بررسی «روزنامه دریایی سرآمد» از اهمیت ژئواستراتژیک قطب شمال؛
دلیل افزایش درگیری‌ها بر سر قطب شمال چیست؟
شیلات، سوخت‌های فسیلی و مواد معدنی عامل رقابت در قطب شمال
گروه اقتصادبین الملل – توحید ورستان - قطب شمال به سرعت به عنوان یکی از مهمترین مناطق از نظر ژئوپلیتیکی در قرن بیست و یکم در حال ظهور است. تغییرات اقلیمی و ذوب شدن یخ‌های اقیانوس منجمد شمالی فرصت‌های جدیدی را به وجود آورده که موضوع مدیریت منطقه قطبی را در بین قدرت‌های بزرگ بین المللی ایجاد کرده است. قطب شمال بار دیگر به دلیل دو عامل به یک مشکل استراتژیک بزرگ تبدیل شده است. اولین مورد گرمایش زمین است که چشم‌انداز بهره برداری از منابع طبیعی و ترانزیت از طریق خطوط دریایی را تسریع می‌بخشد که فاصله‌ها را کوتاه و دولت‌های ساحلی را وادار می‌کند تا منافع و حاکمیت خود را بر این فضاها ابراز کنند. دوم، رقابت استراتژیک جهانی بین ایالات متحده و متحدانش، روسیه و چین است. این رقابت روابط را متضاد و اختلافات را تشدید می‌کند که تاکنون از طریق همکاری مدیریت می‌شد.
اهمیت ژئواستراتژیک قطب شمال
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، اندیشکده ترندزریسرچ آورده است: به دلیل موقعیت استراتژیک حیاتی، منطقه قطب شمال از زمان جنگ سرد به عنوان یک مرحله کلیدی برای رقابت جهانی مطرح شده که جاه طلبی قدرت‌های بزرگ را در این منطقه افزایش داده است. موضوع تجدید رقابت بین‌المللی در منطقه قطب شمال این سوال اساسی را مطرح می‌کند که آیا این منطقه در سال‌های آینده تصاویری از همکاری بین‌المللی و کاهش سرعت تنش‌ها را منعکس خواهد کرد. مناطق قطبی در حال از دست دادن یخ هستند و اقیانوس‌های آن‌ها به سرعت در حال تغییر هستند. پیامدهای این انتقال قطبی به کل سیاره گسترش می‌یابد و به طرق مختلف بر مردم تأثیر می‌گذارد. یک مطالعه توسط موسسه مطالعات زمین‌شناسی در ایالات متحده گزارش داد که منطقه قطب شمال ممکن است حاوی حدود ۱۳ درصد از منابع نفتی و ۳۰ درصد از منابع گازی کشف نشده جهانی را شامل می‌شود. گرم شدن کره زمین همچنین هر سال آب‌های منطقه قطب شمال را از نفوذ یخ آزاد می‌کند و به تدریج امکان باز شدن مسیرهای ناوبری دریایی جدید را فراهم می‌کند که ممکن است به کاهش ۴۰ درصدی فاصله بین روتردام و یوکوهاما کمک کند که از کانال سوئز می‌گذرد.
از سوی دیگر، مسیر شمال غربی، در سواحل کانادا، همچنین به طور قابل توجهی فاصله زیاد بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را کاهش می‌دهد. برای همکاری بین کشورهای منطقه، شورای قطب شمال بر اساس اعلامیه اتاوا ایجاد شد که در سال ۱۹۹۶ توسط کانادا، دانمارک، ایالات متحده، فنلاند، ایسلند، نروژ، روسیه و سوئد امضا شد. فرصت‌های جدید ماهیگیری یک منبع اقتصادی برای همه کشورهای قطب شمال و غیر قطب شمال است. سال‌هاست که یخ‌های غلیظ، ماهیگیری منطقه‌ای را متوقف کرده است و ماهیگیری تجاری را در آب‌های قطب شمال به حداقل رسانده‌اند. اما طی سی سال آینده، قطب شمال برای احیای اقتصاد روسیه در شیلات بسیار مهم خواهد بود. در مورد چین، قطب شمال منبع ضروری انرژی، تولید، حمل و نقل و تنوع بخشیدن به امنیت غذایی خواهد بود. همچنین، مسیر بین اروپا و آسیا ۴۰ درصد کوتاه‌تر خواهد شد و در نتیجه منافع اقتصادی و سیاسی بیشتری نه تنها کشورهای همسایه مستقیم قطب شمال بلکه سایر کشورهای اروپایی و چین نیز به همراه خواهد داشت. از همین روی، کارشناسان پیامدهای اقتصادی افزایش سریع دما را معرفی می‌کنند، که منافع تجاری را افزایش می‌دهد.
افزایش رقابت در قطب شمال
برای ایالات متحده، قطب شمال از اهمیت زیادی برخوردار است. آلاسکا دارای منابع زیادی (ماهیگیری، سوخت‌های فسیلی، مواد معدنی) است و دیپلماسی آمریکایی در حال سرمایه‌گذاری در مسائل آب و هوایی است. همچنین، مقامات روسیه توسعه قطب شمال را در اولویت قرار داده‌اند. آن‌ها منابع قابل توجهی را در صنعت و زیرساخت سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما به طور فزاینده‌ای نگران اثرات منفی گرمایش جهانی هستند. بر اساس مطالعه انجام شده در این مناطق، تاکنون ۴۰ درصد از جاده‌ها و ساختمان‌ها آسیب دیده‌اند و همین امر باعث شده است تا وزارت منابع طبیعی روسیه از ایجاد سیستمی نظارتی خبر دهد. سهم قطب شمال روسیه در تولید ناخالص داخلی روسیه حداقل قبل از جنگ اوکراین است که بین ۱۲ تا ۱۵ درصد تخمین زده می‌شود و تقریباً ۲۰ درصد از صادرات آن را تشکیل می‌دهد که نفت ۸۰ درصد و گاز ۲۰ درصد کل تولید آن است. با رقابت بر سر منابع، خطوط حیاتی کشتیرانی و جنگ نظامی، قطب شمال به سرعت در حال تبدیل شدن به یک منطقه ژئوپلیتیک مورد مناقشه است. قدرت‌های جهانی مانند چین، ایالات متحده و روسیه برای کنترل منطقه به دلیل ذوب شدن یخ‌ها رقابت می‌کنند که آن را برای بهره‌برداری اقتصادی در دسترس‌تر کرده است. زمانی که دولت‌ها حضور نظامی خود را تقویت می‌کنند، ادعاهای سرزمینی با یکدیگر همپوشانی دارند و احتمال خطا یا درگیری را افزایش می‌دهند. در غیاب روش‌های تعریف‌شده برای مدیریت این تنش‌ها، قطب شمال در معرض خطر تبدیل شدن به نقطه داغ برای خصومت‌های آینده است.
نظامی‌سازی قطب شمال
در سال‌های اخیر، فدراسیون روسیه قطب شمال را در اولویت برنامه‌های سیاست داخلی و خارجی خود قرار داده است. علاقه فزاینده این کشور به این منطقه ریشه تاریخی عمیقی دارد که از قرن شانزدهم ادامه دارد. روسیه به دنبال ایجاد برتری ژئوپلیتیکی و تثبیت کنترل خود بر قطب شمال به ویژه با تغییرات آب و هوایی و آب شدن یخ‌ها است که احتمالا به این کشور کمک کند تا زیرساخت‌های خود را تکمیل کند زیرا مواد خام و توسعه مسیرهای دریایی در قطب شمال آسان‌تر شده است و مسکو را به نوسازی و گسترش پایگاه‌های نظامی شوروی سابق، بنادر و فرودگاه‌های عمیق آب در قطب شمال ترغیب می‌کند. استراتژی روسیه برای توسعه منطقه قطب شمال و تامین امنیت ملی که در سال ۲۰۱۳ اعلام شد، شامل ترکیبی از اولویت‌های امنیتی و اقتصادی مشابه ایالات متحده و کانادا است. این کشورها سه اولویت اصلی یعنی نگرانی‌های امنیتی، رشد اقتصادی در درجه اول در بخش انرژی و استفاده تجاری و کنترل مسیر کشتیرانی است. همچنین، استراتژی‌های نظامی چین در قطب شمال به عنوان منطقه‌ای برای رقابت نظامی آینده است. بازی قدرت‌های بزرگ به طور فزاینده‌ای بر مبارزه بر سر و کنترل فضاهای عمومی جهانی مانند قطب شمال و جنوب تمرکز کرده است.
گروه اقتصادبین الملل – توحید ورستان - قطب شمال به سرعت به عنوان یکی از مهمترین مناطق از نظر ژئوپلیتیکی در قرن بیست و یکم در حال ظهور است. تغییرات اقلیمی و ذوب شدن یخ‌های اقیانوس منجمد شمالی فرصت‌های جدیدی را به وجود آورده که موضوع مدیریت منطقه قطبی را در بین قدرت‌های بزرگ بین المللی ایجاد کرده است. قطب شمال بار دیگر به دلیل دو عامل به یک مشکل استراتژیک بزرگ تبدیل شده است. اولین مورد گرمایش زمین است که چشم‌انداز بهره برداری از منابع طبیعی و ترانزیت از طریق خطوط دریایی را تسریع می‌بخشد که فاصله‌ها را کوتاه و دولت‌های ساحلی را وادار می‌کند تا منافع و حاکمیت خود را بر این فضاها ابراز کنند. دوم، رقابت استراتژیک جهانی بین ایالات متحده و متحدانش، روسیه و چین است. این رقابت روابط را متضاد و اختلافات را تشدید می‌کند که تاکنون از طریق همکاری مدیریت می‌شد.
اهمیت ژئواستراتژیک قطب شمال
به گزارش روزنامه دریایی اقتصادسرآمد، اندیشکده ترندزریسرچ آورده است: به دلیل موقعیت استراتژیک حیاتی، منطقه قطب شمال از زمان جنگ سرد به عنوان یک مرحله کلیدی برای رقابت جهانی مطرح شده که جاه طلبی قدرت‌های بزرگ را در این منطقه افزایش داده است. موضوع تجدید رقابت بین‌المللی در منطقه قطب شمال این سوال اساسی را مطرح می‌کند که آیا این منطقه در سال‌های آینده تصاویری از همکاری بین‌المللی و کاهش سرعت تنش‌ها را منعکس خواهد کرد. مناطق قطبی در حال از دست دادن یخ هستند و اقیانوس‌های آن‌ها به سرعت در حال تغییر هستند. پیامدهای این انتقال قطبی به کل سیاره گسترش می‌یابد و به طرق مختلف بر مردم تأثیر می‌گذارد. یک مطالعه توسط موسسه مطالعات زمین‌شناسی در ایالات متحده گزارش داد که منطقه قطب شمال ممکن است حاوی حدود ۱۳ درصد از منابع نفتی و ۳۰ درصد از منابع گازی کشف نشده جهانی را شامل می‌شود. گرم شدن کره زمین همچنین هر سال آب‌های منطقه قطب شمال را از نفوذ یخ آزاد می‌کند و به تدریج امکان باز شدن مسیرهای ناوبری دریایی جدید را فراهم می‌کند که ممکن است به کاهش ۴۰ درصدی فاصله بین روتردام و یوکوهاما کمک کند که از کانال سوئز می‌گذرد.
از سوی دیگر، مسیر شمال غربی، در سواحل کانادا، همچنین به طور قابل توجهی فاصله زیاد بین اقیانوس اطلس و اقیانوس آرام را کاهش می‌دهد. برای همکاری بین کشورهای منطقه، شورای قطب شمال بر اساس اعلامیه اتاوا ایجاد شد که در سال ۱۹۹۶ توسط کانادا، دانمارک، ایالات متحده، فنلاند، ایسلند، نروژ، روسیه و سوئد امضا شد. فرصت‌های جدید ماهیگیری یک منبع اقتصادی برای همه کشورهای قطب شمال و غیر قطب شمال است. سال‌هاست که یخ‌های غلیظ، ماهیگیری منطقه‌ای را متوقف کرده است و ماهیگیری تجاری را در آب‌های قطب شمال به حداقل رسانده‌اند. اما طی سی سال آینده، قطب شمال برای احیای اقتصاد روسیه در شیلات بسیار مهم خواهد بود. در مورد چین، قطب شمال منبع ضروری انرژی، تولید، حمل و نقل و تنوع بخشیدن به امنیت غذایی خواهد بود. همچنین، مسیر بین اروپا و آسیا ۴۰ درصد کوتاه‌تر خواهد شد و در نتیجه منافع اقتصادی و سیاسی بیشتری نه تنها کشورهای همسایه مستقیم قطب شمال بلکه سایر کشورهای اروپایی و چین نیز به همراه خواهد داشت. از همین روی، کارشناسان پیامدهای اقتصادی افزایش سریع دما را معرفی می‌کنند، که منافع تجاری را افزایش می‌دهد.
افزایش رقابت در قطب شمال
برای ایالات متحده، قطب شمال از اهمیت زیادی برخوردار است. آلاسکا دارای منابع زیادی (ماهیگیری، سوخت‌های فسیلی، مواد معدنی) است و دیپلماسی آمریکایی در حال سرمایه‌گذاری در مسائل آب و هوایی است. همچنین، مقامات روسیه توسعه قطب شمال را در اولویت قرار داده‌اند. آن‌ها منابع قابل توجهی را در صنعت و زیرساخت سرمایه‌گذاری می‌کنند، اما به طور فزاینده‌ای نگران اثرات منفی گرمایش جهانی هستند. بر اساس مطالعه انجام شده در این مناطق، تاکنون ۴۰ درصد از جاده‌ها و ساختمان‌ها آسیب دیده‌اند و همین امر باعث شده است تا وزارت منابع طبیعی روسیه از ایجاد سیستمی نظارتی خبر دهد. سهم قطب شمال روسیه در تولید ناخالص داخلی روسیه حداقل قبل از جنگ اوکراین است که بین ۱۲ تا ۱۵ درصد تخمین زده می‌شود و تقریباً ۲۰ درصد از صادرات آن را تشکیل می‌دهد که نفت ۸۰ درصد و گاز ۲۰ درصد کل تولید آن است. با رقابت بر سر منابع، خطوط حیاتی کشتیرانی و جنگ نظامی، قطب شمال به سرعت در حال تبدیل شدن به یک منطقه ژئوپلیتیک مورد مناقشه است. قدرت‌های جهانی مانند چین، ایالات متحده و روسیه برای کنترل منطقه به دلیل ذوب شدن یخ‌ها رقابت می‌کنند که آن را برای بهره‌برداری اقتصادی در دسترس‌تر کرده است. زمانی که دولت‌ها حضور نظامی خود را تقویت می‌کنند، ادعاهای سرزمینی با یکدیگر همپوشانی دارند و احتمال خطا یا درگیری را افزایش می‌دهند. در غیاب روش‌های تعریف‌شده برای مدیریت این تنش‌ها، قطب شمال در معرض خطر تبدیل شدن به نقطه داغ برای خصومت‌های آینده است.
نظامی‌سازی قطب شمال
در سال‌های اخیر، فدراسیون روسیه قطب شمال را در اولویت برنامه‌های سیاست داخلی و خارجی خود قرار داده است. علاقه فزاینده این کشور به این منطقه ریشه تاریخی عمیقی دارد که از قرن شانزدهم ادامه دارد. روسیه به دنبال ایجاد برتری ژئوپلیتیکی و تثبیت کنترل خود بر قطب شمال به ویژه با تغییرات آب و هوایی و آب شدن یخ‌ها است که احتمالا به این کشور کمک کند تا زیرساخت‌های خود را تکمیل کند زیرا مواد خام و توسعه مسیرهای دریایی در قطب شمال آسان‌تر شده است و مسکو را به نوسازی و گسترش پایگاه‌های نظامی شوروی سابق، بنادر و فرودگاه‌های عمیق آب در قطب شمال ترغیب می‌کند. استراتژی روسیه برای توسعه منطقه قطب شمال و تامین امنیت ملی که در سال ۲۰۱۳ اعلام شد، شامل ترکیبی از اولویت‌های امنیتی و اقتصادی مشابه ایالات متحده و کانادا است. این کشورها سه اولویت اصلی یعنی نگرانی‌های امنیتی، رشد اقتصادی در درجه اول در بخش انرژی و استفاده تجاری و کنترل مسیر کشتیرانی است. همچنین، استراتژی‌های نظامی چین در قطب شمال به عنوان منطقه‌ای برای رقابت نظامی آینده است. بازی قدرت‌های بزرگ به طور فزاینده‌ای بر مبارزه بر سر و کنترل فضاهای عمومی جهانی مانند قطب شمال و جنوب تمرکز کرده است.