از حق آبه هیرمند تا احیای تالاب هامون؛
رویکرد جدید احیای «هامون‌ها» چه می‌گوید؟
گروه آب و انرژی – مرجان کریمی - سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط بد اقلیمی از جمله خشکسالی‌های پیاپی با چالش اساسی کمبود آب مواجه بوده است. در دهه گذشته ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به صورت سالانه در شاخه رودخانه سیستان از هیرمند دریافت می‌شد، اما به مرور این عدد با کاهش بسیار به ۹۰۰ میلیون مترمکعب رسید.
به گزارش اقتصادسرآمد، بعد از آن که افغانستان بر روی رودخانه هیرمند سازه‌هایی ایجاد کرد و سهم آب ما از این رودخانه کم و حتی قطع و در نهایت به خشک شدن تالاب بین المللی هامون منجر شد، این تالاب که روزی فرصتی ارزشمند در جهت ایجاد اشتغال بومیان منطقه بود را به کانون بحران گرد و غبار تبدیل کند. به طوری که بعد از خشک شدن تالاب بین المللی هامون با وزیدن بادهای ۱۲۰ روزه و عبور از دریاچه، ریزگردهایی وارد پنج شهرستان منطقه سیستان می‌شود که خروجی آن در بعضی از روزها به بالاتر از ۱۰۰ برابر حد مجاز می‌رسد.
مردم سیستان در سه ماه تابستان یعنی از خردادماه تا پایان شهریور پیوسته در طول ۱۲۰ روز با پدیده ریزگردها مواجه هستند و کسی نمی‌تواند جلوی این بادها را بگیرد، بادهایی که روزی فرصت بود امروز به تهدیدی برای مردم تبدیل شده است.
کنترل خشکی تالاب بین المللی هامون و جلوگیری از نابودی فعالیت‌های کشاورزی دشت سیستان به حقابه این منطقه از رودخانه هیرمند نیاز دارد. کاهش ریزش‌های جوی، برداشت‌های بی رویه از منابع آبی در بالادست به ویژه افغانستان و توسعه سازه های آبی در بالادست، از عوامل اساسی خشکی این منطقه است. در واقع تنها منبع تامین کننده آب دشت سیستان، رودخانه هیرمند بود که از افغانستان سرچشمه می گرفت؛ حوضه آبریز رودخانه هیرمند ۲۹۷ هزار کیلومتر مربع است که ۱۵ هزار کیلومترمربع آن در ایران واقع شده و فعالیت‌های انجام شده در افغانستان، با هدف توسعه بهره برداری از آب هیرمند بوده که همین مساله سبب شده تا فعالیت های کشاورزی در این کشور افزایش و در منطقه سیستان ایران کاهش یابد.
بارندگی‌های خوب در حوضه آبریز هیرمند و هامون سبب جاری شدن سیلاب در رودخانه هیرمند تنها شاهرگ حیاتی سیستان و آبگیری بخش هایی از تالاب شد که این امر خوشحالی صیادان و کشاورزان و دامداران را در پی داشت.
کابل مطابق با قرارداد سال ۱۳۵۱ خورشیدی که به امضای افغانستان و ایران رسیده می بایست سالانه ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب رودخانه هلمند را اندازه گیری و آن را به رودخانه هیرمند و دریاچه هامون در ایران سرازیر کند که این حقابه ایران به مدت چهار سال از سوی دولت افغانستان به دشت سیستان جاری نشد و اکنون با پیگیری‌های دولت سیزدهم شاهد ورود آب و آبگیری بخشی از تالاب بین المللی هامون ناشی از بارندگی‌های افغانستان به دشت سیستان هستیم که سبب شده رگ‌های خشکیده آن حتی برای کوتاه مدت جان دوباره بگیرد و تجربه قایق سواری در سیستان آرزوی بسیاری از مردم را هرچند موقت، اما محقق سازد.
بارندگی های خوب در حوضه آبریز هیرمند و هامون سبب جاری شدن سیلاب در رودخانه هیرمند تنها شاهرگ حیاتی سیستان و آبگیری بخش هایی از تالاب شد که این امر خوشحالی صیادان و کشاورزان و دامداران را در پی داشت.
اندازه گیری این میزان آب از سد «کمال خان» در استان نیمروز افغانستان واقع در نزدیکی مرز ایران صورت می‌گیرد که در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران ساخته شده اندازه گیری آب در سد کمال خان در نزدیکی مرز ایران این مزیت را دارد که میزان آبی که باید براساس قرارداد به ایران سرازیر شود، بدون گذشتن از مسیری طولانی و ضایع شدن آب به ایران می رسد.
با ورود آب به سیستان و مرطوب شدن زمین با وجودیکه توفان شدید از سوی اداره کل هواشناسی سیستان و بلوچستان در این منطقه پیش بینی شده اما برخلاف روزهای دیگر هوای سیستان با وجود توفان؛ گرد و خاک به دنبال نداشته بلکه هوای این منطقه بسیار مطبوع است
دبیر علمی کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های هامون با بیان اینکه تالاب‌های هامون وارد کنوانسیون تالاب‌های رو به نیستی شده است، گفت: با توجه به تشدید اهمیت آب منطقه سیستان و با درنظر گرفتن تداوم خشکسالی‌ها و اثرات آن در این منطقه، برگزاری کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های بین‌المللی هامون موجب تمرکز بر هامون‌ها در مجامع جهانی می‌شود.فرهاد یکه یزدان دوست در حاشیه نخستین کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های بین‌المللی هامون گفت: این کنفرانس که از 21 تا 23 خردادماه در دانشگاه تهران در حال برگزاری است، نخستین بار است که برگزاری می‌شود؛ البته پیش از این و از دو دهه گذشته تعداد قابل توجهی فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی درخصوص وضعیت آب سیستان از سوی متخصصان داخلی و مشارکت متخصصان خارجی صورت گرفته است.
وی یکی از راه‌های توسعه رویکرد مدیریت به هم پیوسته برای نجات تالاب‌های بین‌المللی هامون را توالی کنفرانس‌ها و همایش‌هایی از این دست دانست و افزود: با توجه به تشدید اهمیت آب منطقه سیستان و با درنظر گرفتن تداوم خشکسالی‌ها و اثرات آن در این منطقه، برگزاری کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های بین‌المللی هامون موجب تمرکز بر هامون‌ها به عنوان یک نقطه حیاتی و شناخته شده از سوی مجامع جهانی در یونسکو، کنوانسیون رامسر و کنوانسیون تالاب‌های رو به نیستی شده است.
دبیر علمی کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های بین‌المللی هامون تاکید کرد: گردهمایی متخصصان داخلی و خارجی در قالب کنفرانس بین‌المللی، توجه بیشتر به این مهم را به همراه دارد و با همکاری‌های بین دو کشور ایران و افغانستان و تاثیرگذاری ارگان‌های بین‌المللی امید است روند نیستی هامون‌ها متوقف شود و به سمت احیای این تالاب‌ها حرکت جدیدی آغاز شود.
وی در ادامه به جزئیات این کنفرانس پرداخت و تصریح کرد: در این کنفرانس حدود 70 مقاله به صورت شفاهی و نیز 70 مقاله به صورت اطلاع نگاشت از سوی بخش‌های مختلف تخصصی از جمله محیط زیست، منابع آب، کشاورزی، سمن‌ها و غیره ارائه می‌شود.
یزدان دوست با بیان اینکه در این گردهمایی اساتید و متخصصانی از ایران، افغانستان و کانادا حضور دارند یادآور شد: همچنین شاهد مشارکت فعال مسئولانی از مجموعه متمرکز آب ژنو سوئیس هستیم.
دبیر علمی کنفرانس بین‌المللی محیط زیست تالاب‌های بین‌المللی هامون در ادامه با بیان اینکه مقالات ارائه شده در نهایت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، خاطرنشان کرد: بهترین راه رسیدن به تفاهم، تعامل و در نهایت به نتیجه رسیدن این است که این دیدارهای رو در رو در فضای بین لمللی برای احیای تالاب‌های بین‌المللی هامون برقرار شود.