بررسی« روزنامه دریایی اقتصاد» از اهمیت کریدور ترانس خزر برای اروپا؛
افزایش رقابت برای نفوذ کریدوری در قزاقستان
گروه ترانزیت - توحید ورستان - قزاقستان کشوری بزرگ با میراث فرهنگی و تاریخی غنی، در قلب اوراسیا واقع شده است. موقعیت جغرافیایی مناسب، منابع طبیعی فراوان و اقتصاد با ثبات به آن اجازه داد تا به مرفه‌ترین کشور در آسیای مرکزی تبدیل شود. تنها در ۳ سال (۲۰۲۰-۲۰۲۲)، جریان ناخالص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش تولید به بیش از ۱۳.۴ میلیارد دلار رسید. مجتمع معدنی و متالورژی نیز دومین بخش بزرگ پس از صنعت نفت و گاز است. بخش معدن و فلزات ۸.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد که ۵.۸ درصد آن مربوط به صنعت متالورژی است.
اهمیت راهبردی قزاق‌ها در بازار انرژی
بر اساس گزارش اقتصاد سرآمد و به نقل «اوراسیا ریسرچ» قزاقستان از نظر ذخایر منابع طبیعی در رتبه ششم جهان قرار دارد. اگر ۱۱۰ عنصر شیمیایی در جدول تناوبی وجود داشته باشد، ۹۹ مورد از آن‌ها را می‌توان در قزاقستان یافت. از نظر ذخایر اثبات شده نفت، قزاقستان با ۳.۹ میلیارد تن در رتبه دوازدهم جهان و از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه ۱۴ با ۲.۷ تریلیون متر مکعب قرار دارد. در سال ۲۰۲۱، تولید نفت این کشور به ۸۵.۹ میلیون تن (سهم مصرف داخلی ۲۳ درصد) و تولید گاز ۵۴.۲ میلیارد متر مکعب بوده است. طی ۳۰ سال گذشته، قزاقستان تولید نفت را ۳.۵ برابر افزایش داده و از نظر تولید نفت برای سال ۲۰۲۱، رتبه سیزدهم جهان (۲ درصد از تولید جهانی) را به خود اختصاص داده است. بیش از ۸۰ درصد نفت تولید شده در قزاقستان صادر و مابقی برای فرآوری به بازار داخلی عرضه می‌شود. در ساختار کل صادرات قزاقستان در سال ۲۰۲۱، نفت ۵۱.۵ درصد کل کالاها و گاز ۳.۸ درصد است. بودجه جمهوری قزاقستان ۳۰ تا ۵۰ درصد از صنعت نفت و گاز منشاء می‌گیرد. طی ۱۰ سال گذشته، میانگین سهم نفت و گاز در جریان ناخالص سرمایه گذاری خارجی به قزاقستان حدود ۳۳ درصد بوده است. البته منابع طبیعی زیرزمینی قزاقستان از نظر جایگزین روسیه برای بازار اتحادیه اروپا و چین که به انرژی نیاز دارند از اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار است. در این زمینه، انتقال نفت به آلمان از طریق لهستان از طریق خط لوله دروژبا و به ترکیه از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان ارزش این کشور را افزایش می‌دهد.
نقش قزاقستان در توسعه
کریدورهای منطقه
قزاقستان در مسیر مهمی قرار دارد که اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کند. به عبارت دیگر، وجود ۱۱ کریدور ترانزیتی بین‌المللی فعال در قزاقستان نشان می‌دهد که این کشور به یک مسیر حمل و نقل مهم تبدیل شده است. قزاقستان یک جغرافیای حیاتی برای سیاست روسیه به سمت جنوب و یکی از مسیرهای اصلی ترجیح داده شده در استراتژی چین در چارچوب طرح کمربند و جاده است. با توجه به اینکه تجارت قزاقستان و چین در ۲۵ سال گذشته به طور سالانه ۱۴.۹ درصد افزایش یافته است، تخمین زده می‌شود که طرح کمربند و جاده با کاهش زمان و هزینه‌های حمل و نقل و در نتیجه افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی قزاقستان بیش از ۲۵ میلیارد دلار به اقتصاد قزاقستان کمک کند. این واقعیت که قزاقستان یک مسیر ترانزیتی است، کشورهای آسیای مرکزی را قادر می‌سازد تا با مسکو و پکن روابط برقرار کنند. این وضعیت قزاقستان را به بازیگری کلیدی برای روسیه، چین و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل می‌کند. باید توجه داشت که راه آهن مسیر مزار شریف- کابل- پیشاور که قرار است از طریق ازبکستان با جنوب آسیا ایجاد شود، آستانه را به ویژه از نظر جغرافیایی ارزشمندتر خواهد کرد. همچنین بنادر قزاقستان مانند آکتائو و کوریک که در دریای خزر واقع شده‌اند، آسیای مرکزی را از طریق مسیر آذربایجان، گرجستان و ترکیه به جهان غرب متصل می‌کنند. به طور خلاصه، موقعیت ژئوپلیتیک قزاقستان این کشور را به پلی بین شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل کرده است. در این راستا، سیاست خارجی چند وجهی دنبال شده، آستانه را قادر ساخته تا به بازیگری مهم تبدیل شود.
اهمیت کریدور ترانس خزر برای اروپا
یکی از مسائل مربوط به امنیت منطقه‌ای کریدور ترانس خزر است که به عنوان یک جایگزین جدید و قدرتمند از چین تا اروپا گسترش می‌یابد. در شرایط فعلی نمی‌توان گفت که خطوط دریایی برای دولت پکن به اندازه کافی ایمن هستند. به ویژه، افزایش نفوذ ایالات متحده در اقیانوس آرام، مشکلات تایوان و رقابت فزاینده در قطب شمال، پکن را به سمت کریدورهای زمینی هدایت می‌کند که مسیرهای امن‌تری هستند. علاوه بر این، چین نگران منطقه بی‌ثباتی مانند افغانستان است. به همین دلیل، کریدور ترانس خزر به عنوان امن‌ترین مسیر برای پکن مطرح می‌شود. ژئوپلیتیک جهانی پس از بحران روسیه و اوکراین به سرعت در حال تغییر است. در حالی که جهان غرب با تحریم‌ها به حمله روسیه به صورت هماهنگ واکنش نشان می‌دهد، همچنیین با برگزاری نشست‌هایی با آسیای مرکزی و قزاقستان، نفوذ خود را در منطقه تسریع می‌بخشد. تحقق اجلاس سران اتحادیه اروپا-آسیای مرکزی و آلمان-آسیای مرکزی به توسعه قزاقستان منجر خواهد شد که اهمیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی در تلاش‌های غرب برای یافتن جایگزینی برای روسیه در چارچوب بحران روسیه و اوکراین از نظر انرژی یا مسیرهای ترانزیتی با دور زدن روسیه دارد. این امر نشان دهنده افزایش ارزش قزاقستان است. البته با فعال شدن غرب در منطقه آسیای مرکزی، نشست‌های سران چین، هند و روسیه با آسیای مرکزی نیز برگزار شد که فضای رقابتی ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری
در نتیجه، قزاقستان به عنوان نهمین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت در مرکز اوراسیا قرار دارد و از نظر اتصال چین به غرب از اهمیت ژئوپلیتیک بالایی برخوردار است. قزاقستان با منابع طبیعی غنی خود توجه جهان را به خود جلب و توانایی تجارت متقابل خود را گسترش می‌دهد که در نهایت اهمیت ژئوپلیتیک آسیای مرکزی را نمایان می‌کند. توانایی این کشور در اتخاذ سیاست خارجی چندجانبه و برقراری روابط عمل گرایانه با کشورهای همسایه مانند روسیه و چین و همچنین ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی، امتیاز مضاعفی را برای قزاق‌ها در دیپلماسی بین المللی فراهم می‌کند. در این زمینه، جایگاه و اهمیت این کشور در ژئوپلیتیک آسیای مرکزی بسیار ارزشمند است. این کشور با توجه به منابع طبیعی غنی خود و به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد در راستای جایگزینی برای روسیه در مدیریت بحران انرژی غرب، جایگاه این کشور را در عرصه بین‌المللی تقویت می‌کند. این کشور با میزبانی از کریدورهای مختلف و تبدیل شدن به یک کشور ترانزیتی توانسته است نام خود را در بخش تجارت و حمل و نقل بین المللی مطرح کند.
اهمیت راهبردی قزاق‌ها در بازار انرژی
بر اساس گزارش اقتصاد سرآمد و به نقل «اوراسیا ریسرچ» قزاقستان از نظر ذخایر منابع طبیعی در رتبه ششم جهان قرار دارد. اگر ۱۱۰ عنصر شیمیایی در جدول تناوبی وجود داشته باشد، ۹۹ مورد از آن‌ها را می‌توان در قزاقستان یافت. از نظر ذخایر اثبات شده نفت، قزاقستان با ۳.۹ میلیارد تن در رتبه دوازدهم جهان و از نظر ذخایر گاز طبیعی در رتبه ۱۴ با ۲.۷ تریلیون متر مکعب قرار دارد. در سال ۲۰۲۱، تولید نفت این کشور به ۸۵.۹ میلیون تن (سهم مصرف داخلی ۲۳ درصد) و تولید گاز ۵۴.۲ میلیارد متر مکعب بوده است. طی ۳۰ سال گذشته، قزاقستان تولید نفت را ۳.۵ برابر افزایش داده و از نظر تولید نفت برای سال ۲۰۲۱، رتبه سیزدهم جهان (۲ درصد از تولید جهانی) را به خود اختصاص داده است. بیش از ۸۰ درصد نفت تولید شده در قزاقستان صادر و مابقی برای فرآوری به بازار داخلی عرضه می‌شود. در ساختار کل صادرات قزاقستان در سال ۲۰۲۱، نفت ۵۱.۵ درصد کل کالاها و گاز ۳.۸ درصد است. بودجه جمهوری قزاقستان ۳۰ تا ۵۰ درصد از صنعت نفت و گاز منشاء می‌گیرد. طی ۱۰ سال گذشته، میانگین سهم نفت و گاز در جریان ناخالص سرمایه گذاری خارجی به قزاقستان حدود ۳۳ درصد بوده است. البته منابع طبیعی زیرزمینی قزاقستان از نظر جایگزین روسیه برای بازار اتحادیه اروپا و چین که به انرژی نیاز دارند از اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار است. در این زمینه، انتقال نفت به آلمان از طریق لهستان از طریق خط لوله دروژبا و به ترکیه از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان ارزش این کشور را افزایش می‌دهد.
نقش قزاقستان در توسعه
کریدورهای منطقه
قزاقستان در مسیر مهمی قرار دارد که اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کند. به عبارت دیگر، وجود ۱۱ کریدور ترانزیتی بین‌المللی فعال در قزاقستان نشان می‌دهد که این کشور به یک مسیر حمل و نقل مهم تبدیل شده است. قزاقستان یک جغرافیای حیاتی برای سیاست روسیه به سمت جنوب و یکی از مسیرهای اصلی ترجیح داده شده در استراتژی چین در چارچوب طرح کمربند و جاده است. با توجه به اینکه تجارت قزاقستان و چین در ۲۵ سال گذشته به طور سالانه ۱۴.۹ درصد افزایش یافته است، تخمین زده می‌شود که طرح کمربند و جاده با کاهش زمان و هزینه‌های حمل و نقل و در نتیجه افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی قزاقستان بیش از ۲۵ میلیارد دلار به اقتصاد قزاقستان کمک کند. این واقعیت که قزاقستان یک مسیر ترانزیتی است، کشورهای آسیای مرکزی را قادر می‌سازد تا با مسکو و پکن روابط برقرار کنند. این وضعیت قزاقستان را به بازیگری کلیدی برای روسیه، چین و کشورهای آسیای مرکزی تبدیل می‌کند. باید توجه داشت که راه آهن مسیر مزار شریف- کابل- پیشاور که قرار است از طریق ازبکستان با جنوب آسیا ایجاد شود، آستانه را به ویژه از نظر جغرافیایی ارزشمندتر خواهد کرد. همچنین بنادر قزاقستان مانند آکتائو و کوریک که در دریای خزر واقع شده‌اند، آسیای مرکزی را از طریق مسیر آذربایجان، گرجستان و ترکیه به جهان غرب متصل می‌کنند. به طور خلاصه، موقعیت ژئوپلیتیک قزاقستان این کشور را به پلی بین شمال-جنوب و شرق-غرب تبدیل کرده است. در این راستا، سیاست خارجی چند وجهی دنبال شده، آستانه را قادر ساخته تا به بازیگری مهم تبدیل شود.
اهمیت کریدور ترانس خزر برای اروپا
یکی از مسائل مربوط به امنیت منطقه‌ای کریدور ترانس خزر است که به عنوان یک جایگزین جدید و قدرتمند از چین تا اروپا گسترش می‌یابد. در شرایط فعلی نمی‌توان گفت که خطوط دریایی برای دولت پکن به اندازه کافی ایمن هستند. به ویژه، افزایش نفوذ ایالات متحده در اقیانوس آرام، مشکلات تایوان و رقابت فزاینده در قطب شمال، پکن را به سمت کریدورهای زمینی هدایت می‌کند که مسیرهای امن‌تری هستند. علاوه بر این، چین نگران منطقه بی‌ثباتی مانند افغانستان است. به همین دلیل، کریدور ترانس خزر به عنوان امن‌ترین مسیر برای پکن مطرح می‌شود. ژئوپلیتیک جهانی پس از بحران روسیه و اوکراین به سرعت در حال تغییر است. در حالی که جهان غرب با تحریم‌ها به حمله روسیه به صورت هماهنگ واکنش نشان می‌دهد، همچنیین با برگزاری نشست‌هایی با آسیای مرکزی و قزاقستان، نفوذ خود را در منطقه تسریع می‌بخشد. تحقق اجلاس سران اتحادیه اروپا-آسیای مرکزی و آلمان-آسیای مرکزی به توسعه قزاقستان منجر خواهد شد که اهمیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیکی در تلاش‌های غرب برای یافتن جایگزینی برای روسیه در چارچوب بحران روسیه و اوکراین از نظر انرژی یا مسیرهای ترانزیتی با دور زدن روسیه دارد. این امر نشان دهنده افزایش ارزش قزاقستان است. البته با فعال شدن غرب در منطقه آسیای مرکزی، نشست‌های سران چین، هند و روسیه با آسیای مرکزی نیز برگزار شد که فضای رقابتی ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری
در نتیجه، قزاقستان به عنوان نهمین کشور بزرگ جهان از نظر مساحت در مرکز اوراسیا قرار دارد و از نظر اتصال چین به غرب از اهمیت ژئوپلیتیک بالایی برخوردار است. قزاقستان با منابع طبیعی غنی خود توجه جهان را به خود جلب و توانایی تجارت متقابل خود را گسترش می‌دهد که در نهایت اهمیت ژئوپلیتیک آسیای مرکزی را نمایان می‌کند. توانایی این کشور در اتخاذ سیاست خارجی چندجانبه و برقراری روابط عمل گرایانه با کشورهای همسایه مانند روسیه و چین و همچنین ایالات متحده آمریکا و کشورهای غربی، امتیاز مضاعفی را برای قزاق‌ها در دیپلماسی بین المللی فراهم می‌کند. در این زمینه، جایگاه و اهمیت این کشور در ژئوپلیتیک آسیای مرکزی بسیار ارزشمند است. این کشور با توجه به منابع طبیعی غنی خود و به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد در راستای جایگزینی برای روسیه در مدیریت بحران انرژی غرب، جایگاه این کشور را در عرصه بین‌المللی تقویت می‌کند. این کشور با میزبانی از کریدورهای مختلف و تبدیل شدن به یک کشور ترانزیتی توانسته است نام خود را در بخش تجارت و حمل و نقل بین المللی مطرح کند.