بررسی گازی شوا شُشی یا اسب پیرمرد در ارتباط با مراسم نوروز دریا ( جزیره قشم)
عبدالرضا دشتی زاده
در بیش از ده سال پیش در حال مستند نگاری جشن نوروز دریای روستای سلخ بر این تصور بودم که نمایش طنز شُشی تنها در این روز انجام می شود. یا اینکه با مفهوم جشن نوروز دریا مرتبط است. ولی به مرور زمان با پرس و جو از قدیمی ها متوجه شدم که اهالی در گذشته شُوا شُشی یا اسب و پیرمرد در روزهای عروسی(عیش) برای ایجاد شادی انجام می دادند. البته الان شواشُشی در عروسی ها کم رنگ شده است. برای روشن شدن این نمایش اشاره شود که اهالی در گویش محلی واژه "بازی" را"گازی" می گویند. دراین میان به مراسم های بومی مثل شُشی و زار گازی می گویند. به نظر شبا (َشُوا) مخفف واژه شادباش (شاباش) است. همچنین مردم محلی به شپش در گویش حود شُش می گویند. ششی یعنی کثیف و به قول اهالی سُهار است. دلیل این نام گذاری این است که بازیگران اصلی با عباهای سیاه و صورتی ژولیده نقش بازی می کنند.
برای فهم بیشتر این نمایش جالب مقالات مردم شناسی را که مطالعه کردم متوجه شدم در این پژوهش ها و همچنین گزارش های خبری نام این مراسم را شوشی معرفی کرده اند. برای بررسی بیشتر این نمایش و ارتباطش با جشن نوروز دریا با بسیاری از قدیمی های جزیره که صحبت کردم، قدیمی های روستای گورزین (کُوَردین،کُوَرزین به گویش محلی) گفتند که ما به این گازی (بازی) "شباشُشی" می گوییم که در سالهای جدید به آن "اسب پیرمرد" هم می گویند. در آن سالها برای فهمیدن مفهوم این نمایش طنز با مرحوم ملا محمد دریایی از روستای سلخ چندین بار گفتگو کردم. وقتی درباره این نمایش می پرسم لبخندی می زند و برایم تعریف می کند: یک گازی است، پِشترون شوشیون فقط در روز عِیش انجام می شد. الان چند سال است که در روز نوروز دریا انجام می دهند. شوشیون سیاه و لباس های کهنه می پوشند. ششی سُهارِن. جیمشون سیاهِ، ریششون سیس مُغِ. صورتشان را با آرد سفید و خنده دار می کنند.به طور کلی شوا شوشی یا اسب پیرمرد نمایشی با مفهوم طنز با صدای نی جفتی و دُهل(نوعی طبل) انجام می شود. اگر می خواهید این بازی را به درستی بشناسید باید در عروسی ببینید. آنچه این نمایش در جشنواره نوروز دریا انجام می شود با ماهیت اصلی آن بی ارتباط است. در واقع اهالی سلخ در جشنواره نورور دریا این نمایش را برای جذابیت بخشی اجرا می کنند. همانطور که از گازی شوشی که بگذریم در سال های اخیر اهالی برای جذابیت بخشی جشن نوروز دریا مسابقات مختلف قایقرانی بومی (جَل کشی و هوری)، دو و میدانی دانش آموزی، غوص، طناب کشی و شنا برگزار می کنند.
منابع:
اسلاميدولابي، فيصل(1396)،« گردشگری جشن های سنتی»، نشریه نسیم بادگیر، سال دوم، شماره پنجم، صص:83-87..
انصارینسب، بنیامین (1396)، انسانشناسی آیینهای دریایی، چاپ اول، تهران: نشر اوان، صص:14-56.
(1399) ،«بررسی ساختار مناسکی آیین نوروز دریایی در روستای سلخ جزیره قشم »، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 61، صص: 57-99.
دشتی زاده، عبدالرضا (1399)، «نوروز دریا، میراث ایرانی در خلیج فارس»، ماهنامه دریانوردی و زندگی در بنادر ایران، بندر و دریا، سال چهاردهم، سال 35، شمارهی 33 پیاپی 280، صص:64-7.
شریفیان، محسن(1399)، بابا الهوا(موسیقی و مردم شناسی بومیان کیش)، تهران: انتشارات نگاه، صص:55-202.
قره سو، مریم(1398) ، «مقایسه دو آیین موسیقیایی مشابه شوشی و عروس گولی در تناظر با آیین کوسه »، پژوهش های انسان شناسی، دوره 9، صص:51-75.
مشیری، ژیلا (1399) ، «مطالعه تطبیقی آیین نمایشی شوشی ها در جنوب و لال شوشی در شمال ایران »، فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره 61، صص: 56-39.
باستان شناس، مردم شناس و رییس اداره میراث فرهنگی سازمان منطقه آزاد قشم