بررسی تاثیر کاهش تراز کاسپین در گیلان؛ «روزنامه دریایی سرآمد» منتشر می‌کند
مخاطرات پسروی دریای کاسپین در سواحل گیلان
گروه سواحل - مریم ساحلی - دریای نیلگونِ کاسپین بزرگترین پهنه‌ی آبی محصور در خشکی است و اما کاهش سطح تراز آن در سالهای اخیر نگاه‌ها را متوجه خویش ساخته است. کارشناسان اخیرا از کاهش ۴۵ سانتیمتری تراز آب دریای کاسپین طی دو سال خبر داده‌اند و البته که این کاهش خود می‌تواند از تغییرات بسیار در محیط زیست و زیستمندانی که حیاتشان بسته به این پهنه‌ی آبی‌ست، نشان داشته باشد.
به گزارش روزنامه دریایی سرآمد، «ماهان مه‌رو» کارشناس و کنشگر محیط زیست در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: در10 سال اخیر پسروی‌ها باعث عریض شدن ساحل کاسپین در استان گیلان شده و یکی ازمشکلاتی که این اتفاق به‌وجود می‌آورد این است که کانون محلی گرد وغبار ایجاد می‌کند. چرا که ماسه‌های ساحل قادر به حرکت با وزش باد هستند و این اتفاق هم موجب آلودگی هوا می‌شود و هم می‌تواند سبب ایجاد بیماری‌های تنفسی شود. این امرهمچنین می‌تواند با تشکیل توده‌های بزرگ‌تر، حتی گاهی به زمین‌های کشاورزی و محصولات‌شان خسارت وارد کند که البته ما هنوز در این مرحله قرار نگرفته‌ایم.
وی با بیان این که گسترش ساحل‌خواری معضل دیگری است که به دنبال پسروی دریا رخ می‌دهد، گفت: اداره‌ی کل آب منطقه‌ای و اداره‌ی کل منابع طبیعی استان متولی این امر هستند و می‌توانند پیشگیری و یا رفع تصرف کنند. گفتنی است، پیشنهاداتی هم مبنی بر کاشت یک نوع صنوبر هیبریدی که وابستگی کمی به آب دارد نیز مطرح شده است. کاشت این نوع صنوبر در استان گلستان آزمایش شده و جواب مثبت گرفته است. در واقع با انجام این کار بادشکن طبیعی در ساحل ایجاد می‌شود و همچنین دیواره یا مرزی به وجود می‌آید که از ساحل‌خواریها ممانعت به‌عمل می‌آورد.
در ده سال اخیر پسروی‌ها باعث عریض شدن ساحل کاسپین در گیلان شده و یکی ازمشکلاتی که این اتفاق به‌وجود می‌آورد این است که کانون محلی گرد وغبار ایجاد می‌کند.
تاثیر پسروی دریا بر تالابها
پسروی آب دریا جدا از مساله‌ی عریض‌شدن ساحل، تاثیرات بسیاری بر تالاب‌های ساحلی دارد. مه‌رو با بیان این موضوع یادآور شد: بسیاری از تالاب‌های ساحلیِ شمال کشور در مجاورت دریا شکل گرفته‌اند و این‌ها با نوسانات سطح ارتفاعی دریا و پیشروی و پسروی آن تحت تاثیر قرار می‌گیرند. نمونه‌ی بارز این موضوع تالاب انزلی است که کاهش سطح دریا باعث شده این تالاب بالاتر از دریا قرار گیرد و شیبی که وجود دارد سبب تخلیه‌ی آب تالاب به دریا شود. البته این رخداد را در مناطقی دیگر نیز شاهد هستیم نظیر تالاب جوکندان در تالش و یا تالاب لاگون در کیاشهر.
این کارشناس محیط زیست با تصریح بر این که پسروی آب دریا در نابودی تالاب‌های گیلان و مازندران و البته گیلان بیشتر، بسیار اثرگذار است، اظهار کرد: با کاهش تراز آب دریا تبادل آب بین تالاب‌های ساحلی و دریا رخ نمی‌دهد، یعنی با کولاک آب شور وارد نمی‌شود؛ ازطرفی چون فاضلاب هم روانه‌ی تالابها می‌شود، رشد گیاهان تالابی افزایش یافته و این سبب کمتر شدن پهنه‌های آبی و خفگی اکوسیستم می‌شود. این در حالی است که اگر آب شور وارد تالابها می‌شد به تنظیم رشد گیاهان می‌انجامید.
تاثیر پسروی دریا بر زیستمندان
«علیرضا میرزاجانی» عضو هیات علمی پژوهشکده‌ی آبزی‌پروری آبهای داخلی کشور در گفت‌وگو با مرور اظهارکرد: در خصوص تاثیر کاهش تراز آب دریای کاسپین بر زیستمندان دریا و تالاب‌های حاشیه‌ی آن فعلا اطلاعات کامل و مستندی نداریم اما بر اساس شواهد موجود، می‌توان گفت؛ عقب‌نشینی آب دریا و کاهش پیکره‌ی آن سبب شده است تا مقداری بر شوری آن افزوده شود و این افزایش شوری هم‌زمان با افزایش اندک دمای آن می‌تواند سبب تغییرات گونه‌های جانوری شود.
افزایش برخی از گونه‌های غیر بومی و ازبین رفتن بسیاری ازگونه‌های بومی قابل ذکر است. بعنوان مثال افزایش جوامع زیستی چسبنده بر تاسیسات دریایی شامل کرم‌های پرتار لوله‌ای، صدف‌های دوکفه‌ای و سخت‌پوستان چسبنده از آن جمله هستند که گاها با تراکم بالای خود مشکلاتی را در تاسیسات بندری، اسکله‌ها و شناورهای دریانوردی بوجود می‌آورند. افزایش گونه‌های غیربومی فیتو و زئوپلانکنونی همچنین سازگار شدن شانه‌دار خوار، نمونه‌های دیگری از تغییرات اکوسیستمی دریای خزر هستند.
با عقب نشینی دریای کاسپین بسیاری از بخش‌های تالاب‌های ساحلی خشک و از حالت تالابی خارج می‌شوند
وی افزود: وقتی عقب‌نشینی آب دریا اتفاق می‌افتد، تبادل آب دریا و آب تالاب به حداقل رسیده یا کلا قطع می‌شود. چنین وضعیتی در تالاب انزلی و خلیج میانکاله به روشنی مشاهده می‌شود. با عقب نشینی دریای کاسپین بسیاری از بخش‌های تالاب‌های ساحلی خشک و از حالت تالابی خارج می‌شوند. همچنین بخش‌های باقی‌مانده تنها در تماس با آب شیرین قرار داشته و فقط گونه‌های سازگار با این محیط ظهور یافته و رشد می‌کنند. افزایش تراکم گونه‌های گیاهی شامل هیدریلا، سنبل آبی و لاله مردابی در تالاب انزلی و حذف بسیاری از گونه‌ها قابل ذکر است. این در حالی است که در گذشته گونه‌های متمایل به آب لب‌شور هم در برخی بخش‌ها مشاهده می‌شد.
این پژوهشگر درباره‌ی تاثیر کاهش تراز آب دریا بر فعالیتهای شیلاتی یادآور شد؛ صنعت پرورش ماهی در قفس در مراحل ابتدایی خود قرار داشته و نقدهای متنوعی بر آن وجود دارد و فعلا نمی‌توان گفت که عقب‌نشینی کاسپین بر آن تاثیری گذاشته یا خیر؛ ولی در مورد صید پره‌های ساحلی باید گفت که کاهش آمار صید، بیشتر متوجه مواردی چون، افزایش آلودگی‌های وارده، تغییرات دمایی دریا، کاهش منابع غذایی طبیعی دریا، صید بی‌رویه و عملکرد کشورهای حاشیه برای بازسازی ذخایر در میزان و کیفیت بچه ماهیان رهاسازی شده است.
ضرورت توجه به موقع
تردیدی وجود ندارد که کاهش سطح تراز آب دریا و تاثیر بسیار آن بر تالابها می‌تواند اکوسیستم دریا و تالاب و همچنین زیست ساحل‌نشینان را تحت شعاع خویش قرار دهد، از این رو بررسی دقیق ابعاد این موضوع و چاره‌جویی برای چالش‌های پیش رو اقدامی‌ست که انتظار می‌رود مسوولان امر هر چه سریع‌تر مد نظر قرار دهند و با بهره‌مند شدن از دانش کارشناسان خبره و همچنین تجارب کشورهایی که با این مساله روبرو بوده‌اند، همین امروز تدبیر بیاندیشند که فردا دیر است.
به گزارش روزنامه دریایی سرآمد، «ماهان مه‌رو» کارشناس و کنشگر محیط زیست در گفت‌وگو با مرور اظهار کرد: در10 سال اخیر پسروی‌ها باعث عریض شدن ساحل کاسپین در استان گیلان شده و یکی ازمشکلاتی که این اتفاق به‌وجود می‌آورد این است که کانون محلی گرد وغبار ایجاد می‌کند. چرا که ماسه‌های ساحل قادر به حرکت با وزش باد هستند و این اتفاق هم موجب آلودگی هوا می‌شود و هم می‌تواند سبب ایجاد بیماری‌های تنفسی شود. این امرهمچنین می‌تواند با تشکیل توده‌های بزرگ‌تر، حتی گاهی به زمین‌های کشاورزی و محصولات‌شان خسارت وارد کند که البته ما هنوز در این مرحله قرار نگرفته‌ایم.
وی با بیان این که گسترش ساحل‌خواری معضل دیگری است که به دنبال پسروی دریا رخ می‌دهد، گفت: اداره‌ی کل آب منطقه‌ای و اداره‌ی کل منابع طبیعی استان متولی این امر هستند و می‌توانند پیشگیری و یا رفع تصرف کنند. گفتنی است، پیشنهاداتی هم مبنی بر کاشت یک نوع صنوبر هیبریدی که وابستگی کمی به آب دارد نیز مطرح شده است. کاشت این نوع صنوبر در استان گلستان آزمایش شده و جواب مثبت گرفته است. در واقع با انجام این کار بادشکن طبیعی در ساحل ایجاد می‌شود و همچنین دیواره یا مرزی به وجود می‌آید که از ساحل‌خواریها ممانعت به‌عمل می‌آورد.
در ده سال اخیر پسروی‌ها باعث عریض شدن ساحل کاسپین در گیلان شده و یکی ازمشکلاتی که این اتفاق به‌وجود می‌آورد این است که کانون محلی گرد وغبار ایجاد می‌کند.
تاثیر پسروی دریا بر تالابها
پسروی آب دریا جدا از مساله‌ی عریض‌شدن ساحل، تاثیرات بسیاری بر تالاب‌های ساحلی دارد. مه‌رو با بیان این موضوع یادآور شد: بسیاری از تالاب‌های ساحلیِ شمال کشور در مجاورت دریا شکل گرفته‌اند و این‌ها با نوسانات سطح ارتفاعی دریا و پیشروی و پسروی آن تحت تاثیر قرار می‌گیرند. نمونه‌ی بارز این موضوع تالاب انزلی است که کاهش سطح دریا باعث شده این تالاب بالاتر از دریا قرار گیرد و شیبی که وجود دارد سبب تخلیه‌ی آب تالاب به دریا شود. البته این رخداد را در مناطقی دیگر نیز شاهد هستیم نظیر تالاب جوکندان در تالش و یا تالاب لاگون در کیاشهر.
این کارشناس محیط زیست با تصریح بر این که پسروی آب دریا در نابودی تالاب‌های گیلان و مازندران و البته گیلان بیشتر، بسیار اثرگذار است، اظهار کرد: با کاهش تراز آب دریا تبادل آب بین تالاب‌های ساحلی و دریا رخ نمی‌دهد، یعنی با کولاک آب شور وارد نمی‌شود؛ ازطرفی چون فاضلاب هم روانه‌ی تالابها می‌شود، رشد گیاهان تالابی افزایش یافته و این سبب کمتر شدن پهنه‌های آبی و خفگی اکوسیستم می‌شود. این در حالی است که اگر آب شور وارد تالابها می‌شد به تنظیم رشد گیاهان می‌انجامید.
تاثیر پسروی دریا بر زیستمندان
«علیرضا میرزاجانی» عضو هیات علمی پژوهشکده‌ی آبزی‌پروری آبهای داخلی کشور در گفت‌وگو با مرور اظهارکرد: در خصوص تاثیر کاهش تراز آب دریای کاسپین بر زیستمندان دریا و تالاب‌های حاشیه‌ی آن فعلا اطلاعات کامل و مستندی نداریم اما بر اساس شواهد موجود، می‌توان گفت؛ عقب‌نشینی آب دریا و کاهش پیکره‌ی آن سبب شده است تا مقداری بر شوری آن افزوده شود و این افزایش شوری هم‌زمان با افزایش اندک دمای آن می‌تواند سبب تغییرات گونه‌های جانوری شود.
افزایش برخی از گونه‌های غیر بومی و ازبین رفتن بسیاری ازگونه‌های بومی قابل ذکر است. بعنوان مثال افزایش جوامع زیستی چسبنده بر تاسیسات دریایی شامل کرم‌های پرتار لوله‌ای، صدف‌های دوکفه‌ای و سخت‌پوستان چسبنده از آن جمله هستند که گاها با تراکم بالای خود مشکلاتی را در تاسیسات بندری، اسکله‌ها و شناورهای دریانوردی بوجود می‌آورند. افزایش گونه‌های غیربومی فیتو و زئوپلانکنونی همچنین سازگار شدن شانه‌دار خوار، نمونه‌های دیگری از تغییرات اکوسیستمی دریای خزر هستند.
با عقب نشینی دریای کاسپین بسیاری از بخش‌های تالاب‌های ساحلی خشک و از حالت تالابی خارج می‌شوند
وی افزود: وقتی عقب‌نشینی آب دریا اتفاق می‌افتد، تبادل آب دریا و آب تالاب به حداقل رسیده یا کلا قطع می‌شود. چنین وضعیتی در تالاب انزلی و خلیج میانکاله به روشنی مشاهده می‌شود. با عقب نشینی دریای کاسپین بسیاری از بخش‌های تالاب‌های ساحلی خشک و از حالت تالابی خارج می‌شوند. همچنین بخش‌های باقی‌مانده تنها در تماس با آب شیرین قرار داشته و فقط گونه‌های سازگار با این محیط ظهور یافته و رشد می‌کنند. افزایش تراکم گونه‌های گیاهی شامل هیدریلا، سنبل آبی و لاله مردابی در تالاب انزلی و حذف بسیاری از گونه‌ها قابل ذکر است. این در حالی است که در گذشته گونه‌های متمایل به آب لب‌شور هم در برخی بخش‌ها مشاهده می‌شد.
این پژوهشگر درباره‌ی تاثیر کاهش تراز آب دریا بر فعالیتهای شیلاتی یادآور شد؛ صنعت پرورش ماهی در قفس در مراحل ابتدایی خود قرار داشته و نقدهای متنوعی بر آن وجود دارد و فعلا نمی‌توان گفت که عقب‌نشینی کاسپین بر آن تاثیری گذاشته یا خیر؛ ولی در مورد صید پره‌های ساحلی باید گفت که کاهش آمار صید، بیشتر متوجه مواردی چون، افزایش آلودگی‌های وارده، تغییرات دمایی دریا، کاهش منابع غذایی طبیعی دریا، صید بی‌رویه و عملکرد کشورهای حاشیه برای بازسازی ذخایر در میزان و کیفیت بچه ماهیان رهاسازی شده است.
ضرورت توجه به موقع
تردیدی وجود ندارد که کاهش سطح تراز آب دریا و تاثیر بسیار آن بر تالابها می‌تواند اکوسیستم دریا و تالاب و همچنین زیست ساحل‌نشینان را تحت شعاع خویش قرار دهد، از این رو بررسی دقیق ابعاد این موضوع و چاره‌جویی برای چالش‌های پیش رو اقدامی‌ست که انتظار می‌رود مسوولان امر هر چه سریع‌تر مد نظر قرار دهند و با بهره‌مند شدن از دانش کارشناسان خبره و همچنین تجارب کشورهایی که با این مساله روبرو بوده‌اند، همین امروز تدبیر بیاندیشند که فردا دیر است.