بررسی «روزنامه دریایی سرآمد» از نقش سازمان اکو در توسعه ترانزیت منطقه‌ای؛
چرا «اکو» موفق نیست!؟
اکو به دنبال بسترسازی برای گسترش ترانزیت کشورهای عضو است
گروه اقتصادبین الملل-توحید ورستان - کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه علاوه بر مشارکت در طرح‌های همگرایی بین المللی، برای ایجاد اتحادیه‌های منطقه‌ای بین خود تلاش می‌کنند. یکی از این ساختارهای منطقه‌ای، سازمان همکاری اقتصادی (ECO) است که بر کمک به توسعه کشورهای عضو، حذف موانع تجاری در منطقه اکو، بهبود تجارت درون منطقه‌ای و اطمینان از ادغام منطقه اکو با بازارهای جهانی تمرکز دارد. اکو با مساحت ۸ میلیون کیلومتر مربع و بیش از ۴۴۰ میلیون نفر جمعیت، یک سازمان بین دولتی منطقه‌ای است که شامل افغانستان، آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، منطقه اکو که منطقه جغرافیایی وسیعی را در بر می‌گیرد، این پتانسیل را دارد که از طریق ترکیه به اروپا برسد. این واقعیت که سایر کشورهای عضو به جز ترکیه، ایران و پاکستان دسترسی مستقیم به دریا ندارند، اکو را برای کشورهای عضو ارزشمند می‌کند. سلف اکو، سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (RCD) که در سال ۱۹۶۴ توسط ایران، پاکستان و ترکیه تأسیس شد، تا سال ۱۹۷۹ باقی ماند. این سازمان پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ فعالیت خود را به حالت تعلیق درآورد و مجدداً در قالب ECO تأسیس شد. پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۹۹۲، افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به عضویت این سازمان درآمدند.
بسترسازی اکو برای گسترش ترانزیت کشورهای عضو
بر اساس این گزارش روزنامه دریایی سرآمد، اندیشکده می‌گوید: «اوراسیا ریسرچ» بخش حمل و نقل یکی از حوزه‌های استراتژیک برای افزایش گردش تجاری بین کشورهای عضو اکو و تضمین یکپارچگی با بازارهای جهانی است. موافقتنامه تجارت اکو (ECOTA)، موافقتنامه تجارت ترانزیت اکو (TTA) و توافقنامه چارچوب حمل و نقل ترانزیت اکو (TTFA) که زیرساخت همکاری در این زمینه را ایجاد می‌کند، در این زمینه ضروری است. ECOTA برای تقویت همکاری اقتصادی بین کشورهای عضو اکو از طریق کاهش تعرفه‌ها و حذف موانع غیرتعرفه‌ای طراحی شد. علاوه بر این، هدف آن افزایش، حمایت و همچنین گسترش تجارت بر اساس اصول مشترک است. TTA توافقی است که هدف آن ارتقای ترانزیت بین اعضای اکو است. این توافقنامه به دنبال تسهیل حمل و نقل محموله بین کشورهای عضو و افزایش تجارت بین کشورهای ترانزیتی در منطقه ECO است. قرارداد مهم دیگر، TTFA، زمینه‌هایی مانند همکاری ECO با سازمان های بین المللی حمل و نقل، ترانزیت جاده‌ای، ریلی و دریایی و حمل و نقل چندوجهی را پوشش می‌دهد. علاوه بر این، هدف آن افزایش نقش بخش خصوصی، بهبود همکاری بین ادارات گمرک، تسهیل حمل و نقل و ساده سازی رژیم ویزا است. جدا از توافقات فوق، سند چشم انداز ۲۰۲۵ اکو می‌تواند به عنوان ابزار مهمی در توسعه همکاری بین کشورهای عضو در زمینه حمل و نقل تلقی شود. این سند چشم انداز بر زمینه‌های اصلی همکاری، به ویژه تجارت، حمل و نقل و اتصال، انرژی، گردشگری، رشد اقتصادی و بهره وری، رفاه اجتماعی و محیط زیست متمرکز است.
سه کریدور مهم و نقش پررنگ ایران
استفاده پایدار از مسیرهای ترانزیتی اکو و افزایش ظرفیت گذرگاه‌های گمرکی از جمله پیش نیازهای دستیابی به این اهداف است. می‌توان گفت سازمان اکو دارای ساختارهای قانونی و نهادی لازم در این امور است. سه مسیر در میان پروژه‌های حمل‌ونقل اکو مهم هستند و تنها دو مورد از آنها در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند. اولین مسیر استانبول-آلماتی (که برای حمل و نقل بار در محدوده ECO استفاده می‌شود) به طول ۵۶۲۶ کیلومتر است که در آن خدمات قطار کانتینری در سال ۲۰۰۲ آغاز شد. دوم مسیر اسلام آباد - تهران - استانبول است که در سال ۲۰۱۰ عملیات خود را آغاز کرد و با ۶۵۴۳ کیلومتر به عنوان طولانی‌ترین مسیر شناخته
می شود. با این حال، این مسیر هنوز بلاتکلیف است. تردد طولانی کشتی از دریاچه وان ترکیه، وضعیت نامناسب جاده‌های مناطق پاکستان و مشکلات متعدد مربوط به حمل و نقل واگن‌ها در منطقه زاهدان از دلایل اصلی توقف خدمات قطار بوده است. همه این مشکلات منجر به افزایش زمان حمل و نقل شده است. مسیر سوم، مسیر بندر عباس - آلماتی به طول ۳۷۱۰ کیلومتر است که از سال ۲۰۱۱ خدمات خود را آغاز کرد. قرار گرفتن کشورهای عضو اکو در امتداد مسیر تاریخی جاده ابریشم نیازمند همکاری با سایر سازمان‌ها و ابتکارات بین المللی است. به عنوان مثال، مشارکت پاکستان در کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به عنوان یکی از اعضای مهم طرح کمربند و جاده چین، پتانسیل حمل و نقل ترانزیت پاکستان را در منطقه افزایش می‌دهد . این امر با پوشش پروژه‌های بزرگراه، راه آهن، خط لوله نفت و گاز، دسترسی به دریا را از استان‌های غربی چین از طریق بندر گوادر پاکستان تسهیل و به کاهش زمان حمل و نقل به کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا کمک می‌کند. در سال ۲۰۱۸، پاکستان از ترکیه برای پیوستن به این پروژه دعوت کرد. مقامات مربوطه ترکیه اعلام کردند که ترکیه این پیشنهاد را ارزیابی خواهد کرد. این پیشنهاد می‌تواند به عنوان یک فرصت مهم از نظر مسیرهای اقتصادی و حمل و نقل برای ترکیه و پاکستان تلقی شود. علاوه بر این، سیاست‌های اصلاح‌طلبانه شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان و تلاش‌های همگرایی، ابتدا با کشورهای منطقه و سپس با کشورها و سازمان‌های اوراسیا، برای اکو مفید است. می‌توان گفت که این تلاش‌ها پتانسیل بالایی برای تقویت وحدت اقتصادی، سیاسی و همچنین بین المللی سازمان دارد.
اهمیت اکو در تسریع پروژه‌های اقتصادی
این سازمان نقش مهمی در پروژه‌های اقتصادی نیز دارد. برای نمونه، رجب طیب اردوغان و الهام علی‌اف روسای جمهور ترکیه و آذربایجان و همچنین گئورگی گاخاریا نخست وزیر گرجستان در مراسم افتتاح خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) که در شهر ایپسالای ترکیه برگزار شد، شرکت کردند. TANAP بخشی از کریدور گاز جنوبی است که گاز میدان شاه دنیز دوم آذربایجان را به اروپا منتقل می‌کند. همچنین، شبکه‌های برق ملی ازبکستان JSC و شرکت برق دولتی ترکمن انرژی ترکمنستان توافق نامه‌ای را در مورد واردات برق ترکمنستان به ازبکستان در سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۰ امضا کردند. انتظار می‌رود این معامله کمبود برق را از بین ببرد و تامین برق بدون وقفه را برای مصرف کنندگان ازبک تضمین کند. بانک توسعه آسیایی وام ۳۰۰ میلیون دلاری به ازبکستان را با هدف تقویت بیشتر مدیریت اقتصادی در این کشور تصویب کرد. این وام به بهبود تصمیم گیری اقتصادی دولت ازبکستان و ارتقای شفافیت بخش عمومی از طریق مدرن کردن سیستم‌های مدیریت داده‌های کلان اقتصادی و همچنین نظارت بانکی مبتنی بر ریسک توسط بانک مرکزی کمک خواهد کرد. به طور خلاصه، اکو در دستیابی به اهداف ذکر شده در اهداف تاسیس خود به نقطه مطلوب نرسیده است. با این حال، می‌توان گفت که ECO یکی از بسترهای مهمی است که پتانسیل توسعه همکاری بین کشورهای عضو خود را به ویژه در زمینه‌های مانند اقتصاد و بخش حمل و نقل دارد.
گروه اقتصادبین الملل-توحید ورستان - کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه علاوه بر مشارکت در طرح‌های همگرایی بین المللی، برای ایجاد اتحادیه‌های منطقه‌ای بین خود تلاش می‌کنند. یکی از این ساختارهای منطقه‌ای، سازمان همکاری اقتصادی (ECO) است که بر کمک به توسعه کشورهای عضو، حذف موانع تجاری در منطقه اکو، بهبود تجارت درون منطقه‌ای و اطمینان از ادغام منطقه اکو با بازارهای جهانی تمرکز دارد. اکو با مساحت ۸ میلیون کیلومتر مربع و بیش از ۴۴۰ میلیون نفر جمعیت، یک سازمان بین دولتی منطقه‌ای است که شامل افغانستان، آذربایجان، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، منطقه اکو که منطقه جغرافیایی وسیعی را در بر می‌گیرد، این پتانسیل را دارد که از طریق ترکیه به اروپا برسد. این واقعیت که سایر کشورهای عضو به جز ترکیه، ایران و پاکستان دسترسی مستقیم به دریا ندارند، اکو را برای کشورهای عضو ارزشمند می‌کند. سلف اکو، سازمان همکاری عمران منطقه‌ای (RCD) که در سال ۱۹۶۴ توسط ایران، پاکستان و ترکیه تأسیس شد، تا سال ۱۹۷۹ باقی ماند. این سازمان پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۹ فعالیت خود را به حالت تعلیق درآورد و مجدداً در قالب ECO تأسیس شد. پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی، در سال ۱۹۹۲، افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به عضویت این سازمان درآمدند.
بسترسازی اکو برای گسترش ترانزیت کشورهای عضو
بر اساس این گزارش روزنامه دریایی سرآمد، اندیشکده می‌گوید: «اوراسیا ریسرچ» بخش حمل و نقل یکی از حوزه‌های استراتژیک برای افزایش گردش تجاری بین کشورهای عضو اکو و تضمین یکپارچگی با بازارهای جهانی است. موافقتنامه تجارت اکو (ECOTA)، موافقتنامه تجارت ترانزیت اکو (TTA) و توافقنامه چارچوب حمل و نقل ترانزیت اکو (TTFA) که زیرساخت همکاری در این زمینه را ایجاد می‌کند، در این زمینه ضروری است. ECOTA برای تقویت همکاری اقتصادی بین کشورهای عضو اکو از طریق کاهش تعرفه‌ها و حذف موانع غیرتعرفه‌ای طراحی شد. علاوه بر این، هدف آن افزایش، حمایت و همچنین گسترش تجارت بر اساس اصول مشترک است. TTA توافقی است که هدف آن ارتقای ترانزیت بین اعضای اکو است. این توافقنامه به دنبال تسهیل حمل و نقل محموله بین کشورهای عضو و افزایش تجارت بین کشورهای ترانزیتی در منطقه ECO است. قرارداد مهم دیگر، TTFA، زمینه‌هایی مانند همکاری ECO با سازمان های بین المللی حمل و نقل، ترانزیت جاده‌ای، ریلی و دریایی و حمل و نقل چندوجهی را پوشش می‌دهد. علاوه بر این، هدف آن افزایش نقش بخش خصوصی، بهبود همکاری بین ادارات گمرک، تسهیل حمل و نقل و ساده سازی رژیم ویزا است. جدا از توافقات فوق، سند چشم انداز ۲۰۲۵ اکو می‌تواند به عنوان ابزار مهمی در توسعه همکاری بین کشورهای عضو در زمینه حمل و نقل تلقی شود. این سند چشم انداز بر زمینه‌های اصلی همکاری، به ویژه تجارت، حمل و نقل و اتصال، انرژی، گردشگری، رشد اقتصادی و بهره وری، رفاه اجتماعی و محیط زیست متمرکز است.
سه کریدور مهم و نقش پررنگ ایران
استفاده پایدار از مسیرهای ترانزیتی اکو و افزایش ظرفیت گذرگاه‌های گمرکی از جمله پیش نیازهای دستیابی به این اهداف است. می‌توان گفت سازمان اکو دارای ساختارهای قانونی و نهادی لازم در این امور است. سه مسیر در میان پروژه‌های حمل‌ونقل اکو مهم هستند و تنها دو مورد از آنها در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند. اولین مسیر استانبول-آلماتی (که برای حمل و نقل بار در محدوده ECO استفاده می‌شود) به طول ۵۶۲۶ کیلومتر است که در آن خدمات قطار کانتینری در سال ۲۰۰۲ آغاز شد. دوم مسیر اسلام آباد - تهران - استانبول است که در سال ۲۰۱۰ عملیات خود را آغاز کرد و با ۶۵۴۳ کیلومتر به عنوان طولانی‌ترین مسیر شناخته
می شود. با این حال، این مسیر هنوز بلاتکلیف است. تردد طولانی کشتی از دریاچه وان ترکیه، وضعیت نامناسب جاده‌های مناطق پاکستان و مشکلات متعدد مربوط به حمل و نقل واگن‌ها در منطقه زاهدان از دلایل اصلی توقف خدمات قطار بوده است. همه این مشکلات منجر به افزایش زمان حمل و نقل شده است. مسیر سوم، مسیر بندر عباس - آلماتی به طول ۳۷۱۰ کیلومتر است که از سال ۲۰۱۱ خدمات خود را آغاز کرد. قرار گرفتن کشورهای عضو اکو در امتداد مسیر تاریخی جاده ابریشم نیازمند همکاری با سایر سازمان‌ها و ابتکارات بین المللی است. به عنوان مثال، مشارکت پاکستان در کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) به عنوان یکی از اعضای مهم طرح کمربند و جاده چین، پتانسیل حمل و نقل ترانزیت پاکستان را در منطقه افزایش می‌دهد . این امر با پوشش پروژه‌های بزرگراه، راه آهن، خط لوله نفت و گاز، دسترسی به دریا را از استان‌های غربی چین از طریق بندر گوادر پاکستان تسهیل و به کاهش زمان حمل و نقل به کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا کمک می‌کند. در سال ۲۰۱۸، پاکستان از ترکیه برای پیوستن به این پروژه دعوت کرد. مقامات مربوطه ترکیه اعلام کردند که ترکیه این پیشنهاد را ارزیابی خواهد کرد. این پیشنهاد می‌تواند به عنوان یک فرصت مهم از نظر مسیرهای اقتصادی و حمل و نقل برای ترکیه و پاکستان تلقی شود. علاوه بر این، سیاست‌های اصلاح‌طلبانه شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان و تلاش‌های همگرایی، ابتدا با کشورهای منطقه و سپس با کشورها و سازمان‌های اوراسیا، برای اکو مفید است. می‌توان گفت که این تلاش‌ها پتانسیل بالایی برای تقویت وحدت اقتصادی، سیاسی و همچنین بین المللی سازمان دارد.
اهمیت اکو در تسریع پروژه‌های اقتصادی
این سازمان نقش مهمی در پروژه‌های اقتصادی نیز دارد. برای نمونه، رجب طیب اردوغان و الهام علی‌اف روسای جمهور ترکیه و آذربایجان و همچنین گئورگی گاخاریا نخست وزیر گرجستان در مراسم افتتاح خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) که در شهر ایپسالای ترکیه برگزار شد، شرکت کردند. TANAP بخشی از کریدور گاز جنوبی است که گاز میدان شاه دنیز دوم آذربایجان را به اروپا منتقل می‌کند. همچنین، شبکه‌های برق ملی ازبکستان JSC و شرکت برق دولتی ترکمن انرژی ترکمنستان توافق نامه‌ای را در مورد واردات برق ترکمنستان به ازبکستان در سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۰ امضا کردند. انتظار می‌رود این معامله کمبود برق را از بین ببرد و تامین برق بدون وقفه را برای مصرف کنندگان ازبک تضمین کند. بانک توسعه آسیایی وام ۳۰۰ میلیون دلاری به ازبکستان را با هدف تقویت بیشتر مدیریت اقتصادی در این کشور تصویب کرد. این وام به بهبود تصمیم گیری اقتصادی دولت ازبکستان و ارتقای شفافیت بخش عمومی از طریق مدرن کردن سیستم‌های مدیریت داده‌های کلان اقتصادی و همچنین نظارت بانکی مبتنی بر ریسک توسط بانک مرکزی کمک خواهد کرد. به طور خلاصه، اکو در دستیابی به اهداف ذکر شده در اهداف تاسیس خود به نقطه مطلوب نرسیده است. با این حال، می‌توان گفت که ECO یکی از بسترهای مهمی است که پتانسیل توسعه همکاری بین کشورهای عضو خود را به ویژه در زمینه‌های مانند اقتصاد و بخش حمل و نقل دارد.