«اقتصادسرآمد» یکی از ضروریات توسعه ایران را تحلیل می‌کند
اهمیت بازآفرینی فضاهای شهری
گروه توسعه - مینا بخشی- شهرها و فضاهایی که در دل آنها خلق می شوند، هر روز بصورت آگاهانه یا ناآگاهانه توسط شهروندان ادراک می شوند. این فضاها به عنوان بسیاری برای شکل‌گیری حیات جمعی افراد باید پاسخگوی نیازهای فرهنگی اجتماعی شهروندان برای حضور در اجتماع، استفاده از فضاهای عمومی و تعامل با دیگران باشند اما متاسفانه شهرهای امروزی درگیر معضلاتی هستند که این ارتباط و تعامل را دچار مشکل نموده است. تحولات صورت گرفته در ساختار کالبدی- فضایی و تاکیدهای کارکردگرایانه به مسائل شهری با آنکه دستاوردهای مادی زیادی را برای جامعه به ارمغان آورده است، ولی روح شهر را از آن ستانده و موجب فراموشی ابعاد اجتماعی، فرهنگی، هویتی و نیازهای اجتماعی افراد شده است.
به گزارش اقتصادسرآمد، مینا بخشی در نوشتاری آورده است: ارتقا کیفیت ادراک محیط شهری یکی از راههایی است که پتانسیل لازم را برای تقلیل اثرات سو و مخرب جوامع شهری فراهم می نماید و می تواند موجب جذابیت، آسایش و سرزندگی در شهرها شود. به این ترتیب ما باید به دنبال ایجاد فضاهایی در شهرها باشیم که افراد بتوانند در آن به اجتماعی تعلق پیدا کنند، مسولیت‌بپذیرند و به الگوهای معنادار زندگی که انسان‌ها را گرد هم می‌آروند بپردازند.
«بازآفرینی شهری» ریشه در تجدید نسل شهروندان و حرکت بسوی جامعه ای جدید داشته و بتدریج در مقابل روایتهای پیش از خود قرار گرفته و واجد معنایی مثبت گردیده است. این مفهوم، گامی فراتر از مقاصد، آرزوها و دستاوردهای «نوسازی شهری »، « توسعه شهری» و « باززنده سازی شهری» بوده و پاسخی در مقابل چالشهای نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری و عدم تعادل های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها می باشد.
مفهوم بازآفرینی شهری، بسته به سطح توسعه یافتگی هر کشور، به شیوه‌های مختلف تفسیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است، اما به‌طور کلی به دنبال حل مشکلات فرسودگی شهری از طریق بهسازی مناطق محروم و در حال اضمحلال در شهرهاست. این رویکرد تنها به دنبال باز زنده سازی مناطق متروکه نیست، بلکه با مباحث گسترده تری همچون اقتصاد رقابتی و کیفیت زندگی به خصوص برای کسانی که در محلات فقیرنشین زندکی می کنند، سرو کار دارد. بازآفرینی شهری ارتباط مستقیمی با عرصه و قلمرو عمومی دارد و سیاستی جامع و در برگیرنده برنامه های ارتقای کیفی بافت های شهری با اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بصورت بلند مدت و راهبردی می باشد. این مفهوم مشتمل بر فرموله کردن اهداف سیاسی، اجرای آن از طریق برنامه های اجرایی و بازنمایی مداوم عملکرد است. در این رویکرد « توجه به حفظ ارزشهای فرهنگی»، « حفظ ثروتهای بومی و تاریخی»، « انتقاد از ساخت و سازهای دارای یک نوع کاربری بای کاربریهای متعدد»، « توجه به اقدام کیفی به موازات اقدامهای کمی»، « مشارکت گروههای اجتماعی» ، « توجه به محیط زیست »، « پاسخ به پدیده صنعت زدایی»، « خدماتی شدن و تجدید ساختار کالبدی-کارکدی»، « تاکید بر توسعه از درون »، « تاکید خاص بر مقیاس محلی»، « کنش متقابل انسان و مکان زندگی» و غیره مشهود می باشد.
فرآیند باز آفرینی شهری شامل ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در مقیاس های شهری، منطقه ای و ملی و مشتمل بر اصول تغییر و تحولات اقتصادی، تغییر و تحولات اجتماعی، حکمروایی، تغییر و تحولات کالبدی، کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار می باشد. با در نظر گرفتن این اصول، تصویری از فعل و انفعالات عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و کالبدی را در فرآیند بازآفرینی شهری به نمایش می‌گذارند. در فرآیند بازآفرینی شهری، تحلیل های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صورت می گیرد. در این فرآیند، داده ها شامل محرک های داخلی تغییر از قبیل راهبردهای موجود، در دسترس بودن منابع، ترجیحات ساکنین، وضعیت مشارکت، رهبران و هدایت گران؛ ویژگی های خاص منطقه شهری شامل تحلیل ها در مقیاس شهری، ویژگی های محله ها، سیاست ها و برنامه های موجود، اهداف و آرمان‌های خاص و نیازها و ملزومات آینده؛ محرک‌های خارجی تغییر مانند: جریان های کلان در اقتصاد، سیاست های ملی و فراملی، راهبردهای شهرهای رقیب می باشند. خروجی فرایند مذکور در ابعاد مختلف شامل ابعاد کالبدی، سیاست های محله ای، توسعه اقتصادی، اقدامات زیست محیطی و سیاست محله ای می باشد.
انواع طرح های بازآفرینی بافت
فرسوده شهری
در بازآفرینی شهری، توسعه شهری به مفهوم رشد کمی عناصر کالبدی شهر برای اسکان جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی، در قالب طرح های توسعه شهری رخ خواهد داد. این طرح های توسعه شهری می توانند شامل موارد زیر گردند:
• طرح های راهبردی ساختاری: این طرح بافت قدیم را با توجه به نقش و جایگاه آن در کل شهر مطالعه می کند. طرح راهبردی- ساختاری با بررسی قابلیت ها، توان های بالقوه، مسائل و مشکل ها و نیازهای منطقه، سیاست ها و راهبردهایی را به منظور توسعه در مقیاس کلان، ارائه می دهد. این طرح از ورود به مسائل جزئی پرهیز دارد.
• طرح های ویژه موضعی: این طرح ضمن ارائه پیشنهاد های کلی در زمینه کاربری، دسترسی و تراکم، محدوده های همگن را شناسایی و حوزه های مختلف مداخله اعم از بهسازی، نوسازی و تعیین ضوابط و مقررات کلی مداخله در هر حوزه را پیشنهاد می کند.
• طرح های طراحی شهری: این طرح در محدوده هایی تهیه می شود که قبلا در طرح های بهسازی تعیین شده اند. پروژه های طراحی شهری، پیشنهادهایی را به منظور ساماندهی سیما، منظر و فضای شهری ارائه می کند.
• طرح های مرمت: طرح هایی هستند که به منظور مرمت و احیای ابنیه تاریخی تهیه می شوند. این طرح ها ضمن ترمیم خرابی های گذشته و آسیب های وارد بر بنا، موضوع احیاء و عملکرد جدید به این بناها را متناسب با نیازهای زندگی روزمره در نظر دارند.
• طرح‌های معماری: طرح هایی هستند که می توانند در هر دو حوزه بهسازی و نوسازی تهیه و به اجراء درآیند که مهم ترین ویژگی این طرح ها، استفاده از ارزش های معماری گذشته است.
طبق آنچه که بیان شد، در جریان بازآفرینی شهری نیز لازم است که کالبد و محتوا با هم همگرا شوند تا امکان بازآفرینی و دست یابی به توسعه واقعی را فراهم آورند. از این رو بازآفرینی شهری ضمن حفاظت و به روز کردن کالبد شهری، سعی در بازآفرینی وقایع و حوادث شهری دارد. فضای شهری عاملی برای پیوند ادراک محیط و نیز محل شکل تعاملات اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی می باشد.
خیابان به مثابه ساده ترین شکل از فضای عمومی در شهر، بسیار پیچیده تر از آن است که بنظر می آید. این فضاهای عمومی هر روزه موضوع کاربریها و معانی متفاوتند. آنها راه و واسطه ی دسترسی به مکانهای ملاقات یا مکان پرسه زدن، گردهمایی هایی برای پدیدار بودن، به نمایش گذاشتن و مکانهای اعتراض هستند. خیابان ها مکانهایی هستند که تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری در آنها به حداکثر کمی و کیفی خود رسیده، ذهن شهروندان را انباشته از خاطرات جمعی و ذهنیت های مشترک راجع به نوع و چگونگی حیات مدنی می گردانند. خیابانهای شهری سرشار از رویدادهای متعدد و متنوع اند و شهروندان به دلایل گوناگون و در ساعات مختلف در آن حضور می یابند. از اینرو شناخت درست در مورد خیابان ها و کاربران آنها می تواند تاثیر بسزایی در جذب اجتماعات و حضور بیشتر و به دنبال آن درک بهتر در فضا داشته باشد.
به گزارش اقتصادسرآمد، مینا بخشی در نوشتاری آورده است: ارتقا کیفیت ادراک محیط شهری یکی از راههایی است که پتانسیل لازم را برای تقلیل اثرات سو و مخرب جوامع شهری فراهم می نماید و می تواند موجب جذابیت، آسایش و سرزندگی در شهرها شود. به این ترتیب ما باید به دنبال ایجاد فضاهایی در شهرها باشیم که افراد بتوانند در آن به اجتماعی تعلق پیدا کنند، مسولیت‌بپذیرند و به الگوهای معنادار زندگی که انسان‌ها را گرد هم می‌آروند بپردازند.
«بازآفرینی شهری» ریشه در تجدید نسل شهروندان و حرکت بسوی جامعه ای جدید داشته و بتدریج در مقابل روایتهای پیش از خود قرار گرفته و واجد معنایی مثبت گردیده است. این مفهوم، گامی فراتر از مقاصد، آرزوها و دستاوردهای «نوسازی شهری »، « توسعه شهری» و « باززنده سازی شهری» بوده و پاسخی در مقابل چالشهای نوظهوری چون جهانی شدن، تغییرات ساختاری و عدم تعادل های فضایی ناشی از رشد گسترده شهرها می باشد.
مفهوم بازآفرینی شهری، بسته به سطح توسعه یافتگی هر کشور، به شیوه‌های مختلف تفسیر شده و مورد استفاده قرار گرفته است، اما به‌طور کلی به دنبال حل مشکلات فرسودگی شهری از طریق بهسازی مناطق محروم و در حال اضمحلال در شهرهاست. این رویکرد تنها به دنبال باز زنده سازی مناطق متروکه نیست، بلکه با مباحث گسترده تری همچون اقتصاد رقابتی و کیفیت زندگی به خصوص برای کسانی که در محلات فقیرنشین زندکی می کنند، سرو کار دارد. بازآفرینی شهری ارتباط مستقیمی با عرصه و قلمرو عمومی دارد و سیاستی جامع و در برگیرنده برنامه های ارتقای کیفی بافت های شهری با اهداف یکپارچه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بصورت بلند مدت و راهبردی می باشد. این مفهوم مشتمل بر فرموله کردن اهداف سیاسی، اجرای آن از طریق برنامه های اجرایی و بازنمایی مداوم عملکرد است. در این رویکرد « توجه به حفظ ارزشهای فرهنگی»، « حفظ ثروتهای بومی و تاریخی»، « انتقاد از ساخت و سازهای دارای یک نوع کاربری بای کاربریهای متعدد»، « توجه به اقدام کیفی به موازات اقدامهای کمی»، « مشارکت گروههای اجتماعی» ، « توجه به محیط زیست »، « پاسخ به پدیده صنعت زدایی»، « خدماتی شدن و تجدید ساختار کالبدی-کارکدی»، « تاکید بر توسعه از درون »، « تاکید خاص بر مقیاس محلی»، « کنش متقابل انسان و مکان زندگی» و غیره مشهود می باشد.
فرآیند باز آفرینی شهری شامل ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در مقیاس های شهری، منطقه ای و ملی و مشتمل بر اصول تغییر و تحولات اقتصادی، تغییر و تحولات اجتماعی، حکمروایی، تغییر و تحولات کالبدی، کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار می باشد. با در نظر گرفتن این اصول، تصویری از فعل و انفعالات عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی و کالبدی را در فرآیند بازآفرینی شهری به نمایش می‌گذارند. در فرآیند بازآفرینی شهری، تحلیل های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی صورت می گیرد. در این فرآیند، داده ها شامل محرک های داخلی تغییر از قبیل راهبردهای موجود، در دسترس بودن منابع، ترجیحات ساکنین، وضعیت مشارکت، رهبران و هدایت گران؛ ویژگی های خاص منطقه شهری شامل تحلیل ها در مقیاس شهری، ویژگی های محله ها، سیاست ها و برنامه های موجود، اهداف و آرمان‌های خاص و نیازها و ملزومات آینده؛ محرک‌های خارجی تغییر مانند: جریان های کلان در اقتصاد، سیاست های ملی و فراملی، راهبردهای شهرهای رقیب می باشند. خروجی فرایند مذکور در ابعاد مختلف شامل ابعاد کالبدی، سیاست های محله ای، توسعه اقتصادی، اقدامات زیست محیطی و سیاست محله ای می باشد.
انواع طرح های بازآفرینی بافت
فرسوده شهری
در بازآفرینی شهری، توسعه شهری به مفهوم رشد کمی عناصر کالبدی شهر برای اسکان جمعیت و ارتقای کیفیت زندگی، در قالب طرح های توسعه شهری رخ خواهد داد. این طرح های توسعه شهری می توانند شامل موارد زیر گردند:
• طرح های راهبردی ساختاری: این طرح بافت قدیم را با توجه به نقش و جایگاه آن در کل شهر مطالعه می کند. طرح راهبردی- ساختاری با بررسی قابلیت ها، توان های بالقوه، مسائل و مشکل ها و نیازهای منطقه، سیاست ها و راهبردهایی را به منظور توسعه در مقیاس کلان، ارائه می دهد. این طرح از ورود به مسائل جزئی پرهیز دارد.
• طرح های ویژه موضعی: این طرح ضمن ارائه پیشنهاد های کلی در زمینه کاربری، دسترسی و تراکم، محدوده های همگن را شناسایی و حوزه های مختلف مداخله اعم از بهسازی، نوسازی و تعیین ضوابط و مقررات کلی مداخله در هر حوزه را پیشنهاد می کند.
• طرح های طراحی شهری: این طرح در محدوده هایی تهیه می شود که قبلا در طرح های بهسازی تعیین شده اند. پروژه های طراحی شهری، پیشنهادهایی را به منظور ساماندهی سیما، منظر و فضای شهری ارائه می کند.
• طرح های مرمت: طرح هایی هستند که به منظور مرمت و احیای ابنیه تاریخی تهیه می شوند. این طرح ها ضمن ترمیم خرابی های گذشته و آسیب های وارد بر بنا، موضوع احیاء و عملکرد جدید به این بناها را متناسب با نیازهای زندگی روزمره در نظر دارند.
• طرح‌های معماری: طرح هایی هستند که می توانند در هر دو حوزه بهسازی و نوسازی تهیه و به اجراء درآیند که مهم ترین ویژگی این طرح ها، استفاده از ارزش های معماری گذشته است.
طبق آنچه که بیان شد، در جریان بازآفرینی شهری نیز لازم است که کالبد و محتوا با هم همگرا شوند تا امکان بازآفرینی و دست یابی به توسعه واقعی را فراهم آورند. از این رو بازآفرینی شهری ضمن حفاظت و به روز کردن کالبد شهری، سعی در بازآفرینی وقایع و حوادث شهری دارد. فضای شهری عاملی برای پیوند ادراک محیط و نیز محل شکل تعاملات اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی می باشد.
خیابان به مثابه ساده ترین شکل از فضای عمومی در شهر، بسیار پیچیده تر از آن است که بنظر می آید. این فضاهای عمومی هر روزه موضوع کاربریها و معانی متفاوتند. آنها راه و واسطه ی دسترسی به مکانهای ملاقات یا مکان پرسه زدن، گردهمایی هایی برای پدیدار بودن، به نمایش گذاشتن و مکانهای اعتراض هستند. خیابان ها مکانهایی هستند که تعاملات اجتماعی و جنب و جوش شهری در آنها به حداکثر کمی و کیفی خود رسیده، ذهن شهروندان را انباشته از خاطرات جمعی و ذهنیت های مشترک راجع به نوع و چگونگی حیات مدنی می گردانند. خیابانهای شهری سرشار از رویدادهای متعدد و متنوع اند و شهروندان به دلایل گوناگون و در ساعات مختلف در آن حضور می یابند. از اینرو شناخت درست در مورد خیابان ها و کاربران آنها می تواند تاثیر بسزایی در جذب اجتماعات و حضور بیشتر و به دنبال آن درک بهتر در فضا داشته باشد.