ضرورت انتقال صنایع آلاینده به سواحل جنوب کشور؛
نبود حمل‌ونقل ریلی مانع بزرگ انتقال صنایع به سواحل جنوبی
گروه توسعه دریایی - محمدحسین سیف اللهی مقدم - سال‌هاست در کشور ما درباره مزیت‌های انتقال صنایع به سواحل جنوبی کشور از جمله سواحل مَکُران بحث و گفت و گو می‌شود اما اقدامات عملی در این بخش چندان قابل توجه نبوده است.علی‌رغم همه مزیت‌هایی که انتقال صنایع به خصوص صنایع آب‌بر و آلاینده به سواحل جنوبی عاید کشور می‌کند، اینکه چرا این مهم تاکنون محقق نشده دلایل متعددی می‌توان بر شمرد اما نبود شبکه ریلی مناسب و عدم توسعه حمل‌ونقل ریلی بار یکی از مهمترین دلایل آن است.
سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره عدم توسعه حمل‌ونقل ریلی و در نتیجه وجود مانع بر سر راه انتقال صنایع به سواحل جنوبی کشور نوشت: انتقال صنایع آلاینده و آب‌بر مانند صنایع فولادی که عمدتاً در مرکز کشور قرار گرفته‌اند موضوعی است که حتماً در صورت تحقق پیش نیازهای آن، مورد استقبال این صنایع هم قرار خواهد گرفت؛ اما نبود یکی از مهمترین پیش نیازها یعنی توسعه خطوط ریلی به سمت سواحل اقیانوسی در جنوب کشور، مانعی بزرگ برای اجرای آن محسوب می‌شود.
متأسفانه علی‌رغم مزیت‌های بسیار بالای حمل‌ونقل ریلی و تأکید اسناد بالادستی بر جابجایی هرچه بیشتر بار کشور توسط شبکه ریلی، اما به دلیل غفلت‌هایی که در طول این سال‌ها وجود داشته است، همچنان با اهداف فاصله زیادی وجود دارد.
به عنوان نمونه طبق بند «ب» از ماده ۵۷ برنامه ششم توسعه قرار بود تا پایان این برنامه، ۳۰ درصد از بار کشور توسط شبکه ریلی جابجا شود اما به دلیل نبود سند جامع حمل‌ونقل، حیف و میل منابع کشور در خطوط ریلی بدون اولویت و بی‌استفاده، مشکلات ساختار حکمرانی راه‌آهن، ضعف بخش خصوصی، مشکلات عمیق در نیروی کشش ریلی و فقدان شفافیت در بخش حمل‌ونقل بار این هدف‌گذاری از ۸ درصد فراتر نرفت!
تا وقتی بیشتر بار کشور در جاده‌ها جابجا می‌شود انتقال صنایع به سواحل جنوبی مقرون به صرفه نیست
صنایع مستقر در مناطق مرکزی کشور که برای انتقال آن‌ها به سواحل جنوبی همیشه بحث وجود داشته، معتقدند در شرایط فعلی که بیش از ۹۰ درصد بار کشور در جاده‌ها جابجا می‌شود، انتقال زیرساخت‌های آن‌ها به سواحل جنوبی به دلیل هزینه بالای حمل‌ونقل جاده‌ای مقرون به صرفه نیست. بنابراین اگر زمینه‌ها برای تحقق هدف‌گذاری برنامه ششم فراهم شده بود، پیش نیازهای انتقال صنایع آلاینده و آب‌بر به سواحل جنوبی هم رفته‌رفته فراهم می‌شد.
عدم تحقق هدف‌گذاری‌های برنامه ششم و ادامه مانع بزرگ حمل‌ونقل برای انتقال این صنایع به سواحل جنوبی در حالی است که سال‌ها فعالیت آن‌ها، مناطق مرکزی کشور مانند اصفهان، اراک، یزد، اردکان و … را با بحران آب و آلودگی شدید درگیر کرده است.
استقرار صنایع فولادی در سواحل جنوبی می‌تواند هزینه تولید فولاد را به یک چهارم کاهش دهد
یکی از مهمترین گزینه‌ها برای انتقال صنایع و حل مسأله آب و آلودگی آن صنایع، سواحل مکران حد فاصل جاسک تا چابهار است. با توسعه حمل‌ونقل ریلی و در نتیجه جانمایی صنایع آب‌بر در این سواحل، می‌توان هزینه تولید فولاد را حتی به یک‌چهارم میزان فعلی و آلودگی جابجایی مواد اولیه را به یک دهم وضعیت کنونی کاهش داد.
این موارد با بررسی فاصله میان معادن سنگ آهن تا صنایع فولاد، مقایسه میان مصرف سوخت حمل جاده‌ای و ریلی و لحاظ کردن هزینه انتقال آب مورد نیاز این صنایع از جنوب به مرکز قابل اثبات است.
اول اینکه فاصله میان تمام معادن سنگ آهن با صنایع فولادی مانند فاصله معادن گل‌گهر تا فولاد مبارکه در حد ۶۰۰ کیلومتر است. بنابراین برای ارسال سنگ آهن از سیرجان به اصفهان باید ۶۰۰ کیلومتر مسافت طی شود. با در نظر گرفتن این ناگزیری طی مسافت، پس بهتر است این جابجایی بر روی ریل و به جای مرکز به سمت سواحل جنوبی انجام شود تا از مراکز جمعیتی مانند کرمان و اصفهان هم عبور نکند.
موضوع دوم هزینه‌های آلودگی هواست که استقرار صنایع در سواحل جنوبی و انتقال ریلی مواد اولیه مورد نیاز آن‌ها می‌تواند تا حد زیادی این هزینه‌ها را کاهش دهد. به بیان دقیق‌تر، اگر یک کامیون سنگ آهن از سیرجان به سمت مبارکه حرکت کند در طول مسیر، به ازای هر یک تن بار ۱۰۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن منتشر می‌کند اما اگر این جابجایی بر روی ریل انجام شود به ازای هر تن بار فقط ۱۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن خواهیم داشت.
کامیون‌های حمل سنگ‌آهن سالی سه میلیون تن دی‌اکسیدکربن اضافه تولید می‌کنند
با در نظر گرفتن اینکه طبق آمار ایمیدرو سالانه در کشور ۵۰ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن تولید می‌شود؛ اگر این میزان سنگ آهن به طور میانگین ۴۰۰ کیلومتر توسط کامیون‌ها جابجا شود در مقایسه با جابجایی ریلی، ۳میلیون تن دی‌اکسید کربن اضافه در هوای کشور رها خواهد شد. این مسأله هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زیادی به کشور تحمیل کرده است.
با در نظر گرفتن این موارد و هزینه‌ای که انتقال آب از جنوب به مرکز در بر دارد؛ می‌توان به کاهش هزینه تولید فولاد به یک چهارم در صورت حمل ریلی به سمت سواحل جنوبی رسید.
ضمن اینکه مصرف سوخت در حمل‌ونقل ریلی نسبت به جاده‌ای تقریباً یک دهم است و تحقق هدف ۳۰ درصدی برنامه ششم توسعه برای حمل‌ونقل ریلی به عنوان یکی از پیش نیازهای انتقال صنایع به جنوب کشور می‌توانست مصرف گازوئیل را تا ۱.۸ میلیارد لیتر و انتشار دی‌اکسید کربن را تا ۴.۷ میلیون تن کاهش دهد که این هم فرصت ارزآوری صادرات گازوئیل را فراهم می‌کرد و هم از هزینه‌های زیست محیطی ناشی از آلودگی هوا می‌کاست.
سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند درباره عدم توسعه حمل‌ونقل ریلی و در نتیجه وجود مانع بر سر راه انتقال صنایع به سواحل جنوبی کشور نوشت: انتقال صنایع آلاینده و آب‌بر مانند صنایع فولادی که عمدتاً در مرکز کشور قرار گرفته‌اند موضوعی است که حتماً در صورت تحقق پیش نیازهای آن، مورد استقبال این صنایع هم قرار خواهد گرفت؛ اما نبود یکی از مهمترین پیش نیازها یعنی توسعه خطوط ریلی به سمت سواحل اقیانوسی در جنوب کشور، مانعی بزرگ برای اجرای آن محسوب می‌شود.
متأسفانه علی‌رغم مزیت‌های بسیار بالای حمل‌ونقل ریلی و تأکید اسناد بالادستی بر جابجایی هرچه بیشتر بار کشور توسط شبکه ریلی، اما به دلیل غفلت‌هایی که در طول این سال‌ها وجود داشته است، همچنان با اهداف فاصله زیادی وجود دارد.
به عنوان نمونه طبق بند «ب» از ماده ۵۷ برنامه ششم توسعه قرار بود تا پایان این برنامه، ۳۰ درصد از بار کشور توسط شبکه ریلی جابجا شود اما به دلیل نبود سند جامع حمل‌ونقل، حیف و میل منابع کشور در خطوط ریلی بدون اولویت و بی‌استفاده، مشکلات ساختار حکمرانی راه‌آهن، ضعف بخش خصوصی، مشکلات عمیق در نیروی کشش ریلی و فقدان شفافیت در بخش حمل‌ونقل بار این هدف‌گذاری از ۸ درصد فراتر نرفت!
تا وقتی بیشتر بار کشور در جاده‌ها جابجا می‌شود انتقال صنایع به سواحل جنوبی مقرون به صرفه نیست
صنایع مستقر در مناطق مرکزی کشور که برای انتقال آن‌ها به سواحل جنوبی همیشه بحث وجود داشته، معتقدند در شرایط فعلی که بیش از ۹۰ درصد بار کشور در جاده‌ها جابجا می‌شود، انتقال زیرساخت‌های آن‌ها به سواحل جنوبی به دلیل هزینه بالای حمل‌ونقل جاده‌ای مقرون به صرفه نیست. بنابراین اگر زمینه‌ها برای تحقق هدف‌گذاری برنامه ششم فراهم شده بود، پیش نیازهای انتقال صنایع آلاینده و آب‌بر به سواحل جنوبی هم رفته‌رفته فراهم می‌شد.
عدم تحقق هدف‌گذاری‌های برنامه ششم و ادامه مانع بزرگ حمل‌ونقل برای انتقال این صنایع به سواحل جنوبی در حالی است که سال‌ها فعالیت آن‌ها، مناطق مرکزی کشور مانند اصفهان، اراک، یزد، اردکان و … را با بحران آب و آلودگی شدید درگیر کرده است.
استقرار صنایع فولادی در سواحل جنوبی می‌تواند هزینه تولید فولاد را به یک چهارم کاهش دهد
یکی از مهمترین گزینه‌ها برای انتقال صنایع و حل مسأله آب و آلودگی آن صنایع، سواحل مکران حد فاصل جاسک تا چابهار است. با توسعه حمل‌ونقل ریلی و در نتیجه جانمایی صنایع آب‌بر در این سواحل، می‌توان هزینه تولید فولاد را حتی به یک‌چهارم میزان فعلی و آلودگی جابجایی مواد اولیه را به یک دهم وضعیت کنونی کاهش داد.
این موارد با بررسی فاصله میان معادن سنگ آهن تا صنایع فولاد، مقایسه میان مصرف سوخت حمل جاده‌ای و ریلی و لحاظ کردن هزینه انتقال آب مورد نیاز این صنایع از جنوب به مرکز قابل اثبات است.
اول اینکه فاصله میان تمام معادن سنگ آهن با صنایع فولادی مانند فاصله معادن گل‌گهر تا فولاد مبارکه در حد ۶۰۰ کیلومتر است. بنابراین برای ارسال سنگ آهن از سیرجان به اصفهان باید ۶۰۰ کیلومتر مسافت طی شود. با در نظر گرفتن این ناگزیری طی مسافت، پس بهتر است این جابجایی بر روی ریل و به جای مرکز به سمت سواحل جنوبی انجام شود تا از مراکز جمعیتی مانند کرمان و اصفهان هم عبور نکند.
موضوع دوم هزینه‌های آلودگی هواست که استقرار صنایع در سواحل جنوبی و انتقال ریلی مواد اولیه مورد نیاز آن‌ها می‌تواند تا حد زیادی این هزینه‌ها را کاهش دهد. به بیان دقیق‌تر، اگر یک کامیون سنگ آهن از سیرجان به سمت مبارکه حرکت کند در طول مسیر، به ازای هر یک تن بار ۱۰۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن منتشر می‌کند اما اگر این جابجایی بر روی ریل انجام شود به ازای هر تن بار فقط ۱۰ کیلوگرم دی‌اکسید کربن خواهیم داشت.
کامیون‌های حمل سنگ‌آهن سالی سه میلیون تن دی‌اکسیدکربن اضافه تولید می‌کنند
با در نظر گرفتن اینکه طبق آمار ایمیدرو سالانه در کشور ۵۰ میلیون تن کنسانتره سنگ آهن تولید می‌شود؛ اگر این میزان سنگ آهن به طور میانگین ۴۰۰ کیلومتر توسط کامیون‌ها جابجا شود در مقایسه با جابجایی ریلی، ۳میلیون تن دی‌اکسید کربن اضافه در هوای کشور رها خواهد شد. این مسأله هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی زیادی به کشور تحمیل کرده است.
با در نظر گرفتن این موارد و هزینه‌ای که انتقال آب از جنوب به مرکز در بر دارد؛ می‌توان به کاهش هزینه تولید فولاد به یک چهارم در صورت حمل ریلی به سمت سواحل جنوبی رسید.
ضمن اینکه مصرف سوخت در حمل‌ونقل ریلی نسبت به جاده‌ای تقریباً یک دهم است و تحقق هدف ۳۰ درصدی برنامه ششم توسعه برای حمل‌ونقل ریلی به عنوان یکی از پیش نیازهای انتقال صنایع به جنوب کشور می‌توانست مصرف گازوئیل را تا ۱.۸ میلیارد لیتر و انتشار دی‌اکسید کربن را تا ۴.۷ میلیون تن کاهش دهد که این هم فرصت ارزآوری صادرات گازوئیل را فراهم می‌کرد و هم از هزینه‌های زیست محیطی ناشی از آلودگی هوا می‌کاست.