بررسی «روزنامه دریایی سرآمد» از سهم ایران از اقتصاد اقیانوسی؛
نبود سیاستگذاری ملی در بهره‌گیری از اقیانوس ها
گروه اقتصادآبی - ایرج گلشنی - مسئله اصلی در اقتصاد آبی این است که چطور و چقدر می‌توان از طریق توسعه صنعتی سنتی و نوظهور از اقیانوس‌ها سود برد اما در عین حال به پایداری محیط زیست و نیازهای جوامع محلی هم پاسخ مناسب داد؛ آن هم در شرایطی که کشتی‌های هوشمند، فعالیت‌های دریایی دیجیتال و صدها تکنولوژی جدید دارند هرروز بیشتر روی آب‌ها متمرکز می‌شوند.بقای ایران و مردم ما به سلامت دریاها وابسته است. به همین جهت است که الگوی درست تصمیم‌گیری در مورد اقتصاد آبی باید حول سه محور بچرخد؛ یعنی نیازهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را برآورده کند. حوزه علم اقتصاد آبی در یک دهه اخیر برای گوش‌ها کمی آشنا شده. این اصطلاح که از اقتصاد سبز الهام گرفته شده، به استفاده پایدار از اقیانوس‌ها و جانوران دریایی برمی‌گردد که البته منشأ مناقشات زیادی هم هست.
به گزارش اقتصادسرآمد، از آنجا که زمین به دلیل جمعیت زیاد شاهد کاهش منابع و ذخایر خود است، انسان‌ها دارند هرچه بیشتر به آب‌ها هجوم می‌برند و منابع اقیانوسی حالا در معرض خطر قرار دارند. همچنین فعالیت‌های بشر که در طی سالیان دراز تأثیر خود را روی اقبانوسها نشان نداده بود، حالا به وضوح دارد نابودی آب‌ها را رقم می‌زند. تأثیر گرمایش زمین، اسیدی‌شدن آب‌ها، ماهی‌گیری بیش از اندازه، آلودگی آب و مسائل دیگر دارند آب‌های زمین را نابود می‌کنند. این در حالی است که اقیانوس‌ها و دریاها محل زندگی میلیون‌ها گونه زنده هستند و بیش از نیمی از اکسیژنی که تنفس می‌کنیم و نیز غذای بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان نیز از این طریق تأمین می‌شود.
ادامه حیات جامعه بشر به سلامت اقیانوسی وابسته است به همین جهت است که الگوی درست تصمیم‌گیری در مورد اقتصاد آبی باید حول سه محور بچرخد؛ یعنی نیازهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را برآورده کند. به گفته میشل وویر از مرکز ملی امنیت منابع اقیانوس استرالیا دیگر در جهان امروزی نمی‌توان به صورت مجزا به مقتضیات صنعت کشتیرانی یا شیلات یا صنایع دریایی دیگر پرداخت، بلکه برای زنده‌نگه‌داشتن آب‌های زمین و تداوم استفاده ما از آنها، باید شیوه جامع‌تری برای توجه به اقتصاد آبی داشته باشیم و این خودش چالش بزرگی است.
ایران بی بهره از شهرهای اقیانوسی
مصطفی مدنی، کارشناس و پژوهشگر اقیانوسشناسی به اقتصادسرآمد، گفت: ایران به‌رغم بهره‌مندی از چند هزار کیلومتر مرز دریایی بالاخص در جنوب کشور که از طریق دریای عمان ایران را به اقیانوس هند متصل می‌کند، توسعه چشمگیری در حوزه دریا و اقیانوس نداشته است. وي با اشاره به این مهم که شاهد آنکه به‌رغم آنکه بخش بزرگی از جمعیت جهان در حاشیه دریاها زندگی می‌کنند، افزود: نزدیک به ۹۰ درصد حمل و نقل کالا در جهان از طریق دریا صورت می‌گیرد و مهم‌ترین شهرهای جهان در حاشیه یا نزدیک به دریاها و اقیانوس‌ها ساخته شده‌اند، هیچ یک از شهرهای مهم ایران به استثنای بندرعباس و شرایط خاص بندری آن در حاشیه خلیج‌فارس یا دریای خزر قرار نگرفته و مرکز تجمع جمعیت نیستند.
او اعتقاد دارد که بیم آن می‌رود که این روند که به دلایل ساختاری یا نوع سیاستگذاری‌ها شکل یافته، کماکان ادامه پیدا کند. این همه در حالی است که یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجاری منطقه جنوب غرب آسیا امروز در نزدیکی ایران و در امارات متحده عربی شکل گرفته و کاملاً از ظرفیت‌های دریایی و اقیانوسی استفاده کرده است.
اقتصاد پایدار اقیانوس‌ها چطور می‌تواند شکل بگیرد؟
وی در پاسخ به این پرسش که اما در این میان، اقتصاد پایدار اقیانوس‌ها چطور می‌تواند شکل بگیرد؟ گفت: واقعیت این است که بخش اعظم تجارت بین‌الملل دارد از طریق آب‌ها صورت می‌گیرد و بعید است که به این زودی‌ها راهی برای کاهش تأثیر آن روی اقیانوس‌ها پیدا شود. استفاده از منابع انرژی موجود در آب‌ها مثل نفت هم فعلاً ادامه دارد و آلودگی شدید ناشی از استخراج را به فضای آب‌های زمین تحمیل می‌کند.
با این تفاسیر، یکی از راه‌حل‌هایی که دانشمندان برای این مسئله دارند این است که از اطلاعات بهتری برای تحلیل وضعیت آب‌های جهان و استفاده تجاری از آنها به دست بیاید؛ اطلاعاتی که بتواند اهداف اقتصاد آبی پایدار را تأمین کند. از این لحاظ، پیشرفت تکنولوژی می‌تواند دست بالا در خصوص اقیانوس ها را به انسان بدهد. اطلاعات ماهواره‌ای دقیق از تحولات در اقیانوس‌ها، استفاده از هواپیماهای بی‌سرنشین برای جمع‌آوری اطلاعات و تحت نظر داشتن دائمی وضعیت آب‌های جهان برای ردیابی تحولات هشداردهنده زیست‌محیطی از جمله راهکارهایی است که برای بهبود استفاده انسان از اقیانوس‌ها و دریاها ارائه شده است.
با این حال، یک مسئله را نباید فراموش کرد: مدیریت اقیانوس‌ها و دریاهای جهان دارد بسیار بیشتر از گذشته سیاسی می‌شود و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بیشتری به آن وارد می‌شوند. این مسئله باعث ایجاد مانع در تدوین یا اصلاح قوانین آبی جهان می‌شود چون سطح تعهدات و نیز حساسیت‌های استراتژیک کشورهای مختلف با هم به شدت تفاوت دارد و حتی بر اساس اوضاع امروز جهان می‌توان پیش‌بینی کرد که این تفاوت‌ها در آینده بیشتر هم بشوند. با این اوصاف، اقتصاد آبی و آینده آبیِ همراه با آن هدفی است که تحققش دشوار است اما کنار گذاشتنش آن قدر برای آینده بشر خطرناک است که اصلاً نباید فکرش را هم کرد.
در این مسیر ایران نیز برای توسعه متوازن، بهره‌گیری از ظرفیت‌های طبیعی و ژئوپلیتیک خود، و همچنین استفاده از ظرفیتی که به‌واسطه جایگاه جغرافیایی کشور در اختیار قرار گرفته، ملزم به توسعه دریایی و دسترسی و بهره‌برداری بیشتر از اقیانوس
است.
به گزارش اقتصادسرآمد، از آنجا که زمین به دلیل جمعیت زیاد شاهد کاهش منابع و ذخایر خود است، انسان‌ها دارند هرچه بیشتر به آب‌ها هجوم می‌برند و منابع اقیانوسی حالا در معرض خطر قرار دارند. همچنین فعالیت‌های بشر که در طی سالیان دراز تأثیر خود را روی اقبانوسها نشان نداده بود، حالا به وضوح دارد نابودی آب‌ها را رقم می‌زند. تأثیر گرمایش زمین، اسیدی‌شدن آب‌ها، ماهی‌گیری بیش از اندازه، آلودگی آب و مسائل دیگر دارند آب‌های زمین را نابود می‌کنند. این در حالی است که اقیانوس‌ها و دریاها محل زندگی میلیون‌ها گونه زنده هستند و بیش از نیمی از اکسیژنی که تنفس می‌کنیم و نیز غذای بیش از یک میلیارد نفر از مردم جهان نیز از این طریق تأمین می‌شود.
ادامه حیات جامعه بشر به سلامت اقیانوسی وابسته است به همین جهت است که الگوی درست تصمیم‌گیری در مورد اقتصاد آبی باید حول سه محور بچرخد؛ یعنی نیازهای اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را برآورده کند. به گفته میشل وویر از مرکز ملی امنیت منابع اقیانوس استرالیا دیگر در جهان امروزی نمی‌توان به صورت مجزا به مقتضیات صنعت کشتیرانی یا شیلات یا صنایع دریایی دیگر پرداخت، بلکه برای زنده‌نگه‌داشتن آب‌های زمین و تداوم استفاده ما از آنها، باید شیوه جامع‌تری برای توجه به اقتصاد آبی داشته باشیم و این خودش چالش بزرگی است.
ایران بی بهره از شهرهای اقیانوسی
مصطفی مدنی، کارشناس و پژوهشگر اقیانوسشناسی به اقتصادسرآمد، گفت: ایران به‌رغم بهره‌مندی از چند هزار کیلومتر مرز دریایی بالاخص در جنوب کشور که از طریق دریای عمان ایران را به اقیانوس هند متصل می‌کند، توسعه چشمگیری در حوزه دریا و اقیانوس نداشته است. وي با اشاره به این مهم که شاهد آنکه به‌رغم آنکه بخش بزرگی از جمعیت جهان در حاشیه دریاها زندگی می‌کنند، افزود: نزدیک به ۹۰ درصد حمل و نقل کالا در جهان از طریق دریا صورت می‌گیرد و مهم‌ترین شهرهای جهان در حاشیه یا نزدیک به دریاها و اقیانوس‌ها ساخته شده‌اند، هیچ یک از شهرهای مهم ایران به استثنای بندرعباس و شرایط خاص بندری آن در حاشیه خلیج‌فارس یا دریای خزر قرار نگرفته و مرکز تجمع جمعیت نیستند.
او اعتقاد دارد که بیم آن می‌رود که این روند که به دلایل ساختاری یا نوع سیاستگذاری‌ها شکل یافته، کماکان ادامه پیدا کند. این همه در حالی است که یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجاری منطقه جنوب غرب آسیا امروز در نزدیکی ایران و در امارات متحده عربی شکل گرفته و کاملاً از ظرفیت‌های دریایی و اقیانوسی استفاده کرده است.
اقتصاد پایدار اقیانوس‌ها چطور می‌تواند شکل بگیرد؟
وی در پاسخ به این پرسش که اما در این میان، اقتصاد پایدار اقیانوس‌ها چطور می‌تواند شکل بگیرد؟ گفت: واقعیت این است که بخش اعظم تجارت بین‌الملل دارد از طریق آب‌ها صورت می‌گیرد و بعید است که به این زودی‌ها راهی برای کاهش تأثیر آن روی اقیانوس‌ها پیدا شود. استفاده از منابع انرژی موجود در آب‌ها مثل نفت هم فعلاً ادامه دارد و آلودگی شدید ناشی از استخراج را به فضای آب‌های زمین تحمیل می‌کند.
با این تفاسیر، یکی از راه‌حل‌هایی که دانشمندان برای این مسئله دارند این است که از اطلاعات بهتری برای تحلیل وضعیت آب‌های جهان و استفاده تجاری از آنها به دست بیاید؛ اطلاعاتی که بتواند اهداف اقتصاد آبی پایدار را تأمین کند. از این لحاظ، پیشرفت تکنولوژی می‌تواند دست بالا در خصوص اقیانوس ها را به انسان بدهد. اطلاعات ماهواره‌ای دقیق از تحولات در اقیانوس‌ها، استفاده از هواپیماهای بی‌سرنشین برای جمع‌آوری اطلاعات و تحت نظر داشتن دائمی وضعیت آب‌های جهان برای ردیابی تحولات هشداردهنده زیست‌محیطی از جمله راهکارهایی است که برای بهبود استفاده انسان از اقیانوس‌ها و دریاها ارائه شده است.
با این حال، یک مسئله را نباید فراموش کرد: مدیریت اقیانوس‌ها و دریاهای جهان دارد بسیار بیشتر از گذشته سیاسی می‌شود و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بیشتری به آن وارد می‌شوند. این مسئله باعث ایجاد مانع در تدوین یا اصلاح قوانین آبی جهان می‌شود چون سطح تعهدات و نیز حساسیت‌های استراتژیک کشورهای مختلف با هم به شدت تفاوت دارد و حتی بر اساس اوضاع امروز جهان می‌توان پیش‌بینی کرد که این تفاوت‌ها در آینده بیشتر هم بشوند. با این اوصاف، اقتصاد آبی و آینده آبیِ همراه با آن هدفی است که تحققش دشوار است اما کنار گذاشتنش آن قدر برای آینده بشر خطرناک است که اصلاً نباید فکرش را هم کرد.
در این مسیر ایران نیز برای توسعه متوازن، بهره‌گیری از ظرفیت‌های طبیعی و ژئوپلیتیک خود، و همچنین استفاده از ظرفیتی که به‌واسطه جایگاه جغرافیایی کشور در اختیار قرار گرفته، ملزم به توسعه دریایی و دسترسی و بهره‌برداری بیشتر از اقیانوس
است.