن دماغه امید نیک است که ورود نفتکش‌ها را حدود دو هفته به تاخیر می‌اندازد و همچنین هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. از نظر تاریخی تجارت نفت خام از جنوب به شمال (از خلیج فارس تا غرب) و تجارت فرآورده‌های نفتی از شمال به جنوب (از اروپا تا خاورمیانه و آسیا) بوده است، اما این روندها در دهه گذشته به دلیل رشد بازارهای نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه از یک سو و افزایش واردات از چین و هند از سوی دیگر تغییرات زیادی کرده است. از همین روی، خط لوله سومد که کانال سوئز را به مدیترانه متصل می‌کند، اهمیت ویژه‌ای یافته است. خط لوله SUMED دو خط لوله با حداکثر ظرفیت ۲.۸ میلیون بشکه در روز است که نفت را از «العین سخنه» در جنوب کانال سونز به «سیدی کریر» در شمال مصر در دریای مدیترانه منتقل می‌کند. کشورهای حوزه خلیج فارس با همکاری مصر این خط را در دهه هفتاد قرن گذشته احداث کردند، زمانی که کانال سوئز کوچک بود و توان حمل نفتکش‌های بزرگ را نداشت. یعنی نفتکش‌ها بخشی از محموله‌های خود را در العین سخنه تخلیه و سپس نفت از طریق لوله به سیدی کریر و سپس به مقصد نهایی منتقل می‌شود. با گسترش چندین بار کانال، اما اهمیت SUMED کاهش یافت، البته افزایش استفاده از تانکرهای نفتی بسیار بزرگ به آن جان تازه‌ای بخشیده و نیازمند تخلیه بخشی از محموله آن در عین سخنه است. همچنین حوادث اخیر در جنگ غزه و باب المندب باعث می‌شود تا در صورت سرریز تاثیرات آن به کانال سوئز، اهمیت خط لوله سومد افزایش می‌یابد.
تجارت نفت از کانال سوئز
در این میان، محموله‌های نفتی ارسالی به اروپا از طریق کانال سوئز و خط سومد بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ کاهش و مجموع عرضه از ۶.۴ میلیون به ۵.۳ میلیون بشکه در روز افت کرد. این امر ناشی از کاهش مقدار نفت خام وارداتی کشورهای اروپایی از خاورمیانه در مقایسه با افزایش واردات آن ها از ایالات متحده است. تمدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران همچنین باعث کاهش صادرات تهران از جمله از مسیر کانال سوئز شده است. همچنین به موازات آن، پیامدهای همه‌گیری کرونا باعث کاهش محموله‌های نفتی عبوری از کانال سوئز و خط سومد شد که ناشی از کاهش تقاضای جهانی برای نفت خام بود.
اما محموله‌های نفت ترانزیت به شمال از کانال سوئز و خط SUMED در نیمه اول سال جاری نسبت به سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته است. این امر به دلیل افزایش تقاضای اروپا و ایالات متحده برای نفت خام از در دوره پساکرونا حاصل شد. یکی از دلایل افزایش تقاضای اروپا برای نفت خاورمیانه به دلیل تحریم‌های غرب علیه نفت خام روسیه است که از اوایل سال گذشته آغاز شد. این امر منجر به افزایش صادرات محموله‌های نفتی از کانال سوئز و خط سومد شد.
در همین زمینه، محموله‌های نفتی به مقصد جنوب از طریق کانال سوئز بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ افزایش چشمگیری داشته است که اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز آن را به تحریم‌های اعمال شده بر نفت روسیه نسبت می‌دهد. اگرچه دلیل افزایش محموله‌های نفتی به سمت جنوب و شمال از طریق کانال سوئز برابر و آن تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه بوده، اما انگیزه آن متفاوت است. افزایش نفت صادراتی از طریق کانال سوئز به سمت جنوب به دلیل افزایش واردات هند و چین از نفت ارزان روسیه بود. بر اساس این گزارش، صادرات نفت روسیه ۷۴ درصد از انتقال نفت به جنوب از طریق کانال سوئز را در بازه زمانی ژانویه تا پایان ژوئن ۲۰۲۳ به خود اختصاص داده که این رقم در سال ۲۰۲۱ تقریبا ۳۰ درصد بوده است. واردات مشتقات روسیه در منطقه خاورمیانه به رهبری عربستان و امارات نیز طی سال گذشته و نیمه اول سال ۲۰۲۳ با هدف استفاده از آن ها برای تولید برق، ذخیره آن ها یا صادرات مجدد افزایش یافته است.
همچنین، محموله‌های گاز طبیعی که از کانال سوئز عبور می‌کردند طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به ۴.۵ میلیارد فوت مکعب در روز افزایش یافت، اما در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ به ۴.۱ میلیارد فوت مکعب در روز کاهش یافت. بر اساس داده‌های اخیر، در نتیجه رشد صادرات این سوخت فسیلی از ایالات متحده و مصر به سمت بازار آسیا، عرضه LNG به سمت جنوب طی دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱ بیش از دو برابر شده است .البته در سال ۲۰۲۲ و نیمه نخست سال جاری، مقدار گاز طبیعی مایع که از طریق کانال سوئز به سمت جنوب حرکت می‌کند، کاهش یافته است. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، دلیل این کاهش را به ترجیح مصر و ایالات متحده برای هدایت صادرات خود به بازار اروپا برای به دست آوردن سهم بیشیتر در بازار قاره سبز و بهره مندی از قیمت بالای گاز نسبت داد. همچنین، انتقال گاز به شمال از طریق کانال سوئز نیز به همین دلیل افزایش یافته است و در این میان، قطر محموله‌های LNG بیشتری را در سال ۲۰۲۲ به اروپا ارسال کرد.
زمین‌گیر شدن کشتی Ever Given در کانال سوئز در سال ۲۰۲۱، باعث افزایش نگرانی از تکرار این حادثه و تاثیر منفی آن بر بازار کالایی و نفت شده است. به طوری که تأثیر بسته شدن کانال سوئز در آن زمان، باعث افزایش ۷ دلاری قیمت نفت برنت یعنی از ۵۷ به ۶۴ دلار شد. افزایش قیمت نفت به دلیل تاخیر در ارسال نفت و فرآورده‌های نفتی و تصمیم برخی شرکت‌ها برای انحراف از کانال سوئز و دور زدن دماغه امید نیک است که ورود نفتکش‌ها را حدود دو هفته به تاخیر می‌اندازد و همچنین هزینه‌ها را افزایش می‌دهد. از نظر تاریخی تجارت نفت خام از جنوب به شمال (از خلیج فارس تا غرب) و تجارت فرآورده‌های نفتی از شمال به جنوب (از اروپا تا خاورمیانه و آسیا) بوده است، اما این روندها در دهه گذشته به دلیل رشد بازارهای نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه از یک سو و افزایش واردات از چین و هند از سوی دیگر تغییرات زیادی کرده است. از همین روی، خط لوله سومد که کانال سوئز را به مدیترانه متصل می‌کند، اهمیت ویژه‌ای یافته است. خط لوله SUMED دو خط لوله با حداکثر ظرفیت ۲.۸ میلیون بشکه در روز است که نفت را از «العین سخنه» در جنوب کانال سونز به «سیدی کریر» در شمال مصر در دریای مدیترانه منتقل می‌کند. کشورهای حوزه خلیج فارس با همکاری مصر این خط را در دهه هفتاد قرن گذشته احداث کردند، زمانی که کانال سوئز کوچک بود و توان حمل نفتکش‌های بزرگ را نداشت. یعنی نفتکش‌ها بخشی از محموله‌های خود را در العین سخنه تخلیه و سپس نفت از طریق لوله به سیدی کریر و سپس به مقصد نهایی منتقل می‌شود. با گسترش چندین بار کانال، اما اهمیت SUMED کاهش یافت، البته افزایش استفاده از تانکرهای نفتی بسیار بزرگ به آن جان تازه‌ای بخشیده و نیازمند تخلیه بخشی از محموله آن در عین سخنه است. همچنین حوادث اخیر در جنگ غزه و باب المندب باعث می‌شود تا در صورت سرریز تاثیرات آن به کانال سوئز، اهمیت خط لوله سومد افزایش می‌یابد.