پژوهش اختصاصی«روزنامه دریایی سرآمد» درباره یک میراث مشترک و فراموش شده بشری؛
نوروز دریایی؛ دریاپژوهی با عینک بینافرهنگی
حجت حاجی زاده
نویسنده و پژوهشگر دریایی
آیین های دریایی در سراسر جهان، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی، دارای شباهت‌های قابل توجهی هستند. این شباهت‌ها اغلب به دلیل ارتباط عمیق انسان با دریا و تأثیر آن بر زندگی روزمره ساکنان مناطق ساحلی است. بسیاری از جشن‌های ساحلی ریشه در باورهای باستانی و آیینهای مرتبط با دریا و طبیعت دارند. در همه ی این جشن‌ها، از دریا به عنوان منبع حیات و روزی یاد و شکرگزاری میشود. اغلب این جشن‌ها با آغاز فصل صیادی، کشاورزی یا ماهیگیری مصادف است و نماد آغاز یک دوره ی جدید هستند. زمان برگزاری این جشن‌ها به دلیل تفاوت در شرایط آب و هوایی و فصل‌های صیادی در مناطق مختلف متفاوت است. در هر منطقه، خدایان و اساطیر مرتبط با دریا و صیادی نیز متفاوت است. در همین ارتباط برخی جشن‌ها در سطح محلی برگزار می‌شوند و برخی دیگر اهمیت ملی و بین‌المللی دارند. دریا به عنوان یک گستره ی بی‌کران همواره نمادی از بی‌نهایت و ناشناخته‌ها بوده است و علاوه بر این در بسیاری از فرهنگ‌ها، دریا به عنوان مرز بین جهان مادی و معنوی و دروازه ی ورود به دنیای ماورا نیز در نظر گرفته می‌شده است. دریا به عنوان منبع اصلی آب و غذا، همواره با مفهوم حیات و باروری مرتبط بوده است و در همین ارتباط بسیاری از خدایان ِآب و باروری با دریا پیوستگی عمیق داشته اند. دریا با قدرت و خشم طبیعت نیز پیوند داشته است و طوفان‌ها و امواج خروشان دریا، نشان‌دهنده ی قدرت و خشم خدایان دریا بوده است. در بسیاری از ادیان، آب که بخش اصلی دریاست به عنوان عنصری تطهیرکننده در نظر گرفته میشود. غسل در آب دریا، به ویژه در آب‌های مقدس، برای تطهیر روح و جسم انجام می‌شده است. چرخه ی مداوم جزر و مد دریا، نمادی از مرگ و تولد دوباره و تجدید حیات بوده است و بسیاری از فرهنگ‌ها، دریا را با مفهوم تولد دوباره و جاودانگی مرتبط می‌دانستند. در جوامع ساحل‌نشین، دریا نقش محوری در زندگی مردم داشته است و صیادان قبل از رفتن به دریا، مراسم خاصی را برای تضمین صید موفق و بازگشت سالم برگزار می‌کردند. فرهنگ‌های گوناگون، خدایانِ دریا را پرستش می‌کردند و برای آن‌ها قربانی می‌کردند. به طور مثال ژاپنی‌ها جشن‌های متعددی برای تجلیل از دریا و صیادی برگزار می‌کنند. این جشن‌ها حتی در دوره ی جدید اغلب با رقص‌های سنتی، مسابقات ماهیگیری و غذاهای دریایی همراه هستند. نروژی‌ها نیز جشن‌های متعددی برای تجلیل از ماهیگیری برگزار می‌کنند. این جشن‌ها معمولا در روستاهای ساحلی برگزار می‌شوند و با موسیقی محلی، رقص و غذاهای دریایی همراه هستند. در کشورهای مدیترانه‌ای مانند ایتالیا، اسپانیا و یونان، فستیوال‌های دریایی متعددی برگزار میشود که در آن‌ها از خدایان دریا مانند پوزئیدون و نپتون تجلیل میشود. این فستیوال‌ها معمولاً با مسابقات قایقرانی، رژه‌های دریایی و جشن‌های خیابانی همراه هستند. در کشورهای اسکاندیناوی، فستیوال‌های ماهیگیری با هدف جشن گرفتن پایان فصل صید و استقبال از فصل جدید برگزار میشود که این فستیوال‌ها اغلب با موسیقی سنتی، رقص و نوشیدنی همراه هستند.
اگرچه نام «نوروز دریایی» ممکن است جدید باشد، اما ریشه‌های این جشن بسیار قدیمی است و به فرهنگ و زندگی مردم ساحل‌نشین جنوب ایران گره خورده است. باور کلی این است که این نامگذاری جدید نه تنها ارزش این جشن را کم نمی‌کند، بلکه به معرفی بهتر آن‌ها به نسل‌های آینده نیز کمک می‌کند. امروزه به دلیل وجود صنعت پر سود گردشگری، نام ها واصطلاحات جدیدی به آیین های باستانی که کم و بیش در منابع تاریخی مکتوب و یا شفاهی منطقه اشاره شده اند، وارد شده است. به طور کلی ایده ی «نوروز دریایی» یک ایده ی خلاقانه از سوی کنشگران فرهنگی جنوب به نظر می رسد که مشابه ی چنین آیین هایی در تمام سواحل خلیج فارس، غرب هند و شرق آفریقا با اسامی مختلف به چشم می خورند. به طور کلی اگر بخواهیم آیین های مرتبط به دریا به ویژه «نوروز دریایی» را به طور ریشه ای تحلیل کنیم به سه مورد اساسی آیین های مرتبط با دریا (آب)، آیین های مرتبط با باروری و آیین های مرتبط با تجدید حیات بر می خوریم.
آب، به عنوان یکی از عناصر حیات‌بخش و اساسی در تمامی تمدن‌ها، همواره جایگاه ویژه‌ای در باورها، اساطیر و آیینهای مختلف داشته است. این عنصر حیاتی، نه تنها به عنوان منبع حیات، بلکه به عنوان نمادی از پاکی، تجدید حیات، باروری و حتی قدرت نیز مورد پرستش قرار گرفته است. در بسیاری از اساطیر، آب به عنوان ماده ی اولیه ی آفرینش جهان شناخته شده است. در اساطیر یونانی، اقیانوس (Oceanus) به عنوان خدای آب‌های اولیه و منبع همه چیز در نظر گرفته می‌شد. در اساطیر مصری نیز، نون (Nun) به عنوان اقیانوس اولیه و خالق همه ی موجودات شناخته می‌شد. غسل تعمید در مسیحیت، وضو در اسلام و آب تنی در آیین هندو نمونه‌هایی از این باور هستند. بسیاری از آیینهای باران‌خواهی و مراسم مرتبط با کشاورزی، با هدف تأمین آب کافی برای زمین و افزایش محصول انجام می‌شدند. در برخی فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از قدرت و کنترل طبیعت در نظر گرفته می‌شد. خدایان آب در بسیاری از اساطیر، قدرت کنترل سیل، طوفان و خشکسالی را داشتند. سومری‌ها و بابلی‌ها به آب به عنوان یک نیروی قدرتمند اعتقاد داشتند و خدایان آب مانند انکی و ائا را پرستش می‌کردند. آن‌ها مراسم مختلفی برای طلب باران و برکت از این خدایان برگزار می‌کردند. مصریان باستان نیز به نیل به عنوان رودخانه حیات نگاه می‌کردند و مراسم بسیاری برای تقدیس آن برگزار می‌کردند. آن‌ها اعتقاد داشتند که نیل منبع حیات و باروری است و سالانه با طغیان خود، زمین‌های کشاورزی را حاصلخیز می‌کند. در هندوئیسم، آب به عنوان یکی از پنج عنصر مقدس (پانچ‌مهابوتا) شناخته میشود و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رود گنگ نیز به عنوان رود مقدس شناخته شده و میلیون‌ها هندو برای زیارت به آن می‌روند. بسیاری از تمدن‌های آمریکای جنوبی مانند مایاها و اینکاها، آیینهای پیچیده‌ای مرتبط با آب و دریا داشتند. آن‌ها به آب‌های زیرزمینی و چشمه‌ها به عنوان دروازه ورود به دنیای ارواح اعتقاد داشتند و مراسم قربانی و نیایش برای خدایان آب برگزار می‌کردند. آب به عنوان یک عنصر حیاتی و اساسی در تمامی تمدن‌ها، همواره جایگاه ویژه‌ای در باورها، اساطیر و آیینهای مختلف داشته است. آیینهای مرتبط با آب و دریا، نشان‌دهنده اهمیت این عنصر در زندگی انسان و ارتباط عمیق او با طبیعت است. با مطالعه این آیین‌ها می‌توان به درک بهتری از باورها، ارزش‌ها و جهان‌بینی تمدن‌های مختلف دست یافت. در ادیان ابراهیمی نیز آب نقش بسیار مهمی دارد. آب به عنوان نمادی از پاکی شناخته میشود و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مسیحیت، آب نمادی از تولد دوباره و گناه شویی است. مراسم غسل تعمید یکی از مهم‌ترین آیینهای مسیحی است که در آن فرد با فرو رفتن در آب، گناهان خود را شسته و به مسیحیت می‌پیوندد. در یهودیت، آب نمادی از پاکی و تطهیر است و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اسلام نیز آب نمادی از پاکی و طهارت است. مسلمانان قبل از انجام نماز و ورود به مسجد وضو می‌گیرند و با آب بدن خود را پاک می‌کنند. آب در فرهنگ‌های مختلف به عنوان داروی شفابخش شناخته می‌شد و برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در برخی فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از گذر به دنیای دیگر شناخته می‌شد و در مراسم تدفین مورد استفاده قرار می‌گرفت. این عنصر مرموز و قدرتمند، از دیرباز تاکنون منبع الهام و ترس برای انسان بوده و به همین دلیل در بسیاری از آیین‌ها و باورهای مذهبی جایگاه ویژه‌ای یافته است. مطالعه ی آیینهای مرتبط با آب و دریا، به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از تاریخ، فرهنگ و باورهای انسان داشته باشیم. در همین راستا این مطالعه می تواند سرنخ مهمی از جایگاه آب و دریاها در آیین های باستانی جنوب ایران و آیینی مانند «نوروز دریایی» بدهد تا به کشف ژرف تر آیین های باستانی کمک کند.
آب به دلیل نقش حیاتی آن در کشاورزی و رشد گیاهان، همواره با مفهوم باروری و حاصلخیزی هم مرتبط بوده است. بسیاری از آیینهای باران‌خواهی و مراسم مرتبط با کشاورزی، با هدف تأمین آب کافی برای زمین و افزایش محصول انجام می‌شدند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از رحم مادر و تولد دوباره نیز در نظر گرفته شده است. ارتباط بین آب و باروری، پیوندی است که از دیرباز در ذهن انسان ریشه دوانده است. بارش باران، طغیان رودخانه‌ها و جاری شدن آب در زمین، همواره با افزایش حاصلخیزی و زایش طبیعت همراه بوده است. به همین دلیل، آب در فرهنگ‌های بسیاری به عنوان نمادی از باروری و تولد دوباره در نظر گرفته شده است. سومری‌ها و بابلی‌ها به آب به عنوان یک نیروی قدرتمند و زایا اعتقاد داشتند در یونان باستان، خدایان و الهه‌های بسیاری با آب و باروری مرتبط بودند. دیمیتر، الهه کشاورزی و باروری، یکی از مهم‌ترین این الهه‌ها بود. مراسمی مانند الئوسینیا به افتخار او برگزار می‌شد که در آن‌ها نمادهای باروری و تجدید حیات نقش مهمی داشتند.
در ایران باستان نیز آیینهای مرتبط با آب و باروری جایگاه ویژه‌ای داشتند. آناهیتا، الهه آب‌های روان و باروری، یکی از مهم‌ترین الهه‌های ایرانی بود. پرستش آناهیتا در ارتباط تنگاتنگ با کشاورزی و باروری زمین بود. نوروز به عنوان جشن آغاز سال نو، نماد تجدید حیات و باروری طبیعت است. بسیاری از آداب و رسوم نوروز ریشه در آیینهای باستانی مرتبط با آب و باروری دارد. آب مانند چرخه ی حیات، دائماً در حال تغییر و تحول است. این ویژگی، آب را به نمادی مناسب برای تجدید حیات و تولد دوباره تبدیل می‌کند و به عنوان عنصری پاک‌کننده، در بسیاری از آیینهای باروری برای تطهیر جسم و روح استفاده می‌شده است. آب به عنوان ماده ی اولیه آفرینش در بسیاری از اساطیر، نمادی از قدرت آفرینش و تولد حیات است.
بسیاری از جوامع کشاورزی، مراسم خاصی را برای آغاز فصل کشت و برداشت محصول برگزار می‌کردند. این مراسم اغلب با قربانی کردن حیوانات و اجرای رقص‌های آیینی همراه بود. در برخی فرهنگ‌ها، برای افزایش حاصلخیزی زمین، مراسم خاصی مانند کاشت دانه‌های مقدس یا قربانی کردن حیوانات در زمین‌های کشاورزی انجام می‌شد. بسیاری از فرهنگ‌ها، در فصول پرآب آیین‌هایی برای افزایش باروری انسان و تسهیل زایمان برگزار می‌کردند. این آیین‌ها شامل استفاده از طلسم‌ها، گیاهان دارویی و دعا بود. آیینهای مرتبط با آب و باروری، نشان‌دهنده ی اهمیت این عنصر در زندگی انسان و ارتباط عمیق او با طبیعت است. با مطالعه ی این آیین‌ها می‌توان به درک بهتری از باورها، ارزش‌ها و جهان‌بینی تمدن‌های مختلف دست یافت. آیینهای مرتبط با باروری، نشان‌دهنده ی ارتباط عمیق انسان با طبیعت و تلاش او برای تأمین نیازهای اساسی خود است. آب به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر حیات، در این آیین‌ها نقشی محوری داشته و نمادی از باروری، تجدید حیات و قدرت بوده است. از آنجایی که خود نوروز نمادی از چرخه ی حیات و باروری می باشد منشا دیگری از آیین «نوروز دریایی» در جنوب ایران می تواند همین اعتقاد به باروری آب و دریا باشد که برآیند آن نعمات حاصل از آن و کمک به معیشت انسان های ساحل نشین بوده است که موجبات شکرگزاری را پدید می آورده است.
در فرهنگ‌های دیگر، تجدید حیات را با چرخه‌های طبیعی مانند تغییر فصول، طلوع و غروب خورشید و ماه، و جزر و مد دریا مرتبط دانسته‌اند. این چرخه‌ها به عنوان نمادی از مرگ و تولد دوباره در نظر گرفته می‌شدند. تجدید حیات، مفهومی است که از دیرباز در باورهای بشری جایگاه ویژه‌ای داشته است. انسان‌ها از گذشته‌های دور، به دنبال یافتن راز جاودانگی و تجدید حیات بوده‌اند. این جستجو در قالب آیین‌ها و باورهای مختلفی نمود پیدا کرده است. یکی از عناصر اصلی در بسیاری از این آیین‌ها، دریاها و به ویژه چرخه‌های طبیعی آن مانند جزر و مد است. دریا، به عنوان نمادی از زندگی و تجدید حیات، در بسیاری از این آیین‌ها نقش محوری داشته است. در بسیاری از اساطیر، خدایانی وجود دارند که با مرگ و تولد دوباره مرتبط هستند .این خدایان اغلب به عنوان نمادی از تجدید حیات و چرخه‌های طبیعت در نظر گرفته می‌شدند. بسیاری از آیین‌ها با هدف تسهیل گذار از مرگ به زندگی پس از مرگ و اطمینان از تجدید حیات روح برگزار می‌شدند. مصریان باستان اعتقاد داشتند که پس از مرگ، روح به دنیای پس از مرگ سفر می‌کند و در آنجا دوباره متولد میشود. مراسم مومیایی‌سازی و ساخت اهرام، با هدف حفظ بدن برای زندگی پس از مرگ انجام می‌شد. بسیاری از تمدن‌های آمریکای جنوبی مانند مایاها و اینکاها، آیینهای پیچیده‌ای مرتبط با مرگ و تجدید حیات داشتند. آن‌ها به چرخه‌های کیهانی و تولد دوباره خورشید نیز اعتقاد داشتند. در هندوئیسم، مفهوم چرخه تولد، مرگ و تولد دوباره (سامسارا) از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف نهایی در هندوئیسم، رهایی از چرخه سامسارا و رسیدن به موکشا (رهایی) است. یونانیان باستان نیز به مفهوم تجدید حیات اعتقاد داشتند و خدایان مختلفی مانند پرسفونه را با این مفهوم مرتبط می‌دانستند. یکی از آیینهای مرتبط با دریا و تجدید حیات، آیین «اوشون» در فرهنگ یوروبا (Yoruba) است. اوشون الهه آب، عشق، باروری و تجدید حیات در این فرهنگ است. اوشون به عنوان یکی از اوریشاها (ارواح مقدس) در آیین یوروبا شناخته میشود و نقش مهمی در مراسمهای مذهبی و فرهنگی دارد. در آیین اوشون، آب به عنوان نمادی از زندگی و تجدید حیات مورد استفاده قرار می گیرد. مراسمهای مختلفی برای بزرگداشت اوشون برگزار می شود که شامل رقص، موسیقی، و قربانی کردن هدایا به دریا و رودخانه ها است. این مراسمها به منظور جلب برکت، باروری و تجدید حیات در زندگی افراد و جامعه انجام می شود.
میتراییسم، آیینی رازآمیز بود که در ایران باستان پدید آمد و سپس در روم باستان گسترش یافت. در این آیین، مفهوم تولد دوباره و پیروزی نور بر تاریکی بسیار مهم بود. در زرتشتیسم، مفهوم تجدید حیات با مفهوم رستاخیز مرتبط است. زرتشتیان به روز رستاخیز اعتقاد دارند که در آن، مردگان زنده می‌شوند و جهان جدیدی آغاز میشود. در آیین زرتشتی، آب به عنوان یکی از عناصر مقدس پنج‌گانه شناخته میشود و دریا نیز به عنوان بخشی از این عنصر مقدس، مورد احترام بوده است.
بسیاری از اساطیر به چرخه‌های کیهانی اشاره دارند که در آن جهان به طور مداوم نابود و دوباره آفریده میشود. این چرخه‌های کیهانی نمادی از تجدید حیات و آغاز دوباره هستند. در فرهنگ‌ها، خدایانی وجود دارند که با تجدید حیات، بهار و تولد دوباره مرتبط هستند. این خدایان اغلب به صورت جوانان جاودانه یا گیاهانی که هر ساله دوباره می‌رویند، تصویر می‌شوند. بسیاری از نمادها مانند آب، دریا، تخم‌مرغ، مار، پرنده‌ای که از خاکستر خود دوباره متولد میشود، و درخت زندگی، نمادهای تجدید حیات و تولد دوباره هستند. آیین هایی مانند «نوروز دریایی» در جنوب ایران نیز ریشه در باور به چرخه ی حیات دارد که آب و یا همان دریا را عاملی از این چرخه می دانند.
هر چند که امروزه در جنوب ایران از «نوروز دریایی» به عنوان تقویم و یا گاهشمار دریایی نام می برند اما این آیین را نمی توان محدود در چنین تعریفی کرد و بهتر است آیین های باستانی را ژرف تر کندوکاو کرد. زیرا نوروز برای ایرانیان و مردمان هم تمدن آن در هر جای دنیا تاریخ و تقویم مشخص دارد و نمی توان در آیین های دریایی به عنوان آغاز سال نو و آن هم در مرداد ماه دانست. مشابه ی نوروز دریا در سواحل شمالی خلیج فارس، در سواحل هند در اول اوت برگزار می شود. «نوروز دریایی»، جشنی است کهن و زیبا در جزیره قشم و برخی سواحل جنوبی ایران که ریشه در فرهنگ غنی دریانوردی مردمان این منطقه دارد. این جشن، نماد سپاسگزاری صیادان از دریا و نعمت هایی است که از آن به دست می‌آورند. «نوروز دریایی» به عنوان یک جشن ساحلی، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی، شباهت‌های زیادی با جشن‌های مشابه در سایر مناطق ساحلی جهان دارد. این شباهت‌ها نشان‌دهنده ارتباط عمیق انسان با دریا و اهمیت آن در زندگی انسان‌ها از گذشته تاکنون است. این جشن‌ها فرصتی برای گردهمایی جامعه ی محلی، تقویت روابط اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی است. تمامی این جشن‌ها، به نوعی تجلیل از دریا به عنوان منبع حیات و معیشت هستند و صیادان در این جشن‌ها از نعمات دریا تشکر کرده و برای سال جدید صیادی آرزوی موفقیت می‌کنند. ساحل‌نشینان خلیج فارس ارتباط عمیقی با طبیعت و به ویژه دریا دارند. آن‌ها دریا را به عنوان یک موجود زنده و قدرتمند می‌بینند که باید به آن احترام گذاشت. دریا در اساطیر و باورهای مردم خلیج فارس جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از اساطیر و داستان‌های محلی نیز به دریا و موجودات دریایی مرتبط هستند. در بسیاری از ادیان، دریا نمادی از پاکی، تجدید حیات و بی‌نهایت است. ساحل‌نشینان خلیج فارس نیز به دریا به عنوان یک عنصر مقدس نگاه می‌کنند و بسیاری از آیینهای مذهبی خود را در کنار دریا برگزار می‌کنند.
«نوروز دریایی» و جشن‌های مشابه آن، پل‌هایی هستند که ما را به گذشته و هویتمان متصل می‌کنند. حفظ این سنت‌ها، نه تنها به معنای پاسداری از میراث فرهنگی است، بلکه تضمینی برای پایداری جوامع ساحلی و ارتباط آن‌ها با طبیعت است. اگرچه «نوروز دریایی» و جشن‌های مشابه آن در مناطق مختلف جهان با آداب و رسوم متفاوتی برگزار می‌شوند، اما همه آن‌ها یک پیام مشترک دارند: تجلیل از دریا، طبیعت و زندگی. این جشن‌ها نشان می‌دهند که انسان‌ها در سراسر جهان، علیرغم تفاوت‌های فرهنگی، به دنبال ایجاد ارتباط با طبیعت و پاسداری از میراث اجدادی خود هستند. گردشگری می‌تواند فرصتی عالی برای معرفی «نوروز دریایی» و سایر جشن‌های مشابه به جهان باشد. اما باید توجه داشت که این کار باید به گونه‌ای انجام شود که به محیط زیست و فرهنگ محلی آسیبی وارد نکند. گردشگری پایدار می‌تواند به حفظ این میراث ارزشمند و توسعه ی پایدار جوامع ساحلی کمک کند. گردشگری پایدار می‌تواند نقش مهمی در معرفی و حفظ جشن‌های سنتی مانند «نوروز دریایی» ایفا کند. با حمایت از گردشگری مسئولانه، می‌توانیم از این جشن‌ها به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق ساحلی استفاده کنیم، بدون اینکه به محیط زیست و فرهنگ محلی آسیب برسانیم. این رویکرد، نه تنها به نفع جوامع محلی است، بلکه به توسعه گردشگری پایدار در سطح جهانی نیز کمک می‌کند. این جشن‌ها، نمادی از وحدت در تنوع، احترام به طبیعت و اهمیت حفظ سنت‌ها هستند. با حمایت از این میراث فرهنگی ارزشمند، می‌توانیم به جهانی دست پیدا کنیم که در آن، تنوع فرهنگی به جای یک تهدید، فرصتی برای رشد و توسعه باشد و در همین راستا با قاطعیت می توان اظهار داشت آینده ی این جشن‌ها در دستان ماست و ما مسئولیت داریم تا آن‌ها را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
منابع:
Mircea Eliade, History of Religions
Joseph Campbell, The Hero with a Thousand Faces
Water in Mythology by Mircea Eliade
The Symbolic and Mythological Analysis of Ritual by Victor Tuner
The Golden Bough by Sir James George Frazer
The Sacred River: Ancient Egypt’s Hapi and the Nile by Geraldine Pinch
The Masks of God by Joseph Campbell
The Sea Around Us by Rachel Carson
Mythology by Edith Hamilton
Encyclopedia of World Cultures
The Symbolic Language of Food by Mary Douglas
نویسنده و پژوهشگر دریایی
آیین های دریایی در سراسر جهان، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی، دارای شباهت‌های قابل توجهی هستند. این شباهت‌ها اغلب به دلیل ارتباط عمیق انسان با دریا و تأثیر آن بر زندگی روزمره ساکنان مناطق ساحلی است. بسیاری از جشن‌های ساحلی ریشه در باورهای باستانی و آیینهای مرتبط با دریا و طبیعت دارند. در همه ی این جشن‌ها، از دریا به عنوان منبع حیات و روزی یاد و شکرگزاری میشود. اغلب این جشن‌ها با آغاز فصل صیادی، کشاورزی یا ماهیگیری مصادف است و نماد آغاز یک دوره ی جدید هستند. زمان برگزاری این جشن‌ها به دلیل تفاوت در شرایط آب و هوایی و فصل‌های صیادی در مناطق مختلف متفاوت است. در هر منطقه، خدایان و اساطیر مرتبط با دریا و صیادی نیز متفاوت است. در همین ارتباط برخی جشن‌ها در سطح محلی برگزار می‌شوند و برخی دیگر اهمیت ملی و بین‌المللی دارند. دریا به عنوان یک گستره ی بی‌کران همواره نمادی از بی‌نهایت و ناشناخته‌ها بوده است و علاوه بر این در بسیاری از فرهنگ‌ها، دریا به عنوان مرز بین جهان مادی و معنوی و دروازه ی ورود به دنیای ماورا نیز در نظر گرفته می‌شده است. دریا به عنوان منبع اصلی آب و غذا، همواره با مفهوم حیات و باروری مرتبط بوده است و در همین ارتباط بسیاری از خدایان ِآب و باروری با دریا پیوستگی عمیق داشته اند. دریا با قدرت و خشم طبیعت نیز پیوند داشته است و طوفان‌ها و امواج خروشان دریا، نشان‌دهنده ی قدرت و خشم خدایان دریا بوده است. در بسیاری از ادیان، آب که بخش اصلی دریاست به عنوان عنصری تطهیرکننده در نظر گرفته میشود. غسل در آب دریا، به ویژه در آب‌های مقدس، برای تطهیر روح و جسم انجام می‌شده است. چرخه ی مداوم جزر و مد دریا، نمادی از مرگ و تولد دوباره و تجدید حیات بوده است و بسیاری از فرهنگ‌ها، دریا را با مفهوم تولد دوباره و جاودانگی مرتبط می‌دانستند. در جوامع ساحل‌نشین، دریا نقش محوری در زندگی مردم داشته است و صیادان قبل از رفتن به دریا، مراسم خاصی را برای تضمین صید موفق و بازگشت سالم برگزار می‌کردند. فرهنگ‌های گوناگون، خدایانِ دریا را پرستش می‌کردند و برای آن‌ها قربانی می‌کردند. به طور مثال ژاپنی‌ها جشن‌های متعددی برای تجلیل از دریا و صیادی برگزار می‌کنند. این جشن‌ها حتی در دوره ی جدید اغلب با رقص‌های سنتی، مسابقات ماهیگیری و غذاهای دریایی همراه هستند. نروژی‌ها نیز جشن‌های متعددی برای تجلیل از ماهیگیری برگزار می‌کنند. این جشن‌ها معمولا در روستاهای ساحلی برگزار می‌شوند و با موسیقی محلی، رقص و غذاهای دریایی همراه هستند. در کشورهای مدیترانه‌ای مانند ایتالیا، اسپانیا و یونان، فستیوال‌های دریایی متعددی برگزار میشود که در آن‌ها از خدایان دریا مانند پوزئیدون و نپتون تجلیل میشود. این فستیوال‌ها معمولاً با مسابقات قایقرانی، رژه‌های دریایی و جشن‌های خیابانی همراه هستند. در کشورهای اسکاندیناوی، فستیوال‌های ماهیگیری با هدف جشن گرفتن پایان فصل صید و استقبال از فصل جدید برگزار میشود که این فستیوال‌ها اغلب با موسیقی سنتی، رقص و نوشیدنی همراه هستند.
اگرچه نام «نوروز دریایی» ممکن است جدید باشد، اما ریشه‌های این جشن بسیار قدیمی است و به فرهنگ و زندگی مردم ساحل‌نشین جنوب ایران گره خورده است. باور کلی این است که این نامگذاری جدید نه تنها ارزش این جشن را کم نمی‌کند، بلکه به معرفی بهتر آن‌ها به نسل‌های آینده نیز کمک می‌کند. امروزه به دلیل وجود صنعت پر سود گردشگری، نام ها واصطلاحات جدیدی به آیین های باستانی که کم و بیش در منابع تاریخی مکتوب و یا شفاهی منطقه اشاره شده اند، وارد شده است. به طور کلی ایده ی «نوروز دریایی» یک ایده ی خلاقانه از سوی کنشگران فرهنگی جنوب به نظر می رسد که مشابه ی چنین آیین هایی در تمام سواحل خلیج فارس، غرب هند و شرق آفریقا با اسامی مختلف به چشم می خورند. به طور کلی اگر بخواهیم آیین های مرتبط به دریا به ویژه «نوروز دریایی» را به طور ریشه ای تحلیل کنیم به سه مورد اساسی آیین های مرتبط با دریا (آب)، آیین های مرتبط با باروری و آیین های مرتبط با تجدید حیات بر می خوریم.
آب، به عنوان یکی از عناصر حیات‌بخش و اساسی در تمامی تمدن‌ها، همواره جایگاه ویژه‌ای در باورها، اساطیر و آیینهای مختلف داشته است. این عنصر حیاتی، نه تنها به عنوان منبع حیات، بلکه به عنوان نمادی از پاکی، تجدید حیات، باروری و حتی قدرت نیز مورد پرستش قرار گرفته است. در بسیاری از اساطیر، آب به عنوان ماده ی اولیه ی آفرینش جهان شناخته شده است. در اساطیر یونانی، اقیانوس (Oceanus) به عنوان خدای آب‌های اولیه و منبع همه چیز در نظر گرفته می‌شد. در اساطیر مصری نیز، نون (Nun) به عنوان اقیانوس اولیه و خالق همه ی موجودات شناخته می‌شد. غسل تعمید در مسیحیت، وضو در اسلام و آب تنی در آیین هندو نمونه‌هایی از این باور هستند. بسیاری از آیینهای باران‌خواهی و مراسم مرتبط با کشاورزی، با هدف تأمین آب کافی برای زمین و افزایش محصول انجام می‌شدند. در برخی فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از قدرت و کنترل طبیعت در نظر گرفته می‌شد. خدایان آب در بسیاری از اساطیر، قدرت کنترل سیل، طوفان و خشکسالی را داشتند. سومری‌ها و بابلی‌ها به آب به عنوان یک نیروی قدرتمند اعتقاد داشتند و خدایان آب مانند انکی و ائا را پرستش می‌کردند. آن‌ها مراسم مختلفی برای طلب باران و برکت از این خدایان برگزار می‌کردند. مصریان باستان نیز به نیل به عنوان رودخانه حیات نگاه می‌کردند و مراسم بسیاری برای تقدیس آن برگزار می‌کردند. آن‌ها اعتقاد داشتند که نیل منبع حیات و باروری است و سالانه با طغیان خود، زمین‌های کشاورزی را حاصلخیز می‌کند. در هندوئیسم، آب به عنوان یکی از پنج عنصر مقدس (پانچ‌مهابوتا) شناخته میشود و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. رود گنگ نیز به عنوان رود مقدس شناخته شده و میلیون‌ها هندو برای زیارت به آن می‌روند. بسیاری از تمدن‌های آمریکای جنوبی مانند مایاها و اینکاها، آیینهای پیچیده‌ای مرتبط با آب و دریا داشتند. آن‌ها به آب‌های زیرزمینی و چشمه‌ها به عنوان دروازه ورود به دنیای ارواح اعتقاد داشتند و مراسم قربانی و نیایش برای خدایان آب برگزار می‌کردند. آب به عنوان یک عنصر حیاتی و اساسی در تمامی تمدن‌ها، همواره جایگاه ویژه‌ای در باورها، اساطیر و آیینهای مختلف داشته است. آیینهای مرتبط با آب و دریا، نشان‌دهنده اهمیت این عنصر در زندگی انسان و ارتباط عمیق او با طبیعت است. با مطالعه این آیین‌ها می‌توان به درک بهتری از باورها، ارزش‌ها و جهان‌بینی تمدن‌های مختلف دست یافت. در ادیان ابراهیمی نیز آب نقش بسیار مهمی دارد. آب به عنوان نمادی از پاکی شناخته میشود و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مسیحیت، آب نمادی از تولد دوباره و گناه شویی است. مراسم غسل تعمید یکی از مهم‌ترین آیینهای مسیحی است که در آن فرد با فرو رفتن در آب، گناهان خود را شسته و به مسیحیت می‌پیوندد. در یهودیت، آب نمادی از پاکی و تطهیر است و در بسیاری از آیینهای مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در اسلام نیز آب نمادی از پاکی و طهارت است. مسلمانان قبل از انجام نماز و ورود به مسجد وضو می‌گیرند و با آب بدن خود را پاک می‌کنند. آب در فرهنگ‌های مختلف به عنوان داروی شفابخش شناخته می‌شد و برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در برخی فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از گذر به دنیای دیگر شناخته می‌شد و در مراسم تدفین مورد استفاده قرار می‌گرفت. این عنصر مرموز و قدرتمند، از دیرباز تاکنون منبع الهام و ترس برای انسان بوده و به همین دلیل در بسیاری از آیین‌ها و باورهای مذهبی جایگاه ویژه‌ای یافته است. مطالعه ی آیینهای مرتبط با آب و دریا، به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از تاریخ، فرهنگ و باورهای انسان داشته باشیم. در همین راستا این مطالعه می تواند سرنخ مهمی از جایگاه آب و دریاها در آیین های باستانی جنوب ایران و آیینی مانند «نوروز دریایی» بدهد تا به کشف ژرف تر آیین های باستانی کمک کند.
آب به دلیل نقش حیاتی آن در کشاورزی و رشد گیاهان، همواره با مفهوم باروری و حاصلخیزی هم مرتبط بوده است. بسیاری از آیینهای باران‌خواهی و مراسم مرتبط با کشاورزی، با هدف تأمین آب کافی برای زمین و افزایش محصول انجام می‌شدند. در بسیاری از فرهنگ‌ها، آب به عنوان نمادی از رحم مادر و تولد دوباره نیز در نظر گرفته شده است. ارتباط بین آب و باروری، پیوندی است که از دیرباز در ذهن انسان ریشه دوانده است. بارش باران، طغیان رودخانه‌ها و جاری شدن آب در زمین، همواره با افزایش حاصلخیزی و زایش طبیعت همراه بوده است. به همین دلیل، آب در فرهنگ‌های بسیاری به عنوان نمادی از باروری و تولد دوباره در نظر گرفته شده است. سومری‌ها و بابلی‌ها به آب به عنوان یک نیروی قدرتمند و زایا اعتقاد داشتند در یونان باستان، خدایان و الهه‌های بسیاری با آب و باروری مرتبط بودند. دیمیتر، الهه کشاورزی و باروری، یکی از مهم‌ترین این الهه‌ها بود. مراسمی مانند الئوسینیا به افتخار او برگزار می‌شد که در آن‌ها نمادهای باروری و تجدید حیات نقش مهمی داشتند.
در ایران باستان نیز آیینهای مرتبط با آب و باروری جایگاه ویژه‌ای داشتند. آناهیتا، الهه آب‌های روان و باروری، یکی از مهم‌ترین الهه‌های ایرانی بود. پرستش آناهیتا در ارتباط تنگاتنگ با کشاورزی و باروری زمین بود. نوروز به عنوان جشن آغاز سال نو، نماد تجدید حیات و باروری طبیعت است. بسیاری از آداب و رسوم نوروز ریشه در آیینهای باستانی مرتبط با آب و باروری دارد. آب مانند چرخه ی حیات، دائماً در حال تغییر و تحول است. این ویژگی، آب را به نمادی مناسب برای تجدید حیات و تولد دوباره تبدیل می‌کند و به عنوان عنصری پاک‌کننده، در بسیاری از آیینهای باروری برای تطهیر جسم و روح استفاده می‌شده است. آب به عنوان ماده ی اولیه آفرینش در بسیاری از اساطیر، نمادی از قدرت آفرینش و تولد حیات است.
بسیاری از جوامع کشاورزی، مراسم خاصی را برای آغاز فصل کشت و برداشت محصول برگزار می‌کردند. این مراسم اغلب با قربانی کردن حیوانات و اجرای رقص‌های آیینی همراه بود. در برخی فرهنگ‌ها، برای افزایش حاصلخیزی زمین، مراسم خاصی مانند کاشت دانه‌های مقدس یا قربانی کردن حیوانات در زمین‌های کشاورزی انجام می‌شد. بسیاری از فرهنگ‌ها، در فصول پرآب آیین‌هایی برای افزایش باروری انسان و تسهیل زایمان برگزار می‌کردند. این آیین‌ها شامل استفاده از طلسم‌ها، گیاهان دارویی و دعا بود. آیینهای مرتبط با آب و باروری، نشان‌دهنده ی اهمیت این عنصر در زندگی انسان و ارتباط عمیق او با طبیعت است. با مطالعه ی این آیین‌ها می‌توان به درک بهتری از باورها، ارزش‌ها و جهان‌بینی تمدن‌های مختلف دست یافت. آیینهای مرتبط با باروری، نشان‌دهنده ی ارتباط عمیق انسان با طبیعت و تلاش او برای تأمین نیازهای اساسی خود است. آب به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر حیات، در این آیین‌ها نقشی محوری داشته و نمادی از باروری، تجدید حیات و قدرت بوده است. از آنجایی که خود نوروز نمادی از چرخه ی حیات و باروری می باشد منشا دیگری از آیین «نوروز دریایی» در جنوب ایران می تواند همین اعتقاد به باروری آب و دریا باشد که برآیند آن نعمات حاصل از آن و کمک به معیشت انسان های ساحل نشین بوده است که موجبات شکرگزاری را پدید می آورده است.
در فرهنگ‌های دیگر، تجدید حیات را با چرخه‌های طبیعی مانند تغییر فصول، طلوع و غروب خورشید و ماه، و جزر و مد دریا مرتبط دانسته‌اند. این چرخه‌ها به عنوان نمادی از مرگ و تولد دوباره در نظر گرفته می‌شدند. تجدید حیات، مفهومی است که از دیرباز در باورهای بشری جایگاه ویژه‌ای داشته است. انسان‌ها از گذشته‌های دور، به دنبال یافتن راز جاودانگی و تجدید حیات بوده‌اند. این جستجو در قالب آیین‌ها و باورهای مختلفی نمود پیدا کرده است. یکی از عناصر اصلی در بسیاری از این آیین‌ها، دریاها و به ویژه چرخه‌های طبیعی آن مانند جزر و مد است. دریا، به عنوان نمادی از زندگی و تجدید حیات، در بسیاری از این آیین‌ها نقش محوری داشته است. در بسیاری از اساطیر، خدایانی وجود دارند که با مرگ و تولد دوباره مرتبط هستند .این خدایان اغلب به عنوان نمادی از تجدید حیات و چرخه‌های طبیعت در نظر گرفته می‌شدند. بسیاری از آیین‌ها با هدف تسهیل گذار از مرگ به زندگی پس از مرگ و اطمینان از تجدید حیات روح برگزار می‌شدند. مصریان باستان اعتقاد داشتند که پس از مرگ، روح به دنیای پس از مرگ سفر می‌کند و در آنجا دوباره متولد میشود. مراسم مومیایی‌سازی و ساخت اهرام، با هدف حفظ بدن برای زندگی پس از مرگ انجام می‌شد. بسیاری از تمدن‌های آمریکای جنوبی مانند مایاها و اینکاها، آیینهای پیچیده‌ای مرتبط با مرگ و تجدید حیات داشتند. آن‌ها به چرخه‌های کیهانی و تولد دوباره خورشید نیز اعتقاد داشتند. در هندوئیسم، مفهوم چرخه تولد، مرگ و تولد دوباره (سامسارا) از اهمیت بالایی برخوردار است. هدف نهایی در هندوئیسم، رهایی از چرخه سامسارا و رسیدن به موکشا (رهایی) است. یونانیان باستان نیز به مفهوم تجدید حیات اعتقاد داشتند و خدایان مختلفی مانند پرسفونه را با این مفهوم مرتبط می‌دانستند. یکی از آیینهای مرتبط با دریا و تجدید حیات، آیین «اوشون» در فرهنگ یوروبا (Yoruba) است. اوشون الهه آب، عشق، باروری و تجدید حیات در این فرهنگ است. اوشون به عنوان یکی از اوریشاها (ارواح مقدس) در آیین یوروبا شناخته میشود و نقش مهمی در مراسمهای مذهبی و فرهنگی دارد. در آیین اوشون، آب به عنوان نمادی از زندگی و تجدید حیات مورد استفاده قرار می گیرد. مراسمهای مختلفی برای بزرگداشت اوشون برگزار می شود که شامل رقص، موسیقی، و قربانی کردن هدایا به دریا و رودخانه ها است. این مراسمها به منظور جلب برکت، باروری و تجدید حیات در زندگی افراد و جامعه انجام می شود.
میتراییسم، آیینی رازآمیز بود که در ایران باستان پدید آمد و سپس در روم باستان گسترش یافت. در این آیین، مفهوم تولد دوباره و پیروزی نور بر تاریکی بسیار مهم بود. در زرتشتیسم، مفهوم تجدید حیات با مفهوم رستاخیز مرتبط است. زرتشتیان به روز رستاخیز اعتقاد دارند که در آن، مردگان زنده می‌شوند و جهان جدیدی آغاز میشود. در آیین زرتشتی، آب به عنوان یکی از عناصر مقدس پنج‌گانه شناخته میشود و دریا نیز به عنوان بخشی از این عنصر مقدس، مورد احترام بوده است.
بسیاری از اساطیر به چرخه‌های کیهانی اشاره دارند که در آن جهان به طور مداوم نابود و دوباره آفریده میشود. این چرخه‌های کیهانی نمادی از تجدید حیات و آغاز دوباره هستند. در فرهنگ‌ها، خدایانی وجود دارند که با تجدید حیات، بهار و تولد دوباره مرتبط هستند. این خدایان اغلب به صورت جوانان جاودانه یا گیاهانی که هر ساله دوباره می‌رویند، تصویر می‌شوند. بسیاری از نمادها مانند آب، دریا، تخم‌مرغ، مار، پرنده‌ای که از خاکستر خود دوباره متولد میشود، و درخت زندگی، نمادهای تجدید حیات و تولد دوباره هستند. آیین هایی مانند «نوروز دریایی» در جنوب ایران نیز ریشه در باور به چرخه ی حیات دارد که آب و یا همان دریا را عاملی از این چرخه می دانند.
هر چند که امروزه در جنوب ایران از «نوروز دریایی» به عنوان تقویم و یا گاهشمار دریایی نام می برند اما این آیین را نمی توان محدود در چنین تعریفی کرد و بهتر است آیین های باستانی را ژرف تر کندوکاو کرد. زیرا نوروز برای ایرانیان و مردمان هم تمدن آن در هر جای دنیا تاریخ و تقویم مشخص دارد و نمی توان در آیین های دریایی به عنوان آغاز سال نو و آن هم در مرداد ماه دانست. مشابه ی نوروز دریا در سواحل شمالی خلیج فارس، در سواحل هند در اول اوت برگزار می شود. «نوروز دریایی»، جشنی است کهن و زیبا در جزیره قشم و برخی سواحل جنوبی ایران که ریشه در فرهنگ غنی دریانوردی مردمان این منطقه دارد. این جشن، نماد سپاسگزاری صیادان از دریا و نعمت هایی است که از آن به دست می‌آورند. «نوروز دریایی» به عنوان یک جشن ساحلی، با وجود تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی، شباهت‌های زیادی با جشن‌های مشابه در سایر مناطق ساحلی جهان دارد. این شباهت‌ها نشان‌دهنده ارتباط عمیق انسان با دریا و اهمیت آن در زندگی انسان‌ها از گذشته تاکنون است. این جشن‌ها فرصتی برای گردهمایی جامعه ی محلی، تقویت روابط اجتماعی و حفظ هویت فرهنگی است. تمامی این جشن‌ها، به نوعی تجلیل از دریا به عنوان منبع حیات و معیشت هستند و صیادان در این جشن‌ها از نعمات دریا تشکر کرده و برای سال جدید صیادی آرزوی موفقیت می‌کنند. ساحل‌نشینان خلیج فارس ارتباط عمیقی با طبیعت و به ویژه دریا دارند. آن‌ها دریا را به عنوان یک موجود زنده و قدرتمند می‌بینند که باید به آن احترام گذاشت. دریا در اساطیر و باورهای مردم خلیج فارس جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از اساطیر و داستان‌های محلی نیز به دریا و موجودات دریایی مرتبط هستند. در بسیاری از ادیان، دریا نمادی از پاکی، تجدید حیات و بی‌نهایت است. ساحل‌نشینان خلیج فارس نیز به دریا به عنوان یک عنصر مقدس نگاه می‌کنند و بسیاری از آیینهای مذهبی خود را در کنار دریا برگزار می‌کنند.
«نوروز دریایی» و جشن‌های مشابه آن، پل‌هایی هستند که ما را به گذشته و هویتمان متصل می‌کنند. حفظ این سنت‌ها، نه تنها به معنای پاسداری از میراث فرهنگی است، بلکه تضمینی برای پایداری جوامع ساحلی و ارتباط آن‌ها با طبیعت است. اگرچه «نوروز دریایی» و جشن‌های مشابه آن در مناطق مختلف جهان با آداب و رسوم متفاوتی برگزار می‌شوند، اما همه آن‌ها یک پیام مشترک دارند: تجلیل از دریا، طبیعت و زندگی. این جشن‌ها نشان می‌دهند که انسان‌ها در سراسر جهان، علیرغم تفاوت‌های فرهنگی، به دنبال ایجاد ارتباط با طبیعت و پاسداری از میراث اجدادی خود هستند. گردشگری می‌تواند فرصتی عالی برای معرفی «نوروز دریایی» و سایر جشن‌های مشابه به جهان باشد. اما باید توجه داشت که این کار باید به گونه‌ای انجام شود که به محیط زیست و فرهنگ محلی آسیبی وارد نکند. گردشگری پایدار می‌تواند به حفظ این میراث ارزشمند و توسعه ی پایدار جوامع ساحلی کمک کند. گردشگری پایدار می‌تواند نقش مهمی در معرفی و حفظ جشن‌های سنتی مانند «نوروز دریایی» ایفا کند. با حمایت از گردشگری مسئولانه، می‌توانیم از این جشن‌ها به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق ساحلی استفاده کنیم، بدون اینکه به محیط زیست و فرهنگ محلی آسیب برسانیم. این رویکرد، نه تنها به نفع جوامع محلی است، بلکه به توسعه گردشگری پایدار در سطح جهانی نیز کمک می‌کند. این جشن‌ها، نمادی از وحدت در تنوع، احترام به طبیعت و اهمیت حفظ سنت‌ها هستند. با حمایت از این میراث فرهنگی ارزشمند، می‌توانیم به جهانی دست پیدا کنیم که در آن، تنوع فرهنگی به جای یک تهدید، فرصتی برای رشد و توسعه باشد و در همین راستا با قاطعیت می توان اظهار داشت آینده ی این جشن‌ها در دستان ماست و ما مسئولیت داریم تا آن‌ها را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم.
منابع:
Mircea Eliade, History of Religions
Joseph Campbell, The Hero with a Thousand Faces
Water in Mythology by Mircea Eliade
The Symbolic and Mythological Analysis of Ritual by Victor Tuner
The Golden Bough by Sir James George Frazer
The Sacred River: Ancient Egypt’s Hapi and the Nile by Geraldine Pinch
The Masks of God by Joseph Campbell
The Sea Around Us by Rachel Carson
Mythology by Edith Hamilton
Encyclopedia of World Cultures
The Symbolic Language of Food by Mary Douglas