بررسی تأثیر نوروز دریا در توسعه پایدار محلی در «روزنامه دریایی سرآمد»
زمانی برای سپاسگزاری از سخاوت دریا
گروه دانش دریا - طاهره رضایی، زبان‌شناس و پژوهشگر میراث ناملموس استان هرمزگان - نوروز صیاد یا نوروز دریایی نخستین روز از تقویم دریانوردان ایرانی است که تا امروز در روستای سلخ در جزیره قشم جشن گرفته می‌شود. این روز که آداب خاص خود را دارد، زمان سپاسگزاری از سخاوت دریاست. این مراسم نه‌تنها به‌عنوان یکی از آیتم‌های پرونده دانش سنتی دریانوردی و لنج سازی ایرانیان در خلیج‌فارس در سال ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسیده است؛ بلکه در سال ۱۳۹۱ تحت عنوان نوروز صیاد با شماره ثبت ۱۰۵۶ در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت‌شده است.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، نوروز صیاد یا نوروز دریایی نخستین روز از تقویم دریانوردان ایرانی است که تا امروز در روستای سلخ در جزیره قشم جشن گرفته می‌شود. این روز که آداب خاص خود را دارد، زمان سپاسگزاری از سخاوت دریاست. این مراسم نه‌تنها به‌عنوان یکی از آیتم‌های پرونده دانش سنتی دریانوردی و لنج سازی ایرانیان در خلیج‌فارس در سال ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسیده است؛ بلکه در سال ۱۳۹۱ تحت عنوان نوروز صیاد با شماره ثبت ۱۰۵۶ در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت‌شده است.
یکی از آیین‌های این روز برگزاری نمایش شوشی است که آن نیز در سال ۱۴۰۱ به شماره ۲۸۲۴ به ثبت ملی رسیده است. موضوع این یادداشت کندوکاو در چگونگی برگزاری این روز نیست بلکه بهره‌برداری بهینه از این روز برای توسعه پایدار جامعه محلی است.
مفهوم «توسعه پایدار» در قلب کنوانسیون حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس قرار دارد، مقدمه‌ای که «اهمیت میراث‌فرهنگی ناملموس را به‌عنوان منبع اصلی تنوع فرهنگی و تضمین توسعه پایدار» تصدیق می‌کند. این نقش، تضمین توسعه پایدار، عمدتاً از طریق اهداف اجتماعی و فرهنگی که گروه‌ها یا جوامع به میراث‌فرهنگی ناملموس خود اختصاص می‌دهند، رخ می‌دهد. بنابراین، حفظ و حراست از میراث زنده یک جامعه، توسعه‌ای را ارتقا می‌دهد که هویت، ارزش‌ها و آرمان‌های همان جامعه را در نظر می‌گیرد. حال ما با یک مراسم منحصربه‌فردی در کشور مواجه هستیم که باوجود توجهاتی که در سال‌های اخیر به آن شده است قابلیت آن را دارد که به‌گونه‌ای شایسته‌تر در توسعه جامعه محلی جزیره قشم و روستای سلخ نقش داشته باشد. دستورالعمل‌های عملیاتی کنوانسیون میراث ناملموس شامل یک‌فصل ویژه است که نشان می‌دهد درآمدزایی مرتبط با میراث زنده می‌تواند نیروی قدرتمندی برای توسعه اقتصادی فراگیر و عادلانه، حمایت از الگوهای پایدار تولید و مصرف و بهبود مدیریت منابع باشد. همچنین می‌تواند جوامع محلی و میراث‌فرهنگی آن‌ها را تقویت کند.
بااین‌حال، چگونه می‌توان نقش میراث‌فرهنگی ناملموس در توسعه پایدار را بهتر درک کرد تا سهم آن به رسمیت شناخته و به‌طور کامل محقق شود؟
میراث‌فرهنگی ناملموس، به‌عنوان شکلی از میراث زنده، می‌تواند منبع اصلی نوآوری برای توسعه باشد، و جوامع می‌توانند از فعالیت‌های گردشگری مرتبط با آن بهره‌مند شوند. فرصت‌های جدید درآمدزایی که میراث‌فرهنگی می‌تواند در اختیار جامعه بگذارد عبارت‌اند از:
ـ جذب هدفمند گردشگر ؛ بااطلاع رسانی و واردکردن این روز در تقویم گردشگری، به گردشگران این امکان را می‌دهد که برای شرکت در این مراسم برنامه‌ریزی کنند.
ـ در آن روز این امکان برای فروشندگان خرد محلی ایجاد می‌شود که محصولات صنایع‌دستی خود را به فروش برسانند؛
ـ برگزاری مسابقات متناسب با مفهوم مراسم نوروز دریا به همراه اهدا جوایز؛
ـ برنامه‌ریزی و برگزاری نشست‌های علمی برای آگاهی جامعه و جذب متخصصین حوزه‌های مرتبط؛
ـ حمایت از اجراکنندگان محلی نوروز دریایی.
خطرات مربوط به فعالیت‌های درآمدزا
ـ تفکرات درآمدزایی از میراث‌فرهنگی نباید حیات آن را به خطر بیندازد و تمام اقدامات لازم انجام شود تا اطمینان حاصل شود که اعضای جامعه محلی ذینفع اصلی این مراسم‌اند.
ـ «انجماد» میراث‌فرهنگی ناملموس؛ عدم تنوع، ایجاد نسخه استانداردشده، از دست دادن فرصت برای خلاقیت و تغییر.
ـ از دست دادن یا تحریف هدف اصلی برگزاری مراسم برای جامعه محلی و گروه‌های درگیر، یا تهدیدهایی که به دلیل فعالیت‌های تجاری و سایر فعالیت‌ها برای حیات آن ایجاد می‌شود.
ـ حذف از محیط معمول آن؛ اجرای مراسم در زمانی غیر از زمان اصلی آن تنها برای جذب
گردشگر؛
ـ ارائه نمایش نادرست از جامعه محلی: تغییر یا ساده کردن مراسم نوروز دریا یا درواقع تهی کردن آن از معنی و مفهوم اصلی به نفع بازدیدکنندگان و ارائه یک پوسته تهی از مفهوم و جامعه‌ای که درگذشته باقی‌مانده است؛
ـ تصاحب نادرست و یا پاداش ناعادلانه‌ای که به‌طور نامناسب توسط تک‌تک اعضای جامعه، دولت، برگزارکنندگان تورهای گردشگری، محققان یا سایر افراد از طریق بهره‌برداری از این مراسم مشترک به‌دست‌آمده است.
ـ بهره‌برداری بیش‌ازحد ازمنابع طبیعی، آلودگی محیط‌زیست ناشی از گردشگری ناپایدار یا تجاری‌سازی بیش‌ازحد مراسم.
کاهش خطرات
ـ طبق دستورالعمل‌های عملیاتی ارائه‌شده جهت حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس می‌توان به موارد زیر برای کاهش خطرات مرتبط با فعالیت‌های درآمدزا اشاره کرد:
ـ استفاده از حقوق مالکیت معنوی، حقوق حریم خصوصی یا سایر اشکال حمایت قانونی برای حمایت از حقوق مردم محلی.
ـ آموزش اعضای جامعه به‌عنوان راهنمای آگاه، که بتوانند معنای نوروز دریا؛ آنچه را که گردشگران مشاهده می‌کنند و چگونگی برقراری ارتباط با آن موضوع را توضیح دهند.
ـ برنامه‌ریزی برای گردشگری مسئولیت‌پذیر و اخلاقی و پایدار؛ باید اطمینان حاصل شود که «حفاظت و حفظ حیات میراث‌فرهنگی برای نسل‌های آینده» است.
ـ حصول اطمینان از اینکه مردم بومی، ذینفعان اصلی کلیه فعالیت‌های تجاری مربوط به برگزاری مراسم نوروز دریا هستند.
ـ اجرای اقدامات و سیاست‌ها باهدف آموزش جامعه، گروه‌ها یا افراد ذینفع «در مدیریت کسب‌وکارهای کوچک که با این میراث‌فرهنگی سروکار دارند.
ـ ایجاد تعادل بین منافع جامعه محلی، افراد مرتبط با فعالیت‌های تجاری یا گردشگری و مدیریت دولتی.
ـ ایجاد امکان بحث در داخل جامعه در مورد بایدها و نبایدهای مقاصد تجاری و تلاش برای پایبندی به توافقات حاصل‌شده.
در پایان باید خاطرنشان کرد که استفاده از میراث‌فرهنگی ناملموس برای مقاصد تجاری، معنی و هدف آن را برای جامعه درگیر تغییر نمی‌دهد و این‌یک موضوع حیاتی برای حفظ، حیات و تداوم مراسم نوروز دریاست.
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، نوروز صیاد یا نوروز دریایی نخستین روز از تقویم دریانوردان ایرانی است که تا امروز در روستای سلخ در جزیره قشم جشن گرفته می‌شود. این روز که آداب خاص خود را دارد، زمان سپاسگزاری از سخاوت دریاست. این مراسم نه‌تنها به‌عنوان یکی از آیتم‌های پرونده دانش سنتی دریانوردی و لنج سازی ایرانیان در خلیج‌فارس در سال ۲۰۱۱ به ثبت جهانی رسیده است؛ بلکه در سال ۱۳۹۱ تحت عنوان نوروز صیاد با شماره ثبت ۱۰۵۶ در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت‌شده است.
یکی از آیین‌های این روز برگزاری نمایش شوشی است که آن نیز در سال ۱۴۰۱ به شماره ۲۸۲۴ به ثبت ملی رسیده است. موضوع این یادداشت کندوکاو در چگونگی برگزاری این روز نیست بلکه بهره‌برداری بهینه از این روز برای توسعه پایدار جامعه محلی است.
مفهوم «توسعه پایدار» در قلب کنوانسیون حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس قرار دارد، مقدمه‌ای که «اهمیت میراث‌فرهنگی ناملموس را به‌عنوان منبع اصلی تنوع فرهنگی و تضمین توسعه پایدار» تصدیق می‌کند. این نقش، تضمین توسعه پایدار، عمدتاً از طریق اهداف اجتماعی و فرهنگی که گروه‌ها یا جوامع به میراث‌فرهنگی ناملموس خود اختصاص می‌دهند، رخ می‌دهد. بنابراین، حفظ و حراست از میراث زنده یک جامعه، توسعه‌ای را ارتقا می‌دهد که هویت، ارزش‌ها و آرمان‌های همان جامعه را در نظر می‌گیرد. حال ما با یک مراسم منحصربه‌فردی در کشور مواجه هستیم که باوجود توجهاتی که در سال‌های اخیر به آن شده است قابلیت آن را دارد که به‌گونه‌ای شایسته‌تر در توسعه جامعه محلی جزیره قشم و روستای سلخ نقش داشته باشد. دستورالعمل‌های عملیاتی کنوانسیون میراث ناملموس شامل یک‌فصل ویژه است که نشان می‌دهد درآمدزایی مرتبط با میراث زنده می‌تواند نیروی قدرتمندی برای توسعه اقتصادی فراگیر و عادلانه، حمایت از الگوهای پایدار تولید و مصرف و بهبود مدیریت منابع باشد. همچنین می‌تواند جوامع محلی و میراث‌فرهنگی آن‌ها را تقویت کند.
بااین‌حال، چگونه می‌توان نقش میراث‌فرهنگی ناملموس در توسعه پایدار را بهتر درک کرد تا سهم آن به رسمیت شناخته و به‌طور کامل محقق شود؟
میراث‌فرهنگی ناملموس، به‌عنوان شکلی از میراث زنده، می‌تواند منبع اصلی نوآوری برای توسعه باشد، و جوامع می‌توانند از فعالیت‌های گردشگری مرتبط با آن بهره‌مند شوند. فرصت‌های جدید درآمدزایی که میراث‌فرهنگی می‌تواند در اختیار جامعه بگذارد عبارت‌اند از:
ـ جذب هدفمند گردشگر ؛ بااطلاع رسانی و واردکردن این روز در تقویم گردشگری، به گردشگران این امکان را می‌دهد که برای شرکت در این مراسم برنامه‌ریزی کنند.
ـ در آن روز این امکان برای فروشندگان خرد محلی ایجاد می‌شود که محصولات صنایع‌دستی خود را به فروش برسانند؛
ـ برگزاری مسابقات متناسب با مفهوم مراسم نوروز دریا به همراه اهدا جوایز؛
ـ برنامه‌ریزی و برگزاری نشست‌های علمی برای آگاهی جامعه و جذب متخصصین حوزه‌های مرتبط؛
ـ حمایت از اجراکنندگان محلی نوروز دریایی.
خطرات مربوط به فعالیت‌های درآمدزا
ـ تفکرات درآمدزایی از میراث‌فرهنگی نباید حیات آن را به خطر بیندازد و تمام اقدامات لازم انجام شود تا اطمینان حاصل شود که اعضای جامعه محلی ذینفع اصلی این مراسم‌اند.
ـ «انجماد» میراث‌فرهنگی ناملموس؛ عدم تنوع، ایجاد نسخه استانداردشده، از دست دادن فرصت برای خلاقیت و تغییر.
ـ از دست دادن یا تحریف هدف اصلی برگزاری مراسم برای جامعه محلی و گروه‌های درگیر، یا تهدیدهایی که به دلیل فعالیت‌های تجاری و سایر فعالیت‌ها برای حیات آن ایجاد می‌شود.
ـ حذف از محیط معمول آن؛ اجرای مراسم در زمانی غیر از زمان اصلی آن تنها برای جذب
گردشگر؛
ـ ارائه نمایش نادرست از جامعه محلی: تغییر یا ساده کردن مراسم نوروز دریا یا درواقع تهی کردن آن از معنی و مفهوم اصلی به نفع بازدیدکنندگان و ارائه یک پوسته تهی از مفهوم و جامعه‌ای که درگذشته باقی‌مانده است؛
ـ تصاحب نادرست و یا پاداش ناعادلانه‌ای که به‌طور نامناسب توسط تک‌تک اعضای جامعه، دولت، برگزارکنندگان تورهای گردشگری، محققان یا سایر افراد از طریق بهره‌برداری از این مراسم مشترک به‌دست‌آمده است.
ـ بهره‌برداری بیش‌ازحد ازمنابع طبیعی، آلودگی محیط‌زیست ناشی از گردشگری ناپایدار یا تجاری‌سازی بیش‌ازحد مراسم.
کاهش خطرات
ـ طبق دستورالعمل‌های عملیاتی ارائه‌شده جهت حفاظت از میراث‌فرهنگی ناملموس می‌توان به موارد زیر برای کاهش خطرات مرتبط با فعالیت‌های درآمدزا اشاره کرد:
ـ استفاده از حقوق مالکیت معنوی، حقوق حریم خصوصی یا سایر اشکال حمایت قانونی برای حمایت از حقوق مردم محلی.
ـ آموزش اعضای جامعه به‌عنوان راهنمای آگاه، که بتوانند معنای نوروز دریا؛ آنچه را که گردشگران مشاهده می‌کنند و چگونگی برقراری ارتباط با آن موضوع را توضیح دهند.
ـ برنامه‌ریزی برای گردشگری مسئولیت‌پذیر و اخلاقی و پایدار؛ باید اطمینان حاصل شود که «حفاظت و حفظ حیات میراث‌فرهنگی برای نسل‌های آینده» است.
ـ حصول اطمینان از اینکه مردم بومی، ذینفعان اصلی کلیه فعالیت‌های تجاری مربوط به برگزاری مراسم نوروز دریا هستند.
ـ اجرای اقدامات و سیاست‌ها باهدف آموزش جامعه، گروه‌ها یا افراد ذینفع «در مدیریت کسب‌وکارهای کوچک که با این میراث‌فرهنگی سروکار دارند.
ـ ایجاد تعادل بین منافع جامعه محلی، افراد مرتبط با فعالیت‌های تجاری یا گردشگری و مدیریت دولتی.
ـ ایجاد امکان بحث در داخل جامعه در مورد بایدها و نبایدهای مقاصد تجاری و تلاش برای پایبندی به توافقات حاصل‌شده.
در پایان باید خاطرنشان کرد که استفاده از میراث‌فرهنگی ناملموس برای مقاصد تجاری، معنی و هدف آن را برای جامعه درگیر تغییر نمی‌دهد و این‌یک موضوع حیاتی برای حفظ، حیات و تداوم مراسم نوروز دریاست.