«روزنامه دریایی سرآمد» بررسی می کند؛
ردپای نوروز دریا در سواحل عمان
احمد مرادی
رییس انجمن دوستداران میراث فرهنگی قشم
تبادلات فرهنگی و اجتماعی مردمان ساکن کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس و جزایر آن، رشته مستحکمی از پیوند فرهنگی دیرینه و تاریخی را بین مردمان این خطه به وجود آورده است که برای شناخت بهتر این فرهنگ، ناگزیر از تامل و تعمق در منابع تاریخی دو سوی خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند هستیم؛ درپژوهش حاضر، برآن شدیم تا از منظر مطالعات تطبیقی، با نگاهی به جشن نوروز دریا در جزیره قشم به ویژه بندر تاریخی سلخ،گریزی به برگزاری مراسم نوروز دریا در عمان بزنیم.
نوروز در عمان «نیروز» نامیده می‌شود؛ این کلمه، نزد مردمانی که در سواحل عمان سکونت دارند و به نوعی با دریا در ارتباط هستند، به معنای پایان سال دریایی است؛ سالی که مردمان ساحل نشین عمان آن را به چهار فصل تقسیم می‌کنند. ساحل نشینان عمان با شروع فصل تابستان که شروع گرما و بالا رفتن درجه حرارت در ساحل است به مناطق داخلی عمان که سرسبز و دارای جنگل ها و چاه‌های آب است، پناه می‌برند و در پایان فصل تابستان که کمی از گرمای هوا کاسته می‌شود و آب و هوا به سوی معتدل شدن پیش می‌رود، دوباره به خانه‌ها و موطن اصلی خود برمی‌گردند.
به این مناسبت، جشن نیروز (نوروز) را برپا می‌دارند؛ بر اساس یک حساب ستاره شناسی دقیق که عموماً دریانوردان در آن مهارت دارند، همزمان با آشکار شدن ستاره سهیل (۱۵ آگوست/۲۴ مرداد)، سال دریایی به پایان می‌رسد و سال نو شروع می‌شود. نوروز عمان ارتباط مستقیمی با دریا و صیادان و کاروان‌ها و زمان زراعت دارد؛ چرا که عمانی‌ها جشن نوروزشان را با طبیعت آمیخته‌اند و آن را با دریا پیوند داده‌اند؛ دریایی که در همسایگی روستاهایشان قرار دارد و منبع درآمد و روزی‌شان است دریایی که اگرچه آرام است ولی در همین آرامش خطراتی نهفته است چرا که این آرامش تغییر می‌کند و در دوره انقلاب تابستانی در دریای عرب که بادهای موسمی شدت می‌گیرد، از اول می تا اول سپتامبر دریا ناآرام و ترسناک می‌شود.
شوقی در کتاب موسیقی کلاسیک عمان می‌نویسد: پایان یافتن سال، نزد ناخداها و دریانوردان همان جشن ساکنین سواحل با پایان یافتن فصل قیظ (گرما)یعنی تابستان و برگشتن آنها از مناطق داخلی عمان به سواحل است. این مراسم در عمان و در استان قریات در روستاها و در شهر قریات از شب شروع می‌شود؛ بعد از شامگاه مردان و زنان و کودکان در حالی که لباس نو بر تن دارند، به سوی دریا سرازیر می‌شوند و در این مسیر به سمت دریا زنان شاخه‌های درخت نخل و شریش به همراه دارند و همراه با ضربه‌هایی که مردان بر طبل‌ها می‌کوبند این شاخه‌ها را حرکت می‌دهند و اشعاری را سر می‌دهند.
مردان در جلوی این کاروان‌ها حرکت می‌کنند و بر طبل‌ها می‌کوبند و با عصا می‌رقصند که این گونه رقص را «الهوامة» می‌گویند و همگان این ترانه را تکرار می‌کنند «سیح نیروزنا سیح سیح» همچنین در این ترانه از ماهی‌هایی که در این استان معروف است، اسم برده می‌شود و مجموعه‌ای از آهنگ‌ها و ترانه‌های متنوع خوانده می‌شود.
از دیگر مظاهر این جشن نمایش آن است که «الدمبوشه» خوانده می‌شود؛ دو نفر با پوشیدن لباس یا لحاف خود را می‌پوشانند و حیوانی شبیه گاو را به تصویر می‌کشند و یکی از این شرکت کنندگان در این مراسم افسار آن را می‌گیرد و آن را در بین حاضران می‌چرخاند و باعث ایجاد خنده و شادی در بین حضار می‌شود تا اینکه کاروان شادی به شن‌های ساحل می‌رسد.
در این هنگام، شور و شادی شرکت کنندگان افزون می‌گردد؛ چرا که آنها به دریای عزیزشان رسیده‌اند مردان با لباس‌هایشان وارد دریا می‌شوند، در حالی که با ضربه‌های طبل و آواز بازگشت دریانوردان و لنج‌های تجاری‌شان از بندرهای دور هند را تجسم می‌کنند و زنان شاخه‌های نخل و درختان دیگر را که با خود آورده‌اند در دریا می‌اندازند و همگان با ضربه طبل‌ها آواز می‌خوانند.
تعداد این طبل‌ها از ۶ تا ۱۲ طبل است؛ آهنگ‌ها و ترانه‌های نوروز ثابت است و تغییر نمی‌کند اشعار جدید وارد آن نمی‌شود و مانند قدیم خوانده می‌شود همگان آن را حفظ می‌کنند و عموماً مصراع های کوتاهی هستند که یک یا دو بیت بیشتر نمی‌شود.
در پایان این جشن سالانه حیواناتی مانند گاو یا گوسفند قربانی می‌شود و گوشت‌ها در ساحل پخته می‌شوند و همراه با برنج به حاضرین داده می‌شود و در بین خانه‌ها توزیع می گردد؛ همچنین بعضی از قطعه‌های گوشت و دیگر اجزای قربانی را در اماکنی که نزد صیادان معروف است می‌اندازند و معتقدند که این کار باعث افزایش خیر دریا و افزایش رزق و روزی‌شان از دریا می‌شود .
ساکنان جزیره قشم نیز هر ساله با آغاز سال نو دریایی این روز را به شکرانه آغاز فصل صید و شروع سفرهای دریایی، بعد از یک دوره تعطیلی فعالیت ها جشن می گیرند. در این روز خاص، اهالی با رنگ آمیزی حیوانات محلی، درب منازل و حتی درختانی مثل نخل و رفتن به دریا و آبتنی در آن این روز را به عنوان نوروز گرامی می دارند .
نخوردن و صید نکردن آبزیان، پوشیدن لباس های نو، لوبند کردن (بستن لب)، مراسم رزیف(عصوا) و شوشی از دیگر فعالیت های آنان در این روز است .
بر اساس یک گاهشمار دریایی، یک سال دریایی چهار فصل شهریما، دمستان، جووا و گرما دارد که هر فصل به جز فصل گرما صد روزه و هر فصل به ده قسمت ده روزه تقسیم می شود. فصل گرما در این گاهشمار ۶۵ روزاست و بعد از آخرین روز فصل گرما سال نو شروع می شود و اولین روز از فصل شهریما نوروز دریایی نامیده می شود .
رییس انجمن دوستداران میراث فرهنگی قشم
تبادلات فرهنگی و اجتماعی مردمان ساکن کرانه های شمالی و جنوبی خلیج فارس و جزایر آن، رشته مستحکمی از پیوند فرهنگی دیرینه و تاریخی را بین مردمان این خطه به وجود آورده است که برای شناخت بهتر این فرهنگ، ناگزیر از تامل و تعمق در منابع تاریخی دو سوی خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند هستیم؛ درپژوهش حاضر، برآن شدیم تا از منظر مطالعات تطبیقی، با نگاهی به جشن نوروز دریا در جزیره قشم به ویژه بندر تاریخی سلخ،گریزی به برگزاری مراسم نوروز دریا در عمان بزنیم.
نوروز در عمان «نیروز» نامیده می‌شود؛ این کلمه، نزد مردمانی که در سواحل عمان سکونت دارند و به نوعی با دریا در ارتباط هستند، به معنای پایان سال دریایی است؛ سالی که مردمان ساحل نشین عمان آن را به چهار فصل تقسیم می‌کنند. ساحل نشینان عمان با شروع فصل تابستان که شروع گرما و بالا رفتن درجه حرارت در ساحل است به مناطق داخلی عمان که سرسبز و دارای جنگل ها و چاه‌های آب است، پناه می‌برند و در پایان فصل تابستان که کمی از گرمای هوا کاسته می‌شود و آب و هوا به سوی معتدل شدن پیش می‌رود، دوباره به خانه‌ها و موطن اصلی خود برمی‌گردند.
به این مناسبت، جشن نیروز (نوروز) را برپا می‌دارند؛ بر اساس یک حساب ستاره شناسی دقیق که عموماً دریانوردان در آن مهارت دارند، همزمان با آشکار شدن ستاره سهیل (۱۵ آگوست/۲۴ مرداد)، سال دریایی به پایان می‌رسد و سال نو شروع می‌شود. نوروز عمان ارتباط مستقیمی با دریا و صیادان و کاروان‌ها و زمان زراعت دارد؛ چرا که عمانی‌ها جشن نوروزشان را با طبیعت آمیخته‌اند و آن را با دریا پیوند داده‌اند؛ دریایی که در همسایگی روستاهایشان قرار دارد و منبع درآمد و روزی‌شان است دریایی که اگرچه آرام است ولی در همین آرامش خطراتی نهفته است چرا که این آرامش تغییر می‌کند و در دوره انقلاب تابستانی در دریای عرب که بادهای موسمی شدت می‌گیرد، از اول می تا اول سپتامبر دریا ناآرام و ترسناک می‌شود.
شوقی در کتاب موسیقی کلاسیک عمان می‌نویسد: پایان یافتن سال، نزد ناخداها و دریانوردان همان جشن ساکنین سواحل با پایان یافتن فصل قیظ (گرما)یعنی تابستان و برگشتن آنها از مناطق داخلی عمان به سواحل است. این مراسم در عمان و در استان قریات در روستاها و در شهر قریات از شب شروع می‌شود؛ بعد از شامگاه مردان و زنان و کودکان در حالی که لباس نو بر تن دارند، به سوی دریا سرازیر می‌شوند و در این مسیر به سمت دریا زنان شاخه‌های درخت نخل و شریش به همراه دارند و همراه با ضربه‌هایی که مردان بر طبل‌ها می‌کوبند این شاخه‌ها را حرکت می‌دهند و اشعاری را سر می‌دهند.
مردان در جلوی این کاروان‌ها حرکت می‌کنند و بر طبل‌ها می‌کوبند و با عصا می‌رقصند که این گونه رقص را «الهوامة» می‌گویند و همگان این ترانه را تکرار می‌کنند «سیح نیروزنا سیح سیح» همچنین در این ترانه از ماهی‌هایی که در این استان معروف است، اسم برده می‌شود و مجموعه‌ای از آهنگ‌ها و ترانه‌های متنوع خوانده می‌شود.
از دیگر مظاهر این جشن نمایش آن است که «الدمبوشه» خوانده می‌شود؛ دو نفر با پوشیدن لباس یا لحاف خود را می‌پوشانند و حیوانی شبیه گاو را به تصویر می‌کشند و یکی از این شرکت کنندگان در این مراسم افسار آن را می‌گیرد و آن را در بین حاضران می‌چرخاند و باعث ایجاد خنده و شادی در بین حضار می‌شود تا اینکه کاروان شادی به شن‌های ساحل می‌رسد.
در این هنگام، شور و شادی شرکت کنندگان افزون می‌گردد؛ چرا که آنها به دریای عزیزشان رسیده‌اند مردان با لباس‌هایشان وارد دریا می‌شوند، در حالی که با ضربه‌های طبل و آواز بازگشت دریانوردان و لنج‌های تجاری‌شان از بندرهای دور هند را تجسم می‌کنند و زنان شاخه‌های نخل و درختان دیگر را که با خود آورده‌اند در دریا می‌اندازند و همگان با ضربه طبل‌ها آواز می‌خوانند.
تعداد این طبل‌ها از ۶ تا ۱۲ طبل است؛ آهنگ‌ها و ترانه‌های نوروز ثابت است و تغییر نمی‌کند اشعار جدید وارد آن نمی‌شود و مانند قدیم خوانده می‌شود همگان آن را حفظ می‌کنند و عموماً مصراع های کوتاهی هستند که یک یا دو بیت بیشتر نمی‌شود.
در پایان این جشن سالانه حیواناتی مانند گاو یا گوسفند قربانی می‌شود و گوشت‌ها در ساحل پخته می‌شوند و همراه با برنج به حاضرین داده می‌شود و در بین خانه‌ها توزیع می گردد؛ همچنین بعضی از قطعه‌های گوشت و دیگر اجزای قربانی را در اماکنی که نزد صیادان معروف است می‌اندازند و معتقدند که این کار باعث افزایش خیر دریا و افزایش رزق و روزی‌شان از دریا می‌شود .
ساکنان جزیره قشم نیز هر ساله با آغاز سال نو دریایی این روز را به شکرانه آغاز فصل صید و شروع سفرهای دریایی، بعد از یک دوره تعطیلی فعالیت ها جشن می گیرند. در این روز خاص، اهالی با رنگ آمیزی حیوانات محلی، درب منازل و حتی درختانی مثل نخل و رفتن به دریا و آبتنی در آن این روز را به عنوان نوروز گرامی می دارند .
نخوردن و صید نکردن آبزیان، پوشیدن لباس های نو، لوبند کردن (بستن لب)، مراسم رزیف(عصوا) و شوشی از دیگر فعالیت های آنان در این روز است .
بر اساس یک گاهشمار دریایی، یک سال دریایی چهار فصل شهریما، دمستان، جووا و گرما دارد که هر فصل به جز فصل گرما صد روزه و هر فصل به ده قسمت ده روزه تقسیم می شود. فصل گرما در این گاهشمار ۶۵ روزاست و بعد از آخرین روز فصل گرما سال نو شروع می شود و اولین روز از فصل شهریما نوروز دریایی نامیده می شود .