« روزنامه دریایی سرآمد» بررسی می‌کند
عربستان و امارات به دنبال خطوط جایگزین تنگه هرمز
نقش تنگه هرمز در تامین انرژی منطقه چیست؟
گروه انرژی – توحید ورستان - اگرچه تنگه هرمز تنها گذرگاه نفت در جهان نیست، اما با توجه به حجم جریان نفت خام و میعانات گازی عبوری از آن همچنان مهم‌ترین آن است. طبق گزارش اخیر اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، میانگین جریان نفت از طریق تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ به حدود ۲۱ میلیون بشکه در روز یا معادل ۲۱ درصد از مصرف جهانی مایعات نفتی (۹۹.۶ میلیون بشکه در روز) رسیده است. البته عرضه نفت از طریق تنگه هرمز در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۲ نسبتا ثابت باقی ماند، زیرا افزایش محموله فرآورده‌های نفتی تا حدی کاهش عرضه نفت خام و میعانات گازی را جبران کرد.
مروری بر مشکلات تنگه هرمز
تنگه هرمز بین ایران و عمان - خلیج فارس، دریای عمان و دریای عرب را به هم متصل می‌کند. این امر آن را در کانون توجه تجار منطقه‌ای و بین المللی نفت قرار می‌دهد. عرض تنگه ۵۰ کیلومتر و عمق آب ۶۰ متر و عرض کریدورهای ورودی و خروجی ۱۰.۵ کیلومتر است. تنگه‌های آبی جهان معمولاً به هرگونه اختلال امنیتی یا ژئوپلیتیکی حساس هستند که اثرات آن به‌سرعت در قالب مانع عبور یا تأخیر کشتی بازتاب می‌یابد. به همین دلیل، تنگه‌ها به عنوان مناطق گلوگاه در امتداد مسیرهای دریایی جهانی در نظر گرفته می‌شوند که برای تضمین امنیت انرژی جهانی بسیار مهم هستند، زیرا مانع از عبور جریان نفت از یک کریدور اصلی - حتی به طور موقت - می‌تواند باعث تأخیر عمده در عرضه و افزایش هزین‌های حمل و نقل شود که در افزایش قیمت جهانی انرژی منعکس می‌شود. اگر چه بیشتر نقاط یا تنگه‌ها را می‌توان با سایر مسیرهای دریایی دور زد، اما در بیشتر مواقع زمان عبور را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند و حتی برخی از خطوط هیچ جایگزین عملی ندارند. برای نمونه هرگونه انتقال تنش به تنگه هرمز موجب می‌شود که حجم جریان نفت خام و فرآورده‌های نفتی که روزانه از این تنگه عبور می‌کند متوقف شود، در اینصورت پیامدهای جهانی گسترده‌ای خواهد داشت.
نقش تنگه هرمز در ترانزیت نفت و گاز چیست؟
تنگه هرمز اهمیت خود را از حجم جریان نفتی می‌گیرد که از خاورمیانه به اروپا، آسیا و آفریقا می‌گذرد، زیرا حجم نفت خام، میعانات و فرآورده‌های نفتی در ترانزیت ۲.۴ میلیون بشکه در روز در ساله‌ای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲، با بهبود تقاضا برای نفت پس از انقباض اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا افزایش یافته است. نیمه اول سال ۲۰۲۳ کاهش محموله‌های نفت خام و میعانات گازی از طریق تنگه ثبت شد که دلیل آن کاهش داوطلبانه تولید توسط اعضای ائتلاف اوپک پلاس از نوامبر ۲۰۲۲ بود. با این حال، در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ بیش از یک چهارم کل نفت دریایی جهان از تنگه هرمز عبور کرده است. مجموع جریان نفت (شامل نفت خام، میعانات گازی و فرآورده های نفتی) از تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ تقریباً ۲۰.۸ میلیون بشکه در روز بود، در حالی که حجم آنها تنها در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به ۲۰.۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. همچنین، عبور فرآورده‌های نفتی در سال ۲۰۲۲ به ۵.۶ میلیون بشکه در روز رسید، در حالی که در نیمه اول سال جاری به ۵.۸ میلیون بشکه در روز رسید. مجموع تجارت جهانی نفت از طریق دریا در سال ۲۰۲۲ به حدود ۷۵.۲ میلیون بشکه در روز بود، در حالی که در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به ۷۶.۳ میلیون بشکه در روز رسید. مجموع مصرف جهانی نفت و مایعات طی سال گذشته ۹۹.۶ میلیون بشکه در روز را ثبت کرد، در حالی که این میزان در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به طور میانگین به ۱۰۰.۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. تنگه هرمز نه تنها عبور یک چهارم تجارت جهانی نفت از طریق دریا را کنترل می‌کند، بلکه عبور یک پنجم تجارت جهانی گاز مایع را در اختیار دارد، زیرا مجموع جریان گاز مایع عبوری از این تنگه به حدود ۱۰.۳ میلیارد فوت مکعب در روز رسیده است.
با وجود دشواری عبور از تنگه هرمز برای اکثر کشورهای خاورمیانه، عربستان سعودی و امارات تنها دو کشوری هستند که توانایی دور زدن تنگه و غلبه بر آشفتگی احتمالی را دارند. زیرا آنها خطوط لوله فعالی دارند که آنها را قادر به انجام این کار می‌کند. به عنوان مثال، آرامکو عربستان خط لوله شرق به غرب را دارد که ظرفیت انتقال نفت خام تقریباً ۵ میلیون بشکه در روز را فراهم می‌کند. البته در سال ۲۰۱۹ - به طور موقت - به ۷ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. همین امر در مورد امارات متحده عربی نیز صدق می‌کند که میادین نفتی خشکی خود را از طریق خط لوله‌ای با ظرفیت ۱.۵ میلیون بشکه در روز به پایانه صادراتی فجیره واقع در خلیج عمان متصل می‌کند. همچنین، ایران در سال ۲۰۲۱ خط لوله گوره جاسک را با ظرفیت ۰.۳ میلیون بشکه در روز با پایانه صادراتی متصل در دریای عمان افتتاح کرد. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده تخمین می‌زند که ۳.۵ میلیون بشکه در روز ظرفیت خط لوله استفاده نشده وجود دارد که می‌تواند بر هر گونه اختلالی که منجر به اختلال در عرضه از طریق تنگه هرمز شود، غلبه کند.
انتقال نفت عربستان از تنگه هرمز
بر اساس داده‌های پلت فرم Vortexa که متخصص در ردیابی حرکت نفت و گاز است، عربستان مقادیر زیادی نفت خام و میعانات را از طریق تنگه هرمز منتقل می‌کند که بیش از هر کشور دیگری است. این داده‌ها حاکی از ترانزیت ۰.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ از بنادر عربستان سعودی در خلیج فارس به بنادر عربستان در دریای سرخ از طریق این تنگه است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا تخمین می‌زند که ۸۲ درصد از جریان نفت خام و میعانات گازی عبوری از تنگه هرمز به بازارهای آسیایی در سال ۲۰۲۲ منتقل می‌شود. چین، هند، ژاپن و کره جنوبی مقاصد اصلی انتقال نفت خام از طریق تنگه هرمز به آسیا هستند، به طوری که این کشورها مجموعاً ۶۷ درصد از کل عرضه نفت خام و میعانات گازی را در سال ۲۰۲۲ تا نیمه اول سال ۲۰۲۳، این تنگه به خود اختصاص دادند. بخش دیگری از داده‌های سال ۲۰۲۲ نشان داد که ایالات متحده تقریباً ۰.۷ میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی از کشورهای خلیج فارس از طریق تنگه هرمز وارد می‌کند که نشان دهنده ۱۱ درصد واردات نفت خام و میعانات گازی آمریکا و ۳ درصد از مصرف مایعات نفتی آن است. باید توجه داشت که واردات نفت خام آمریکا از کشورهای حوزه خلیج فارس از سال ۲۰۱۸ به نصف کاهش یافته که دلیل آن افزایش تولید داخلی است.
گروه انرژی – توحید ورستان - اگرچه تنگه هرمز تنها گذرگاه نفت در جهان نیست، اما با توجه به حجم جریان نفت خام و میعانات گازی عبوری از آن همچنان مهم‌ترین آن است. طبق گزارش اخیر اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، میانگین جریان نفت از طریق تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ به حدود ۲۱ میلیون بشکه در روز یا معادل ۲۱ درصد از مصرف جهانی مایعات نفتی (۹۹.۶ میلیون بشکه در روز) رسیده است. البته عرضه نفت از طریق تنگه هرمز در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۲ نسبتا ثابت باقی ماند، زیرا افزایش محموله فرآورده‌های نفتی تا حدی کاهش عرضه نفت خام و میعانات گازی را جبران کرد.
مروری بر مشکلات تنگه هرمز
تنگه هرمز بین ایران و عمان - خلیج فارس، دریای عمان و دریای عرب را به هم متصل می‌کند. این امر آن را در کانون توجه تجار منطقه‌ای و بین المللی نفت قرار می‌دهد. عرض تنگه ۵۰ کیلومتر و عمق آب ۶۰ متر و عرض کریدورهای ورودی و خروجی ۱۰.۵ کیلومتر است. تنگه‌های آبی جهان معمولاً به هرگونه اختلال امنیتی یا ژئوپلیتیکی حساس هستند که اثرات آن به‌سرعت در قالب مانع عبور یا تأخیر کشتی بازتاب می‌یابد. به همین دلیل، تنگه‌ها به عنوان مناطق گلوگاه در امتداد مسیرهای دریایی جهانی در نظر گرفته می‌شوند که برای تضمین امنیت انرژی جهانی بسیار مهم هستند، زیرا مانع از عبور جریان نفت از یک کریدور اصلی - حتی به طور موقت - می‌تواند باعث تأخیر عمده در عرضه و افزایش هزین‌های حمل و نقل شود که در افزایش قیمت جهانی انرژی منعکس می‌شود. اگر چه بیشتر نقاط یا تنگه‌ها را می‌توان با سایر مسیرهای دریایی دور زد، اما در بیشتر مواقع زمان عبور را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند و حتی برخی از خطوط هیچ جایگزین عملی ندارند. برای نمونه هرگونه انتقال تنش به تنگه هرمز موجب می‌شود که حجم جریان نفت خام و فرآورده‌های نفتی که روزانه از این تنگه عبور می‌کند متوقف شود، در اینصورت پیامدهای جهانی گسترده‌ای خواهد داشت.
نقش تنگه هرمز در ترانزیت نفت و گاز چیست؟
تنگه هرمز اهمیت خود را از حجم جریان نفتی می‌گیرد که از خاورمیانه به اروپا، آسیا و آفریقا می‌گذرد، زیرا حجم نفت خام، میعانات و فرآورده‌های نفتی در ترانزیت ۲.۴ میلیون بشکه در روز در ساله‌ای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲، با بهبود تقاضا برای نفت پس از انقباض اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا افزایش یافته است. نیمه اول سال ۲۰۲۳ کاهش محموله‌های نفت خام و میعانات گازی از طریق تنگه ثبت شد که دلیل آن کاهش داوطلبانه تولید توسط اعضای ائتلاف اوپک پلاس از نوامبر ۲۰۲۲ بود. با این حال، در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ بیش از یک چهارم کل نفت دریایی جهان از تنگه هرمز عبور کرده است. مجموع جریان نفت (شامل نفت خام، میعانات گازی و فرآورده های نفتی) از تنگه هرمز در سال ۲۰۲۲ تقریباً ۲۰.۸ میلیون بشکه در روز بود، در حالی که حجم آنها تنها در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به ۲۰.۵ میلیون بشکه در روز رسیده است. همچنین، عبور فرآورده‌های نفتی در سال ۲۰۲۲ به ۵.۶ میلیون بشکه در روز رسید، در حالی که در نیمه اول سال جاری به ۵.۸ میلیون بشکه در روز رسید. مجموع تجارت جهانی نفت از طریق دریا در سال ۲۰۲۲ به حدود ۷۵.۲ میلیون بشکه در روز بود، در حالی که در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به ۷۶.۳ میلیون بشکه در روز رسید. مجموع مصرف جهانی نفت و مایعات طی سال گذشته ۹۹.۶ میلیون بشکه در روز را ثبت کرد، در حالی که این میزان در نیمه اول سال ۲۰۲۳ به طور میانگین به ۱۰۰.۳ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. تنگه هرمز نه تنها عبور یک چهارم تجارت جهانی نفت از طریق دریا را کنترل می‌کند، بلکه عبور یک پنجم تجارت جهانی گاز مایع را در اختیار دارد، زیرا مجموع جریان گاز مایع عبوری از این تنگه به حدود ۱۰.۳ میلیارد فوت مکعب در روز رسیده است.
با وجود دشواری عبور از تنگه هرمز برای اکثر کشورهای خاورمیانه، عربستان سعودی و امارات تنها دو کشوری هستند که توانایی دور زدن تنگه و غلبه بر آشفتگی احتمالی را دارند. زیرا آنها خطوط لوله فعالی دارند که آنها را قادر به انجام این کار می‌کند. به عنوان مثال، آرامکو عربستان خط لوله شرق به غرب را دارد که ظرفیت انتقال نفت خام تقریباً ۵ میلیون بشکه در روز را فراهم می‌کند. البته در سال ۲۰۱۹ - به طور موقت - به ۷ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. همین امر در مورد امارات متحده عربی نیز صدق می‌کند که میادین نفتی خشکی خود را از طریق خط لوله‌ای با ظرفیت ۱.۵ میلیون بشکه در روز به پایانه صادراتی فجیره واقع در خلیج عمان متصل می‌کند. همچنین، ایران در سال ۲۰۲۱ خط لوله گوره جاسک را با ظرفیت ۰.۳ میلیون بشکه در روز با پایانه صادراتی متصل در دریای عمان افتتاح کرد. اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده تخمین می‌زند که ۳.۵ میلیون بشکه در روز ظرفیت خط لوله استفاده نشده وجود دارد که می‌تواند بر هر گونه اختلالی که منجر به اختلال در عرضه از طریق تنگه هرمز شود، غلبه کند.
انتقال نفت عربستان از تنگه هرمز
بر اساس داده‌های پلت فرم Vortexa که متخصص در ردیابی حرکت نفت و گاز است، عربستان مقادیر زیادی نفت خام و میعانات را از طریق تنگه هرمز منتقل می‌کند که بیش از هر کشور دیگری است. این داده‌ها حاکی از ترانزیت ۰.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ از بنادر عربستان سعودی در خلیج فارس به بنادر عربستان در دریای سرخ از طریق این تنگه است. اداره اطلاعات انرژی آمریکا تخمین می‌زند که ۸۲ درصد از جریان نفت خام و میعانات گازی عبوری از تنگه هرمز به بازارهای آسیایی در سال ۲۰۲۲ منتقل می‌شود. چین، هند، ژاپن و کره جنوبی مقاصد اصلی انتقال نفت خام از طریق تنگه هرمز به آسیا هستند، به طوری که این کشورها مجموعاً ۶۷ درصد از کل عرضه نفت خام و میعانات گازی را در سال ۲۰۲۲ تا نیمه اول سال ۲۰۲۳، این تنگه به خود اختصاص دادند. بخش دیگری از داده‌های سال ۲۰۲۲ نشان داد که ایالات متحده تقریباً ۰.۷ میلیون بشکه در روز نفت خام و میعانات گازی از کشورهای خلیج فارس از طریق تنگه هرمز وارد می‌کند که نشان دهنده ۱۱ درصد واردات نفت خام و میعانات گازی آمریکا و ۳ درصد از مصرف مایعات نفتی آن است. باید توجه داشت که واردات نفت خام آمریکا از کشورهای حوزه خلیج فارس از سال ۲۰۱۸ به نصف کاهش یافته که دلیل آن افزایش تولید داخلی است.